Σχόλιο για τον κρατικό μηχανισμό, την αποτελεσματικότητά του και την ανάληψη ευθύνης.
Κάθε σύστημα λειτουργεί σε τρία επίπεδα: το οργανωτικό, το θεσμικό και το τεχνικό. Και για να είμαστε κάπως επίκαιροι, με επιτελική διαχείριση, με κανόνες και με εξοπλισμό αντιμετώπισης κρίσεων.
Ας υποθέσουμε ότι τα έχουμε όλα σε ετοιμότητα. Ας πάρουμε ως δεδομένο ότι κάθε μηχανισμός διαθέτει την αρτιότητα των μερών του και βρίσκεται −θεωρητικά− σε εγρήγορση. Αλλά η κρίσιμη στιγμή του απόλυτου συγχρονισμού των τριών επιπέδων διαψεύδει τους πάντες. Γιατί ούτε η απόφαση έρχεται, ούτε οι κανόνες ακολουθούνται, ούτε και η τεχνική βοήθεια σπεύδει.
Τι φταίει για αυτό; Η αδυναμία ελέγχου των δαιμόνων που παρασιτούν στους μηχανισμούς. Μικρές ή μεγάλες λεπτομέρειες που αποκαλύπτουν τις πρακτικές αδυναμίες του επιτελικού, του θεσμικού και του τεχνικού πλαισίου που απαρτίζουν το όλο του συστήματος.
Στις ανώριμες δημοκρατίες, τα προβλήματα τα αντιμετωπίζουν συνήθως οι «από μηχανής θεοί». Κάποιοι αποφασιστικοί «ήρωες» −συνήθως ένας− που μένουν άγρυπνοι ή που βρίσκονται αμέσως στο πεδίο των προβλημάτων. Γιατί έτσι ο κόσμος θέλει να πιστεύει. Γιατί πάντα το «θαύμα» έχει μεγαλύτερη γοητεία από την ρηχή και ομαλή έκβαση των γεγονότων που οι αφανείς «εργάτες» προνόησαν να εξασφαλίσουν.
Η διοίκηση μιας χώρας, μιας περιφέρειας, μιας πόλης είναι γεμάτη από μικροδιάβολους που η «εφαρμοσμένη πολιτική» πρέπει να ελέγχει. Πριν συμβεί το κακό, πριν γίνει το ατύχημα, πριν ξεσπάσει η κρίση. Και χωρίς να περιμένει την ανάδειξη μιας δραματοποιημένης κατάστασης, προκειμένου να εμφανιστεί ο δυναμισμός κάποιου σούπερ ήρωα «διασώστη-ηγέτη».
Οι δαίμονες της επιτελικής διοίκησης είναι προφανές ότι εκτρέφονται συνεχώς στην περιφερειακή διαχείριση των προβλημάτων, όταν η τοπική αυτοδιοίκηση δεν έχει καθαρές αρμοδιότητες. Οι δαίμονες των θεσμών γίνονται αφανή τέρατα όταν φωλιάζουν στην πολυνομία και στην διάχυση ευθυνών. Και οι δαίμονες των μέσων μεγαλώνουν όταν η διαχείριση ακόμα και του πιο ακριβού εξοπλισμού βρίσκεται σε λάθος χέρια.
Το μυστικό της αποτελεσματικότητας ενός συστήματος βρίσκεται στην ανάδειξη της ίδιας της αποτελεσματικότητας ως δημόσιου επιτεύγματος και όχι στην περιγραφή της ως διοικητικού οράματος. Και κυρίως, στην προετοιμασία της κοινής γνώμης για τη χρηστική αξία της αποτελεσματικότητας.
Όταν όμως η δραματοποίηση μιας κρίσης ανάγεται σε μείζον ζήτημα καταξίωσης ή απαξίωσης προσώπων ή κυβερνήσεων, το πρόβλημα μεταπίπτει αυτομάτως στη φαντασιακή σφαίρα του επιθυμητού. Για αυτό και κάποιοι φροντίζουν να φωτογραφηθούν πριν ή μετά το φαινόμενο μιας κρίσης. Και σπανίως την ώρα που διαδραματίζεται η ίδια η κρίση ως γεγονός.
Πρέπει να θέλουμε όμως να ελέγξουμε τους δαίμονες της διοίκησης. Να έχουμε την έννοια της εγρήγορσης και την αγωνία της ευθύνης μέσα μας. Και πάντα να ψάχνουμε ανθρώπους με επιτελική σκέψη σε πολλές θέσεις του συστήματος. Και όχι μόνο σε μία, δύο ή τρεις της ηγεσίας ενός υπουργείου. Και να μην επιτρέπουμε, από κάτω, στο χάος να γεμίζει διαβόλους ανικανότητας την διαχείριση.
Δεν είναι εύκολο μ' αυτό το πολιτικό σύστημα. Δεν είναι εύκολο να ψάχνεις τον σοβαρό άνθρωπο της ευθύνης, όταν πρώτα απαιτείς από αυτόν την άγονη δοκιμασία του στην πελατειακή αγορά.
Το σύστημα διοίκησης χρειάζεται την δυναμική συνεργασία ενός «policy maker» και ενός «manager» παντού. Και πολλούς υπεύθυνους «εργάτες» πιο κάτω. Δεν αρκεί η λάμψη μόνο του πρώτου.
Ο κρατικός μηχανισμός είναι σίγουρο ότι αλλάζει. Tο κάνει όμως, με αργούς ρυθμούς. Τουλάχιστον, αυτή τη φορά, υπάρχουν η ευαισθησία και η αιδώς. Αρετές αναγκαίες για να αλλάξουν οι ηγεσίες τον κόσμο.
