Ο ιός του παραλογισμού και οι συνέπειές του

Ώστε δεν πρέπει να κάνουμε εμβόλιο κατά ενός θανατηφόρου ιού γιατί έτσι δεν θα βάλουμε στον οργανισμό τους το τσιπάκι του Μπιλ Γκέιτς, ο οποίος θέλει να παρακολουθεί κάθε κίνηση, κάθε ανθρώπου στον πλανήτη. Το ίδιο από την πλευρά του θέλει και ο Τζορτζ Σόρος, ένας πλούσιος χρηματιστής που είχε την πολύ «κακή» ιδέα να αφιερώσει μέρος της περιουσίας του στην προώθηση της έννοιας της ανοικτής κοινωνίας σε χώρες όπου κάποτε κυριαρχούσε ο ολοκληρωτισμός. Για ορισμένους «νονούς» του λαού και λοιπούς «σωτήρες» του, η απλή αναφορά σε λέξεις και έννοιες που περιέχουν βέβηλες εκφράσεις τύπου «ανοικτή κοινωνία», «ελεύθερη επιλογή» και «κράτος δικαίου», αποτελεί βαρύτατη ύβρη. Διότι αμφισβητείται το κύρος της «προστασίας» και της «σωτηρίας» που οι ίδιοι μπορούν να προσφέρουν με το αζημίωτο φυσικά. Κλασική η περίπτωση του μακαρίτη Γιώργου Τράγκα που πουλούσε προστασία σε αυτούς που χλεύαζε. Εξάλλου τα ανοικτά παράθυρα και ο ελεύθερος αέρας έχουν μια «κακή» ιδιότητα: διεγείρουν το κριτικό πνεύμα, τονώνουν τη σκέψη και φέρνουν αισιοδοξία.

Ακόμα χειρότερα, όπως αναγνωρίζουν οι ημέτεροι Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Δημόκριτος, και Αναξιμένης, η ελεύθερη σκέψη ανατρέπει μύθους και φέρνει τα άτομα μπροστά στον ωκεανό της κατανόησης. Αυτό κι αν είναι «ιεροσυλία». Από χρόνια τώρα έτσι, έχω ένα μόνιμο ερώτημα: γιατί οι μυθοπλασίες και οι θεωρίες συνωμοσίας διαδίδονται με τόση ευκολία σε τόπους από τους οποίους ξεπήδησαν η προσωκρατική φιλοσοφία, ο Διαφωτισμός, η Βιομηχανική Επανάσταση και η αναδυόμενη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ);

Σε μια εργασία του, το 1784, ο Ιμμάνουελ Καντ όρισε τον Διαφωτισμό ως την ανάδυση του ανθρώπινου είδους από την επίκτητη ανωριμότητά του, δηλαδή την τεμπέλικη και δειλή υποταγή του στα δόγματα της θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας. Διακήρυξε ότι σύνθημα του Διαφωτισμού θα έπρεπε να είναι η φράση «Τόλμα να καταλάβεις», που προϋποθέτει την ελευθερία της σκέψης και του λόγου. Μια αντίστοιχη δήλωση της ίδιας ιδέας μπορεί κανείς να δει και στο τελευταίο βιβλίο του άγγλου καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, David Deutsch, με τίτλο «The Beginning of Infinity (Η αρχή του Άπειρου)», ο οποίος υποστηρίζει ότι εάν τολμήσουμε να «κατανοήσουμε», τότε η πρόοδος είναι δυνατή σε όλα τα πεδία, επιστημονικά, πολιτικά και ηθικά.

Ελάτε όμως που η πρόοδος δεν κολλάει με τις νοοτροπίες και επιδιώξεις χιτλερίσκων και σταλινίσκων. Έτσι, λαοί επέτρεψαν σε χυδαίους και κομπλεξικούς δολοφόνους –απατεώνες – να πάρουν την εξουσία και στη βάση απίστευτων θεωριών βλακείας και συνωμοσίας να αιματοκυλίσουν την ανθρωπότητα.

Γιατί όμως οι άνθρωποι του ολοκληρωτισμού απεχθάνονται την αισιοδοξία; Την απάντηση για το πόσο οι άνθρωποι του ολοκληρωτισμού απεχθάνονται τη σκέψη, την αισιοδοξία και την κατανόηση της πραγματικότητας τη βρίσκει κανείς αναλύοντας τα σχόλια που έγιναν από ιεραποστόλους της «σωτηρίας» όταν κυκλοφόρησε πριν τρία χρόνια το βιβλίο του Στήβεν Πίνκερ, «Διαφωτισμός Τώρα» (εκδόσεις Διόπτρα).

Στο βιβλίο αυτό, ο Αμερικανός Καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ ανατρέπει με αδιάσειστα στοιχεία την οργανωμένη καταστροφολογία της εποχής μας, την οποία και αποδίδει στους νοσταλγούς φαιοκόκκινων αντιλήψεων που στα μέσα του 20ού αιώνα θα «έσωζαν» τον άνθρωπο προκαλώντας ανείπωτες καταστροφές.

Συγγραφείς όπως ο Ματ Ρίντλεϊ, ο Γιόχαν Νόρμπεργκ και ο Στήβεν Πίνκερ, με βάση την πραγματικότητα του πλανήτη και όχι συχνά συμπλεγματικές θεωρητικές κατασκευές, τονίζουν ότι ο άνθρωπος έχει κάνει τεράστια βήματα προόδου, όχι πάντα αλάνθαστα βέβαια, τα οποία ασφαλώς και δημιουργούν νέες καταστάσεις. Πλην όμως οι καταστάσεις αυτές, άλλοτε πιο γρήγορα και άλλοτε πιο αργά, κινούνται πάντα προς την κατεύθυνση της προόδου. Η τελευταία όμως έρχεται αντιμέτωπη με την ανθρώπινη φύση και τις χειρότερες πτυχές της. Το μίσος, η βλακεία, η εμπάθεια, η ανικανοποίηση, η αγυρτεία, η απληστία, ο φθόνος και η απόκτηση εξουσίας είναι μερικές από τις πτυχές αυτές. Αναρωτιέται έτσι ο Πίνκερ:

• Πόσο βάσιμη και έγκυρη είναι μια συνήθης πρακτική των ημερών μας, να λαμβάνουμε ως αντιπροσωπευτικό δείγμα μια εξαιρετικά μικρή υποδιαίρεση ενός υπαρκτού γεγονότος και να το ανάγουμε σε κυρίαρχο και ισχυρό κανόνα;
• Πόσο αξιόπιστη εικόνα για την πραγματικότητα που μας περιβάλλει δημιουργεί μια δημοσιογραφία που κυνηγά και αναδεικνύει μόνο τις «κακές» ειδήσεις;
• Ζούμε αλήθεια σε ζοφερούς και άθλιους καιρούς, γεμάτους από κοινωνική αδικία, καταπίεση και πόνο;

Απαντώντας δε στα παραπάνω ερωτήματα κλείνει πολλά στόματα και καταρρίπτει ιδέες και μυθοπλασίες

Παρ’ όλ’ αυτά, συμφωνώ με τον Ματτ Ρίντλεϋ όταν γράφει: «Η ανθρώπινη φύση δεν πρόκειται να αλλάξει. Τα ίδια πανάρχαια δράματα, η επιθετικότητα και τα πάθη, η παραπλάνηση και η προπαγάνδα, η σαγήνευση και η επιβουλή, θα εξακολουθήσουν να εκτυλίσσονται, αλλά σε έναν διαρκώς πλουσιότερο κόσμο. Στο θεατρικό έργο The Skin of Our Teeth ("Με τα δόντια") του Θόρντον Γουάιλντερ, η οικογένεια Αντρόμπους −που αντιπροσωπεύει την ανθρωπότητα− κατορθώνει να επιβιώσει με νύχια και με δόντια από την εποχή των παγετώνων, τον μεγάλο κατακλυσμό και έναν παγκόσμιο πόλεμο, αλλά οι χαρακτήρες των μελών της δεν αλλάζουν. Ο Γουάιλντερ υπονοεί πως η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται με κυκλικό, αλλά με σπειροειδή τρόπο, καθώς τα άτομα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δύναμη για να κάνουν τόσο το καλό όσο και το κακό, ενώ ο χαρακτήρας τους παραμένει αμετάβλητος. Επομένως, η ανθρωπότητα θα εξακολουθήσει να επεκτείνει και να εμπλουτίζει τον πολιτισμό της, παρά τα εμπόδια που θα συναντά και παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι διατηρούν ουσιαστικά την ίδια εξελικτικά διαμορφωμένη, αμετάβλητη φύση. Ο 21ος αιώνας θα είναι μια συναρπαστική εποχή για όποιον τη ζήσει. Τολμήστε να είστε αισιόδοξοι».

Και λιγότερο αφελείς θα προσθέταμε.