Κυριάκος Πιερρακάκης: Έχουμε την ευθύνη της αλλαγής του κράτους

Mε τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης μιλήσαμε πριν από τα γεγονότα του χιονιού. Και ενώ το κείμενο αυτό είχε σχεδόν γραφτεί, μεσολάβησε η εμπειρία, οδυνηρή για κάποιους, του τι σημαίνει να μη λειτουργεί το κράτος σωστά και αποτελεσματικά. Με δεδομένες τις προκλήσεις και τους κινδύνους της νέας εποχής, μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς μια πολιτεία που θα έχει στο επίκεντρό της την ευημερία μας και την ασφάλειά μας; Η απάντηση είναι όχι, και ο πιο κατάλληλος άνθρωπος να μας το εξηγήσει ο Κυριάκος Πιερρακάκης. Γιατί αυτό που έχει πετύχει όσο βρίσκεται στο τιμόνι του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης αφορά μια πραγματικά θαυμαστή εκδοχή του ελληνικού κράτους, που μπορεί να συμβάλει συνολικά στον εκσυγχρονισμό του. Ένα φωτεινό παράδειγμα που προϋποθέτει: ανθρώπους με όραμα, υποδομές, τεχνογνωσία.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή για την πρόταση μομφής μία από τις ομιλίες που ξεχώρισαν ήταν η δική του, ακριβώς γιατί έδωσε το στίγμα της διακυβέρνησης που έχουμε ανάγκη. «Το μάθημα είναι ότι οι θεσμοί του κράτους μάς αφορούν όλους. Κρινόμαστε όχι από τους χαρακτηρισμούς μας αλλά από το τι κομίζουμε για να βελτιώσουμε αυτούς τους θεσμούς» είπε περιγράφοντας την επιτομή της φιλοσοφίας του υπουργείου του. Είναι και απαίτηση της κοινωνίας. Γιατί, τι ζητάμε πλέον οι πολίτες από τους πολιτικούς; «Ο άθλος είναι διπλός. Να ανταποκρινόμαστε στις πιο παραδοσιακές ανάγκες που έχει ένα κράτος και, ταυτόχρονα, σε έναν κόσμο που αλλάζει, να φτιάξουμε ένα κράτος που να μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτές τις αλλαγές. Έχουμε την ευθύνη της αλλαγής του κράτους». Δεν είναι λόγια χωρίς αντίκρισμα, αν γνωρίζεις τι κάνουν – δεν μιλάμε απλώς για εφαρμογές στο κινητό, αλλά για μια συνολική αλλαγή κουλτούρας με πραγματικό αποτύπωμα.

Ποιος είναι ο άνθρωπος που αλλάζει –ψηφιακά– τη χώρα; Από πού έρχεται, τι έχει στο μυαλό του, ποιο είναι το σχέδιο; Κάτι σημαντικό είναι σε εξέλιξη εδώ, και ίσως, αν το συνειδητοποιήσουμε, η απαισιοδοξία των προηγούμενων ημερών αντικατασταθεί από μια αισιοδοξία και την πίστη ότι, ναι, μπορούμε να τα καταφέρουμε.

---

Το πρώτο πράγμα που του επισημαίνω εκείνο το ηλιόλουστο μεσημέρι στο γραφείο του, στον 6ο όροφο του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης: «Είστε ένας από τους πιο δημοφιλείς υπουργούς της κυβέρνησης αλλά αν ρωτήσουμε στον δρόμο πέντε ανθρώπους πώς λένε το υπουργείο σας, μπορεί και να μην ξέρουν την ακριβή ονομασία». Απαντάει αμέσως: «Μπορεί η ψηφιακή διακυβέρνηση να ακούγεται τεχνοκρατική ως σύλληψη, αλλά είναι ίσως το νούμερο ένα υπουργείο καθημερινότητας. Αντικείμενό του είναι τα μεγάλα ή μικρότερα γεγονότα της ζωής».

Σκεφτείτε το λίγο. Όλη η ενήλικη ζωή μας μεταφράζεται σε διαδικασίες: όταν περνάμε στις πανελλήνιες, παίρνουμε πτυχίο, παντρευόμαστε, κάνουμε παιδιά, κάποιος δικός μας που πεθαίνει, όταν βγάζουμε δίπλωμα οδήγησης, όταν χρειαζόμαστε νοσοκομείο, η φορολογική μας δήλωση, μια συναλλαγή με το ταμείο μας, την πολεοδομία, τον δήμο, την εφορία, την τράπεζα, η σύνταξη, κάποιο επίδομα… Οι συνειρμοί αναπόφευκτα μας πηγαίνουν σε ιστορίες θυμού ή ματαιοπονίας με κάποιον υπάλληλο στο γκισέ που μας ταλαιπώρησε ή για τις ώρες που έχουμε χάσει συμπληρώνοντας έγγραφα, και πώς μας κάνει να αισθανόμαστε η ιδέα ότι πρέπει να διεκπεραιώσουμε μια συναλλαγή με μια δημόσια υπηρεσία. Ας θυμηθούμε τώρα την εμπειρία κάποια από αυτά να τα έχουμε κάνει τα τελευταία δύο χρόνια στη θαλπωρή του σπιτιού μας από τον υπολογιστή ή από το κινητό μας τηλέφωνο. 

«Υπάρχει ένα ρητό που λέει, ο κόσμος θα ξεχάσει τι είπες και τι έκανες, αλλά δεν θα ξεχάσει πώς τον έκανες να αισθανθεί. Στο τέλος της ημέρας αυτό που μένει είναι μια αίσθηση, και η αίσθηση που είχαμε ως τώρα για το δημόσιο είναι πολλαπλές υπηρεσίες που μας ταλαιπωρούν, οι οποίες διαρκώς βελτιώνονται το τελευταίο διάστημα. Η τεχνολογία μπορεί να αντιστρέψει αυτό». Εκείνη την ημέρα μόλις έχει βγει το νούμερο των ψηφιακών συναλλαγών που έχουμε κάνει οι πολίτες το 2021: 567 εκατομμύρια. Εντυπωσιακό;!

«Στην πράξη το νούμερο αυτό μεταφράζεται σε 570.000.000 επισκέψεις σε κάποιο γκισέ που δεν έγιναν. Φτιάξαμε το gov.gr για να θυμάται ο πολίτης πως το κράτος είναι σχεδιασμένο στις δικές του ανάγκες. Ίσως και να είναι κατάκτηση να μη χρειάζεται ο κόσμος να θυμάται τις διάφορες κρατικές δομές αλλά να εξυπηρετείται». Μου αναφέρει πως εξελίχθηκαν τα νούμερα τα τέσσερα τελευταία χρόνια: 9, 34, 94, 567 εκ. ψηφιακές επισκέψεις ανά χρόνο, μια εκθετική αύξηση που κρύβει μια εκτόξευση και στην πραγματική ζωή, κι αν δεν το συνειδητοποιούμε είναι γιατί ο ανθρώπινος νους είναι συνηθισμένος να σκέφτεται με όρους γραμμικών φαινομένων. 

«Εκθετικό φαινόμενο σημαίνει ότι γίνεται μια μικρή αλλαγή κάπου, ή πολλές μικρές, κι αυτό έρχεται και αλλάζει πάρα πολύ κάτι κάπου αλλού. Δηλαδή, εντάξαμε περίπου 1.300 ψηφιακές υπηρεσίες στο gov.gr –οι 500 προϋπήρχαν– σε δύο χρόνια και ξαφνικά αλλάζει τελείως η εμπειρία της εξυπηρέτησης του πολίτη με το κράτος. Τι σημαίνει αυτό; Πρώτον: κερδίζουμε χρόνο, γιατί αν δεν χρειάζεσαι να πας στα ΚΕΠ για μια εξουσιοδότηση κάνεις κάτι άλλο – κι αυτό σωρευτικά έχει τεράστια επίδραση στη ζωή σου. 567 εκ. ψηφιακές συναλλαγές, να δεχθούμε ότι είναι 1.30 ώρα η μία; Ας κάνουμε τον πολλαπλασιασμό. Δεύτερον: ξαφνικά αισθάνεσαι ότι το κράτος σε σέβεται κι αυτό οδηγεί σε μια αλλαγή κουλτούρας, ξαναφτιάχνονται σχέσεις εμπιστοσύνης με το κράτος».

Και βέβαια όταν η βελόνα κινείται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα, αλλάζουν και οι προσδοκίες. «Σε πρώτη φάση ο κόσμος είναι ενθουσιασμένος, σε δεύτερη απαιτητικός. Θεωρεί θεμελιωμένο δικαίωμα αυτό που συνέβη και ρωτά γιατί δεν έχει συμβεί σε όλα τα υπόλοιπα». Από εκεί που –ψηφιακά– ήμασταν άνθρωποι των σπηλαίων και διεκπεραιώναμε στωικά, τώρα γκρινιάζουμε γιατί κάποιες διαδικασίες δεν έχουν ψηφιοποιηθεί ακόμα και γιατί μας παίρνει ώρα να μπούμε στο σύστημα. Και ενώ μέχρι τώρα διεκπεραιώναμε στωικά, μας φαίνεται πλέον εξωφρενικό να χάνουμε χωρίς λόγο τόσο χρόνο. 

●Κερδίζω χρόνο, κερδίζω ζωή

Στον πόλεμο με τη γραφειοκρατία, το gov.gr είναι ο ένας μεγάλος πυλώνας, να μη χρειάζεται να πηγαίνουμε στις δομές του κράτους αλλά να έρχονται εκείνες σε εμάς. Ο άλλος έχει να κάνει με την απλοποίηση των διαδικασιών. Κατά την προετοιμασία αυτής της συνέντευξης έμαθα μία μαγική λέξη-κλειδί: Διαλειτουργικότητα. «Αν για ένα γεγονός της ζωής σου πρέπει να μεταβείς με φυσικό τρόπο σε 10 διαφορετικά γκισέ και να πας χαρτιά από το ένα στο άλλο, είναι γιατί τα διάφορα συστήματα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Το κράτος σε αντιμετωπίζει σαν να μην είναι ΕΝΑ. Έχουμε αναπτύξει ως κράτος λοιπόν κάτι που λέγεται Κέντρο Διαλειτουργικότητας, το οποίο συνδέει τα δεδομένα από παντού κατά περίπτωση, με βάση τους ευρωπαϊκούς κανόνες για τα προσωπικά δεδομένα, ώστε να μη χρειάζεται να είσαι εσύ ο διακινητής εγγράφων –λες και είσαι κλητήρας του κράτους–, τα διακινεί εσωτερικά πάντα εκείνο με τη σύμφωνη γνώμη σου».

Με μία εσθονικής αρχιτεκτονικής σχεδιαστική αρχή που λέγεται Οnce only, εμείς θα δίνουμε τα στοιχεία μας μία και μόνο φορά και δεν θα χρειάζεται να τα ξαναδώσουμε γιατί θα διαλειτουργούν μεταξύ τους μέσω αυτού του κοινού διαύλου. Για να μου το εξηγήσει φέρνει ένα χαρτί και σχεδιάζει έναν οβάλ σωλήνα στο κέντρο (εκεί διοχετεύονται τα δεδομένα μας κατά περίπτωση) από τον οποίο εξακτινώνει σωλήνες που συνδέονται με φούσκες σε μια νοητή περιφέρεια (οι διάφορες υπηρεσίες). Όσοι γονείς έχουν φέρει στον κόσμο ένα μωράκι τα τελευταία δύο χρόνια το ξέρουν πολύ καλά, στο πρώτο τους παιδί έπρεπε να στηθούν σε 5-6 ουρές, τώρα το δηλώνουν στο μαιευτήριο και παίρνουν ένα μήνυμα στο κινητό με τον ΑΜΚΑ του παιδιού τους, ενώ το επίδομα γέννησης πιστώνεται πλέον αυτόματα στον τραπεζικό τους λογαριασμό! Και όσο φτάνουν σε εμάς μία μία οι πλατφόρμες και οι ψηφιακές υπηρεσίες και διασυνδέονται οι υπηρεσίες ώστε να μη μας (ξανα)ζητούν τα στοιχεία μας που ήδη έχουν, εκείνοι ετοιμάζουν πυρετωδώς ένα τιτάνιο έργο: το Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών. 

«Το 2022 είναι το έτος ενός πολύ εμβληματικού πρότζεκτ. Με ρωτάνε συχνά: στο gov.gr έχετε βάλει 1.300 διαδικασίες, από πόσες συνολικά; Δεν ξέρουμε – κανένα κράτος δεν ξέρει επακριβώς. Αλλά για να μεταρρυθμίσεις κάτι πρέπει πρώτα να μπορείς να το μετρήσεις. Σε συνεργασία με όλες τις υπηρεσίες και δομές του κράτους έχουμε καταγράψει 1.500 διαδικασίες σε απόλυτο βαθμό, και άλλες 2.500 χιλιάδες είναι υπό καταγραφή. Υπολογίζουμε ότι αυτή είναι μόνο η αρχή».

Αρχικά θα υπάρχουν εκεί όλες οι πληροφορίες και οι φόρμες για οτιδήποτε θέλει να κάνει κάποιος, από το να ανοίξει έναν παιδικό σταθμό μέχρι να πάρει άδεια ταχύπλοου, και μετά θα αρχίσουν να κόβουν περιττά βήματα και να ψηφιοποιούν περαιτέρω. Και για να προλάβει την επόμενη ερώτηση, σπεύδει να προσθέσει ότι αυτό θα δεσμεύει και τους δημόσιους λειτουργούς, που σήμερα μπορούν να μας πουν αυθαίρετα «εγώ έτσι ερμηνεύω τον νόμο, άρα θέλω και το ένα έγγραφο και το άλλο»… Νιώθω σαν να μου περιγράφει ένα άλλο κράτος. Τoo good to be true.

● Πότε ξεκίνησαν όλα; Πώς τα κατάφεραν;

Έχω δει όλα του σχεδόν τα βίντεο μέχρι τώρα, και ξέρω πως όσα έχει πει από την πρώτη μέρα έχουν γίνει, και τα υπόλοιπα βρίσκονται υπό επεξεργασία. Ας πάμε όμως 2,5 χρόνια πίσω. Στην ομιλία του κατά την παραλαβή του υπουργείου ο νέος, και στους περισσότερους άγνωστος τότε Κυριάκος Πιερρακάκης κηρύσσει τον πόλεμο κατά της γραφειοκρατίας και μας δείχνει το κινητό του λέγοντας: «Εδώ θα περάσουν όλα» (!) Στις προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή λίγες μέρες μετά περιγράφει ακριβώς τι θα κάνει το νέο Υπουργείο, σαν έτοιμο από καιρό. Η χώρα είναι πολύ πίσω, με την ομάδα του έχουν σχεδιάσει τα πάντα ώστε από την πρώτη μέρα να ριχθούν στη δουλειά. Μου εξηγεί τη γενική σύλληψη της προετοιμασίας, που είχε τρεις διαστάσεις. 

Πρώτον, έπρεπε να σχεδιάσουν μία νέα κρατική δομή, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με αντικείμενο τα ψηφιακά έργα, τις τηλεπικοινωνίες, και επιπλέον την πάταξη της γραφειοκρατίας. Καθώς έχουν διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος, με προεδρικό διάταγμα τη Δευτέρα μετά τις εκλογές μετακινούνται αυτόματα υπό τη δικαιοδοσία του νέου Υπουργείου πολλαπλές δομές από άλλα υπουργεία, με κυρίαρχες τρεις – τη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων που ήταν δομή του Οικονομικών, το ΕΔYΤΕ που ήταν στο Παιδείας (ένας οργανισμός όπου απασχολούνται κατά βάση πανεπιστημιακοί οι οποίοι φτιάχνουν νέα λογισμικά, π.χ. π.χ. το ευρωπαϊκό πιστοποιητικό covid που έχουμε στο κινητό το έφτιαξαν εκεί οι δικοί τους επιστήμονες!) και την ΗΔΙΚΑ του Εργασίας (εστιάζει στα πληροφοριακά συστήματα της υγείας και της κοινωνικής ασφάλισης και σήμερα διαχειρίζεται διαδικασίες και δεδομένα για self test, το εμβόλιο, την άυλη συνταγογράφηση). Επιπλέον ο υπουργός ορίζεται ως Επικρατείας, αφού η δουλειά που έχει να κάνει είναι οριζόντια και άρα απαιτείται συνεργασία με όλα τα υπουργεία και πρέπει να αντανακλά τη βούληση του πρωθυπουργού. Ο υπουργός δηλαδή να συντονίζει αυτό το οριζόντιο χαρτοφυλάκιο εξ ονόματός του. 

Το δεύτερο κομμάτι έχει να κάνει με τους ανθρώπους. Εξαρχής, κάνουν ένα εσωτερικό head hunting στο δημόσιο για μηχανικούς και πληροφορικάριους ώστε να βρουν τους καταλληλότερους για την κάθε θέση. Τους ψάχνουν έναν έναν και μία μία, και όχι μόνο σε ανώτατο επίπεδο. Έχει τεράστια σημασία, μου εξηγεί, να διαλέγεις τους ανθρώπους σου και να σφυρηλατείτε σχέσεις, ώστε να μπορείς να αντιμετωπίζεις προβλήματα στο πεδίο καθημερινά και να τα λύνεις. Συγκροτείται λοιπόν μια ομάδα ανθρώπων που λειτουργούν  μεταξύ τους σαν start up, μια ομάδα χωρίς αυστηρή ιεραρχία και τυπικά ωράρια αλλά με πάθος για αυτό που κάνουν και στόχους που υλοποιούνται καθημερινά. Γεγονός που κάνει εφικτό το να δουλεύουν με φρενήρεις ρυθμούς, ακόμη και να ξενυχτούν όλες τις κρίσιμες στιγμές για να δουν αν αυτό που ετοιμάζουν θα δουλέψει σωστά. Και εδώ έχει τεράστια σημασία το προσωπικό στίγμα του leader της ομάδας, που θα μπορεί να εμπνέει – και να τους συγκεντρώσει.

Η τρίτη προετοιμασία αφορά στα βασικά μεταρρυθμιστικά πρότζεκτ που θέλουν να πετύχουν: 1) Να φτιάξουν μια Ενιαία Ψηφιακή Πύλη της δημόσιας διοίκησης, το gov.gr, που βγήκε στον αέρα 21 Μαρτίου του 2020 και εμπλουτίζεται συνεχώς 2) Να καταγράψουν και να απλουστεύσουν τις διαδικασίες σε ένα Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών, που δρομολογείται αυτή τη στιγμή, 3) Να μεταβεί η χώρα στο 5G, που συντελείται ήδη με έναν καινοτόμο τρόπο ο οποίος βάζει την Ελλάδα στην πρωτοπορία των χωρών και 4) Ένα νέο σύστημα ταυτοποίησης, μια πρώτη εμπειρία του οποίου είχαμε με το GR.wallet με τελικό στόχο τις νέες ψηφιακές ταυτότητες. Και επιπλέον, κυβερνοασφάλεια, ανοιχτά δεδομένα, δημοπράτηση όλων των ψηφιακών έργων του Ταμείου Ανάκαμψης. 

Πολλαπλά έργα που φτάνουν σε εμάς, τους πολίτες, σε καθημερινή βάση με μια στρατηγική που ακολουθεί τη λογική agile, όπως λένε στη γλώσσα της Πληροφορικής. Δηλαδή δεν ετοιμάζουν ένα φαραωνικό οικοδόμημα για να μας το παραδώσουν ολοκληρωμένο κάποτε στο μακρινό μέλλον, αλλά το χτίζουν όροφο-όροφο, κάνοντας μικρές διορθώσεις, βελτιώσεις, προσθήκες. Παράδειγμα: πάνω στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση πάτησε η άυλη, εκεί πάνω πάτησε το σύστημα του εμβολιασμού, εκεί πατάει το MyHealth app (μια εφαρμογή που κατεβάζω όσο μιλάμε και βλέπω πότε έχω κάνει το τελευταίο τεστ Pap και τι μου έχει συνταγογραφηθεί από το 2012 και μετά!). Και πάνω εκεί θα πατήσει ο Ιατρικός Φάκελος Ασθενούς, που θα έχουμε ΟΛΟΙ, και θα περιλαμβάνει όλο το ιατρικό ιστορικό μας από νοσοκομεία, διαγνωστικά κέντρα, γιατρούς, παραπεμπτικά, διαγνώσεις! Κι όσο μου μιλάει σκέφτομαι πόσο δύσκολο είναι να έχεις στην εποπτεία σου το ιστορικό και τη γραφειοκρατία της ασθένειας όταν τρέχεις με κάποιον δικό σου άνθρωπο, και ανακουφίζομαι και μόνο στην ιδέα.

«Κατεβάζοντας την εφαρμογή μας MyHealth app είδες τι σημαίνει Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, δοκίμασε στο σπίτι να κάνεις αντικατάσταση της άδειας οδήγησής σου και θα καταλάβεις τι σημαίνει κερδίζω χρόνο, κερδίζω ζωή. Αυτό είναι που έχει αγκαλιαστεί από τον κόσμο, και είναι αυτό που οι πληροφορικοί αποκαλούν UX, που σημαίνει User Experience. Ο κόσμος έχει ο ίδιος την εμπειρία».

Πάνω από 1 εκ. Έλληνες είχαν κατεβάσει τη νέα ταυτότητα στο κινητό τους, ένα ακόμα φρέσκο νούμερο που ακουγόταν στους διαδρόμους του υπουργείου εκείνη την ημέρα. «Η νέα ταυτότητα έγινε viral στα social media. Ο κόσμος αισθάνθηκε ότι αυτό που συνέβαινε τον πολιτογραφούσε στο μέλλον, όπως έγραψε πολύ όμορφα κάποιος. Κάτι τόσο παλιό όσο η ταυτότητα έχει μεγάλο συμβολισμό πλέον να περνάει στο τηλέφωνο, το οποίο αυξανόμενα γίνεται το πορτοφόλι σου,  το ταυτοτικό σου στοιχείο. Σε λίγο θα έχεις στο κινητό σου σε ένα άλλο Wallet το δίπλωμα οδήγησης, όλα τα έγγραφα και το ιστορικό του αυτοκίνητου σου» (!) Ακούω εντυπωσιασμένη. Ένας άλλος κόσμος είναι ήδη εδώ.

Όλοι έχουν ένα σχέδιο μέχρι να φάνε την πρώτη μπουνιά

● Η ανατροπή της πανδημίας

Ο Μάικ Τάισον λέει ότι όλοι έχουν ένα σχέδιο μέχρι να φάνε την πρώτη μπουνιά, του αναφέρω μια φράση που έχω ακούσει να λέει. «Μπορούμε να το πούμε και πιο επίσημα. Ο Κλαούzεβιτς, στο “Περί Πολέμου”, εξηγεί ότι ο στρατηγός πριν μπει στον πόλεμο πρέπει να έχει ένα θεμελιωμένο σχέδιο στο κεφάλι του αλλά και την πλήρη συναίσθηση ότι το σχέδιο αυτό θα ανατραπεί όταν επικρατήσουν οι πραγματικές συνθήκες του πολέμου». Στην πανδημία, το Yπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, μαζί με το Υγείας και την Πολιτική Προστασία, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης. Πότε κατάλαβε ότι έχει χτυπήσει συναγερμός;

«Ήταν, θυμάμαι, μια Παρασκευή, μία εβδομάδα πριν το πρώτο lockdown. Είχαμε συνειδητοποιήσει ότι είμαστε σε συνθήκες πολέμου. Καλώ όλους τους βασικούς μου συνεργάτες για να  αποτυπώσουμε τι θα κάνουμε το επόμενο διάστημα ανά εβδομάδα και καταλήγουμε να κάνουμε έναν σχεδιασμό ανά ημέρα. Τους ζητάω να φέρουν μπροστά τις εφαρμογές που είχαμε σχεδιάσει, σε περίπτωση lockdown, για να εξυπηρετηθεί ο κόσμος». 
Οι περίπου χίλιοι υπάλληλοι του Υπουργείου και οι πολύ περισσότεροι συνεργαζόμενοι από τον ιδιωτικό τομέα εργάζονται νυχθημερόν για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας μέσα από πλατφόρμες, στήνονται άυλες διαδικασίες, τηλεκπαίδευση και τηλεργασία – μέσα σε λίγες ημέρες συντελείται ένα ψηφιακό θαύμα. «Αν και ήμασταν ήδη ένα υπουργείο που έτρεχε γρήγορα, δεν πήγε κάτι πίσω, η σειρά απλώς άλλαξε, ο κορωνοϊός έφερε πιο μπροστά ό,τι είχε σχέση με την καθημερινότητα σε σχέση με αυτά που ήταν πιο στρατηγικού χαρακτήρα». 

Το φθινόπωρο του 2020 ξεκινούν να στήνουν το πιο εμβληματικό και κρίσιμο πρότζεκ, το ψηφιακό σύστημα του Εθνικού Εμβολιασμού. Τη νύχτα της 11ης προς 12η Ιανουαρίου 2021, όσοι εμπλέκονται στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου μένουν ξάγρυπνοι μέχρι να βεβαιωθούν ότι τα συστήματα θα ανταποκριθούν όταν οι άνω των 85 πάνε το επόμενο πρωί στα φαρμακεία και στα ΚΕΠ και όλοι εμείς μπούμε από το κινητό να τους κλείσουμε ραντεβού. Το ότι δούλεψε, και μάλιστα υποδειγματικά, υπήρξε προϋπόθεση για να σταθεί η χώρα όρθια σε μια φονική πανδημία.

Έκτοτε, το Σύστημα Εθνικού Εμβολιασμού στην κυριολεξία μας σώζει και την ίδια στιγμή μας εκπαιδεύει σε μια κουλτούρα ψηφιακού πολίτη: τον τελευταίο χρόνο μπήκαμε μαζικά στο emvolio.gov.gr τρεις φορές για να κλείσουμε ραντεβού και άλλες δύο για να εκδώσουμε πιστοποιητικά και να τα κατεβάσουμε.

«Από όσα έχουμε υλοποιήσει, αυτό που έκανε τη μεγαλύτερη αίσθηση στον κόσμο ήταν το sms που λάμβανε μετά το πρώτο εμβόλιο για το δεύτερο ραντεβού, που σήμαινε ότι το κράτος ήξερε ότι εσύ είχες κάνει την πρώτη δόση και σε καλούσε στη δεύτερη. Πάρα πολλοί τότε μας είπαν ότι είναι περήφανοι που είναι πολίτες αυτού του κράτους!». Το θυμόμαστε πόσο είχαμε εκπλαγεί; Συνειδητοποιούμε πόσο πρωτοφανές ήταν αυτό για τα ελληνικά δεδομένα –και όχι μόνο, το σύστημα εμβολιασμού υπήρξε υποδειγματικό διεθνώς–, ή το θεωρούμε κεκτημένο και αυτονόητο; Το σίγουρο είναι ότι γινόμαστε πλέον πολύ πιο απαιτητικοί από το κράτος και έχουμε υψηλές προσδοκίες.

Aπό τα Κάτω Πατήσια στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, αλλά και στη χώρα των –εφηβικών– ονείρων του. Την Αμερική την είχε μελετήσει σε βιβλία αλλά και στις ταινίες του Σκορτσέζε, του Κόπολα και του Ντε Πάλμα.

● Προσωπικές ιστορίες

Μιλάει γρήγορα, σκέφτεται γρήγορα, και έχει μια νεανική ορμή που προδίδει τα μόλις 38 του χρόνια. Το γραφείο του είναι γεμάτο στοίβες βιβλία, αν και digital λατρεύει το χαρτί κι έχει μια εμμονή να υπογραμμίζει με κόκκινο στυλό οτιδήποτε τον ενδιαφέρει. Μου λέει με παράπονο ότι διάβαζε πολύ περισσότερο ως διευθυντής ερευνών της ΔιαΝέοσις, όπου σχεδίαζαν έρευνες για την ανασυγκρότηση της χώρας. Είναι τόσο ουσιαστικά αυτά που λέμε, που νιώνω άχαρη και ανούσια τη δημοσιογραφική ερώτηση για την πολιτική του διαδρομή και πορεία η οποία καταλήγει στην ένταξή του στη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη. 

«Έχουμε συνηθίσει η πολιτική συζήτηση να είναι περισσότερο συζήτηση και λιγότερο πολιτική. Η πολιτική όμως είναι τα πεπραγμένα. Ακριβώς επειδή όλα αυτά τα χρόνια είχαμε αποσυνδέσει την πολιτική από την πράξη και την έχουμε σχετίσει σχεδόν αποκλειστικά με τη ρητορική, ο κόσμος έδειχνε χαμηλή εμπιστοσύνη προς το πολιτικό σύστημα. Τι μας ζητούσαν προεκλογικά; “Φτιάξτε κράτος”, αυτό ήταν το πολιτικό αίτημα. Η συζήτηση λοιπόν πρέπει να είναι προοπτικής, όχι καταγωγής, κι όσοι μένουν κολλημένοι στην παλιά πολιτική γεωγραφία είναι επειδή δεν έχουν πολιτικό αφήγημα για το μέλλον. Η ουσία της πολιτικής είναι να λύνεις συγκεκριμένα προβλήματα στην καθημερινότητα των πολιτών. Έχουμε αυτό το πρόβλημα με τη σύνταξη, το άλλο με την κτηματογράφηση, το άλλο με τους φόρους, το τέταρτο με το ταμείο, τι κάνουμε; Είναι κομμάτι της πολιτικής μας φιλοσοφίας: Να μιλάμε με έργα. Για αυτό και ο διαχωρισμός πολιτικού και τεχνοκράτη είναι, αν όχι υστερόβουλος, λανθασμένος. Στον 21ο αιώνα πρέπει κανείς να συνδυάζει και πολιτικές δεξιότητες και τεχνική γνώση στα θέματα που χειρίζεται».

Είναι και δική του η αγωνία: «Πώς δεν θα μείνει η χώρα πίσω». Τον ρωτάω πότε άρχισε να καταλαβαίνει ότι η τεχνολογία είναι καταλύτης για την πολιτική, και η απάντησή του «ω… από πολύ παλιά» συνοδεύεται από αυτή την έκφραση που παίρνει το πρόσωπό μας όταν σκεφτόμαστε τον εαυτό μας μικρό. Τον ρωτάω για τη ζωή του.

Μοναχοπαίδι με καταγωγή από τη Λακωνία, γέννημα-θρέμμα Κάτω-Πατησιώτης, μαμά δικηγόρος, μπαμπάς χειρουργός γιατρός, πηγαίνει στη Λεόντειο, παίρνει τον πρώτο του υπολογιστή –έναν Hyundai 286– στην Γ' Δημοτικού το 1992, μπαίνει στο ίντερνετ το 1996 και περνάει τον χρόνο του (και) εκεί παίζοντας παιχνίδια αλλά και αξιοποιώντας το ως ένα παράθυρο στον κόσμο. Διαβάζει πολύ, ελληνική και ξένη πεζογραφία, αγαπά τους Ασίμωφ και Χέρμπερτ, έχει πάθος με τον κινηματογράφο, του αρέσουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας αλλά και η νέα φουρνιά των Αμερικανών σκηνοθετών, και κάθε Σαββατοκύριακο πηγαίνει στον κινηματογράφο Όσκαρ, στην Αχαρνών, και στις επίσημες εξόδους στο Αττικόν. Είναι γκατζετάκιας και έχει πάθος με την τεχνολογία, ο πρώτος από την παρέα του που παίρνει κινητό, μπαίνει 4ος στην ΑΣΣΟΕ όπου σπουδάζει Πληροφορική, ενώ στα χρόνια των σπουδών του εγκαινιάζει και ένα δεύτερο πάθος, με την πολιτική, που ανακαλύπτει μέσα από τα βιβλία. Αποφοιτά έχοντας καταφέρει να διακριθεί στα μαθήματα και ανοίγει ο δρόμος για το Χάρβαρντ, όπου κάνει μεταπτυχιακό στις Δημόσιες Πολιτικές, και μετά στο ΜΙΤ, για ένα δεύτερο μεταπτυχιακό στην Τεχνολογική Πολιτική, όλα με υποτροφίες. 

Ένα παιδί από τα Κάτω Πατήσια στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, αλλά και στη χώρα των –εφηβικών– ονείρων του. Την Αμερική την είχε μελετήσει σε βιβλία αλλά και στις ταινίες του Σκορτσέζε, του Κόπολα και του Ντε Πάλμα. Εκεί περνάει «τέσσερα μαγικά χρόνια» – όχι μόνο ανακαλύπτοντας σε road trip μια υπέροχη χώρα, αλλά γνωρίζοντας έναν καινούργιο κόσμο, σπουδαίους ανθρώπους, κυρίως όμως αντλώντας παραστάσεις για να γυρίσει πίσω με την ιδέα ότι πολλά από όσα έχει δει εκεί θα μπορούσαν να γίνουν και στην Ελλάδα.

«Ειλικρινά, έβλεπα πράγματα και έλεγα, μα καλά, αυτό γιατί δεν το κάνουμε κι εμείς; Αισθανόμουν ότι η Ελλάδα είχε όλη την πρώτη ύλη, το hardware, αλλά της έλειπε το software, η στρατηγική να απελευθερώσει το δυναμικό της. Η Αμερική ήταν μια πράξη απομυθοποίησης για μένα, διότι καταλάβαινες τι σπουδαίο έχουν κάνει και τι όχι, και τι θα μπορούσαμε να πετύχουμε εμείς αν προσαρμόζαμε δημιουργικά εκείνη την εμπειρία εδώ και δεν αντιγράφαμε απλώς τυφλά και άκριτα. Αυτό το νιώθουμε και τώρα όταν πηγαίνουμε π.χ. στην Εσθονία ή στο Ισραήλ, που έχουν πετύχει σπουδαία πράγματα. Ξέρουμε όμως ότι μπορούμε να κάνουμε κι εμείς πάρα πολλά. Όχι να αντιγράψουμε, αυτό δείχνει ηττοπάθεια, αλλά να πάρουμε ιδέες για να απελευθερώσουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Η ψηφιακή μας στρατηγική, ένα κομμάτι του κυβερνητικού έργου, είναι έργο ελληνικής ιδιοκτησίας, είναι όλη ελληνικής σύλληψης και εκτέλεσης, κανείς δεν μας είπε τι και πώς. Και, επιτρέψτε μου να πω, δε μου είναι εύκολο να δεχτώ πως κάτι είναι αξιωματικά ανέφικτο, πως δεν γίνεται. Η ιστορική μας πορεία ως χώρα αποδεικνύει διαρκώς το ανάποδο – αρκεί να ξέρεις που να κοιτάξεις». 

Υπάρχει μια ρήση του Ηράκλειτου, που λέει ότι ο χαρακτήρας μας είναι το πεπρωμένο μας. Βιβλία και σινεμά, τεχνολογία και πολιτική, πείσμα και αυτοπεποίθηση, φτιάχνουν το προφίλ ενός ανθρώπου που πραγματοποιεί τα όνειρά του. Είναι η ιδέα της προσωπικής προόδου με την οποία γαλουχηθήκαμε τα παιδιά της μεσαίας τάξης, ότι τα πράγματα θα πηγαίνουν μπροστά, με την οικογένειά μας να επενδύει στο μέλλον μας.

Ο Κυριάκος Πιερρακάκης είναι ένας από εμάς, μόνο που ό,τι οραματίστηκε για τον εαυτό του το οραματίστηκε και για τη χώρα του. Και ίσως ο σφραγισμένος φάκελος με τη φωτογραφία του παππού του με τα τρία του αδέρφια, και τη μάνα τους και προγιαγιά του, που του έδωσαν να ανοίξει στο αεροπλάνο για την Αμερική, να αποτύπωνε όχι μόνο την ιστορία της οικογένειάς του τρεις γενιές πίσω, αλλά και τη διαδρομή της φτωχής Ελλάδας του πολέμου μέχρι τη σημερινή της ευημερίας και της προόδου. Σήμερα, είναι και το δικό του, προσωπικό στοίχημα να οικοδομήσουμε το νέο οικονομικό μοντέλο της χώρας στον γεμάτο προκλήσεις 21ο αιώνα με τα πάντα γύρω μας να αλλάζουν με τρομακτική ταχύτητα.

Η Ελλάδα γίνεται μια πολύ σημαντική ιστορία επιτυχίας, ένα case study

● Η Ελλάδα το 2025 θα είναι μια άλλη χώρα

Μετά από 10 χρόνια οικονομικής κρίσης και 2 πανδημικής δοκιμασίας είναι θέμα επιβίωσης να ξεμπλοκάρει η μεταρρυθμιστική διαδικασία: η πρόκληση είναι πώς θα ξαναχτιστεί το κράτος μέσα από τις μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές. «Θέλαμε να οικοδομήσουμε μία πολιτική λογική των μεταρρυθμίσεων, της εκ νέου οικοδόμησης του κράτους. Κι αυτό το κάνουμε με μια ταχύτητα που δύσκολα έχει συναντήσει κανείς ξανά σε άλλη χώρα. Σε κάποιους τομείς έχουμε ξεχωρίσει διεθνώς, στον Εθνικό Εμβολιασμό, στο Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό covid, στη δημοπρασία 5G. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι γίνονται τέτοιας φύσεως αλλαγές εκεί που υπήρχε μεγάλο πρόβλημα, που η Ελλάδα γίνεται μια πολύ σημαντική ιστορία επιτυχίας, ένα case study όπως λένε στις σχολές μάνατζμεντ και διακυβέρνησης». 

Η ψηφιοποίηση του κράτους αφορά στις εκκρεμότητές μας με την Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση, ανοίγουμε όμως ταυτόχρονα λογαριασμούς και με την Τέταρτη. Η καινοτομία σημαίνει σεβασμό στο πολίτη και ποιότητα ανθρώπινων σχέσεων, σημαίνει ίση πρόσβαση (όσο πιο αδύναμος είσαι τόσο λιγότερο χρόνο για χάσιμο έχεις), σημαίνει διαφάνεια (η Εσθονία χώρα-πρότυπο ψηφιακού μετασχηματισμού, είναι η λιγότερο διεφθαρμένη χώρα της Ευρώπης), είναι εντέλει προϋπόθεση ευημερίας και ανάπτυξης.

Βέβαια, η ψηφιακή εποχή ανοίγει νέα ζητήματα. «Πλησιάζοντας στο μέλλον θα υπάρξουν δύο πολύ μεγάλα ζητήματα σε σχέση με την τεχνολογία. Το ένα έχει να κάνει το πώς προετοιμάζεις το οικονομικό σου σύστημα ως προς τις επιπτώσεις των μεγάλων τεχνολογικών αλλαγών που θα έρθουν με την 4η βιομηχανική επανάσταση, και το δεύτερο πώς ξανασχεδιάζεις το σύστημα κοινωνικής προστασίας για να μπορέσεις να προστατεύσεις εκείνους που θα υποστούν αρνητικές συνέπειες από τις μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές, γιατί θα υπάρχουν και αυτοί». 

Ποιο είναι το σχέδιο για να μη μείνει η χώρα στο ψηφιακό περιθώριο; Το 2019, σε μια πρώτη καταγραφή των αναγκών και μιλώντας με όλα τα υπουργεία, εξηγεί, συνειδητοποίησαν ότι οι ανάγκες ήταν τεράστιες. Πέρα από τα μικρά έργα πληροφορικής, που ξεκίνησαν αμέσως, χρειαζόμασταν μεγάλες επενδύσεις, δηλαδή χρήματα. Όταν μαζί με τον κορωνοϊό ήρθε και το Ταμείο Ανάκαμψης, η χώρα απέκτησε μπάτζετ. «Όλα βρίσκονται στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού, εκεί αναλύεται η στρατηγική μας, συν τα 440 έργα που θα γίνουν μέχρι του 2025. Όταν ήρθε το Ταμείο Ανάκαμψης, μας ρώτησαν έχετε ώριμα έργα; Και τους απαντήσαμε (σ.σ. γελάει) ότι έχουμε 440 έργα. Και όλα δρομολογούνται. Το δημόσιο τρέχει αυτή τη στιγμή με πολύ μεγάλες ταχύτητες». 

Απόδειξη; Η Ελλάδα πήρε βραβείο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πληροφορικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημοσίου (WITSA Global ICT Excellence Awards). Mε τρόπο που δεν συνειδητοποιούμε η χώρα σπρώχνεται μπροστά. Έχει αδημονία να δει τη Βίβλο να υλοποιείται; «Πιο πολύ έχω ένα άγχος να προλάβουμε να δρομολογηθεί, να γίνει σωστά, υπάρχει μια ιδιότυπη συναστρία για να γίνει αυτό. Πρωτίστως έχουμε έναν πρωθυπουργό που το πιστεύει, και βάζει όλη την πολιτική επένδυση, κάτι πολύ σημαντικό. Δεύτερον υπάρχει μια ομάδα για να το υλοποιήσει. Τρίτον υπάρχουν όλες οι νομοθετικές προϋποθέσεις, και υπάρχουν και όλες οι τεχνολογικές, και όλες οι οικονομικές προϋποθέσεις! Αν δρομολογήσουμε όλη τη στρατηγική και την υλοποιήσουμε μέχρι το 2025, νομίζω ότι τότε θα μιλάμε για μια άλλη χώρα». 

Να κλείσουμε τη συζήτησή μας με ένα πιο προσωπικό κομμάτι

• Τι δεν είπαμε; 

Να κλείσουμε τη συζήτησή μας με ένα πιο προσωπικό κομμάτι; Έπαιξε στην Ακαδημία του Σπόρτινγκ ως Πατησιώτης, landmarks της παιδικής και εφηβικής ηλικίας είναι το ζαχαροπλαστείο της Χαράς, ο Κόμης, το Κοσμικόν, τα καφέ στην περίμετρο της Λεοντείου και του Οικονομικού Πανεπιστημίου. Με την οικογένειά του μένει στις Αχαρνές, αλλά συνεχίζει να πηγαίνει στα παλιά του στέκια, εκεί μένουν οι παλιοί του φίλοι, αυτή είναι η γειτονιά του.

Ποιο είναι το πιο σημαντικό γεγονός της δικής του ζωής; (χωρίς να το σκεφτεί) «Τα τρία μου παιδιά, μακράν! Όταν κάνεις παιδιά, έχει πει κάποιος, βλέπεις την καρδιά σου να περπατάει έξω από το σώμα σου, αυτό ακριβώς είναι το συναίσθημα. Έχεις ένα μείγμα αγάπης, φόβου μην πάθουν κάτι, απόλυτης ανιδιοτέλειας».

Αγαπημένος σκηνοθέτης; «Ο Κιούμπρικ» (θέλουμε μια ξεχωριστή συνέντευξη μόνο για το σινεμά). Έχει χρόνο για ταινίες; «Αυτές τις μέρες επιδιώκω  να βλέπω για λίγη ώρα κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ κάτι, σήμερα θα δω το “Don’t loοk up”. Ό,τι καλύτερο είδα τελευταία είναι το “Dune”,  αριστούργημα!».

Τι θα συμβούλευε κάποιον; «Να είναι ανθεκτικός στις δύσκολες καταστάσεις και να μπορεί να αντέχει τις αποτυχίες. Να μάθει να ενσωματώνει την έννοια του πειραματισμού στη ζωή του, να τεστάρει 5-10 πράγματα που μπορεί να μην τα πετύχει, αλλά που θα τον μάθουν να μεταβολίζει τη μη επιτυχία σε εμπειρία. Είναι πολύ δύσκολο να μπορείς να μετατρέπεις τις αποτυχίες σου σε βατήρες για άλλα πράγματα, είναι τέχνη».

Τα παιδιά του τι θα συμβούλευε; «Το ίδιο... Και να κάνουν στη ζωή τους αυτό που αγαπάνε!»

Ξεχάστηκε κι εκείνος, κι εγώ καταχράστηκα τον –πολύτιμο– χρόνο του. Με ξεπροβοδίζει δίνοντάς μου το βιβλίο που χαρίζει και στους συνεργάτες του: «Power to the Public – The Promise of Public Interest Technology» (εκδ. Princeton). Όταν συναντήθηκε με τις δύο γυναίκες συγγραφείς και τους μίλησε για το ελληνικό κράτος και όσα κάνουν, του είπαν πως, αν είχαν γνωριστεί λίγο νωρίτερα, θα περιελάμβαναν την περίπτωση της Ελλάδας στο κεφάλαιο με τα παραδείγματα του πώς η τεχνολογική πολιτική μπορεί να δώσει λύσεις σε πραγματικά προβλήματα. Περιεργάζομαι μια τελευταία φορά το γραφείο του για να το θυμάμαι. Τις στοίβες με τα βιβλία. Τον πίνακα με τα εξώφυλλα του New Yorker που του χάρισε ένας φίλος του. Τη θέα της πόλης από ψηλά, με την Ακρόπολη να ξεπροβάλλει κάπου στο βάθος. Με μια αισιόδοξη αίσθηση ότι η χώρα μου είναι σε καλά χέρια.