Ο Γιάννος Παπαντωνίου, που υπέγραψε ως υπουργός Οικονομικών την απόφαση για την ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ, γράφει για την αξία της, στην επέτειο των 20 ετών.
Όταν υπέγραφα την Απόφαση για την Ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ στη Σύνοδο του Συμβουλίου ECOFIN της 19ης Ιουνίου του 2000, στη Φέιρα της Πορτογαλίας, είχα την αίσθηση ότι συμμετείχα σε μια κορυφαία στιγμή της μεταπολίτευσης. Είχε κλείσει ένα μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής πολιτικής. Η Ελλάδα εντάχθηκε στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Νέες προοπτικές διανοίγονταν για τον ελληνικό λαό. Ήταν ορατές ήδη από τις επιδόσεις της ενταξιακής προσπάθειας σε ολόκληρη τη διάρκεια της οκταετούς θητείας μου ως Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, 1994-2001.
Η ελληνική οικονομία ουσιαστικά προεξοφλούσε τα οφέλη της προσδοκώμενης ένταξης. Ύστερα από μια μακρά περίοδο στασιμοπληθωρισμού η ανάπτυξη άρχισε να επιταχύνεται με γοργούς ρυθμούς από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 δημιουργώντας ανάλογες νέες υψηλόμισθες θέσεις εργασίας. Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης την περίοδο 1994-2001 έφτασε το 3,4%, τρεις φορές υψηλότερος σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία 1984-1993, ενώ ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας τετραπλασιάστηκε και ο ρυθμός αύξησης των επενδύσεων εξαπλασιάστηκε. Ο πληθωρισμός κατέρρευσε από τα διψήφια ποσοστά των προηγούμενων ετών στο 3,7% το 2001, ενώ η ανεξέλεγκτη αύξηση του δημόσιου χρέους ανακόπηκε και το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ σταθεροποιήθηκε. Η Ελλάδα απέκτησε ένα από τα ισχυρότερα νομίσματα του κόσμου και, προσχωρώντας στην ομάδα των ισχυρών της Ευρώπης, υλοποίησε έναν εθνικό στρατηγικό στόχο που είχε τεθεί πριν από περίπου μισό αιώνα.
Σε ομιλία μου στη Βουλή στο τέλος του 2000 είχα επισημάνει ότι «οι εξελίξεις και οι συγκυρίες πιέζουν. Η οικονομία δημιουργεί νέες δυνατότητες. Η κοινωνία προβάλλει νέες απαιτήσεις. Η Ευρώπη προχωρεί με γοργούς ρυθμούς. Η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί αποφασιστικά στην κατεύθυνση των διαρθρωτικών αλλαγών για να μετουσιώσει τη μεγάλη οικονομική επιτυχία των τελευταίων ετών σε καλύτερη ποιότητα ζωής για τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, για να κατοχυρώσει διαχρονικά την αυξημένη δύναμη και τη διεθνή ακτινοβολία που έχει αποκτήσει». Η Ελλάδα, όμως, δεν κινήθηκε αποφασιστικά – μάλλον το αντίθετο – μετά την ένταξη στην ΟΝΕ με αποτέλεσμα αυτή η πρόβλεψη-ευχή να παραμένει, είκοσι χρόνια μετά, ανεκπλήρωτη.
Η ένταξη στο ευρώ διατάρασσε θεμελιώδεις ισορροπίες του μεταπολεμικού οικονομικού συστήματος προκαλώντας αντιδράσεις από πολλά συμφέροντα. Η υπαγωγή στους κανόνες της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης περιόριζε δραστικά την ασυδοσία του «πελατειακού κράτους». Ήταν εμπόδιο σε χαριστικές ρυθμίσεις και σε παράλογες παροχές προς παίκτες αυτού του κράτους. Επέβαλε πειθαρχία στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής. Δεν ανεχόταν εξαιρέσεις ή «παραθυράκια» στους φορολογικούς κανόνες, που οδηγούσαν σε απώλειες εσόδων και στη μεταφορά του φορολογικού βάρους στα συνήθη υποζύγια, δηλαδή στους μισθωτούς και τους συνταξιούχους.
Επιπλέον, η Ελλάδα μετά το 2004 είχε την ατυχία να αντιμετωπίσει σοβαρό έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας. Κυβερνήσεις και αντιπολιτεύσεις, αντί να εργαστούν, ή τουλάχιστον να συνεννοηθούν, για να διευκολύνουν την προσαρμογή στα νέα ευρωπαϊκά δεδομένα, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να διαβάλουν την ένταξη και στη συνέχεια να την υπονομεύσουν ακολουθώντας πολιτικές που δεν ήταν συμβατές με τη συμμετοχή της χώρας μας στη νομισματική ένωση.
Η Ελλάδα δυσφημίστηκε ενώ χάθηκε ο έλεγχος της οικονομίας σε σημείο που κινδύνευσε, όταν εκδηλώθηκε το 2008-2009 η κρίση χρέους, να αποχωρήσει, χρεοκοπημένη, από την Ευρωζώνη. Η υπονόμευση της ένταξης στην ΟΝΕ ξεκίνησε με τις καταγγελίες της Νέας Δημοκρατίας, από τη θέση της αντιπολίτευσης, ότι δήθεν ενταχθήκαμε με πλαστά στοιχεία, με «τραβεστί» οικονομία. Ακολούθησε, όταν η ΝΔ έγινε κυβέρνηση το 2004, ένα ξέφρενο πάρτυ δημόσιας σπατάλης και φοροδιαφυγής με αποτέλεσμα να εκτοξευτεί το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 15,2% του ΑΕΠ το 2009. Η εξασθένιση της φορολογικής πειθαρχίας και η επέκταση χαριστικών ρυθμίσεων οδήγησαν τη χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια ανακόπηκε. Ειδικά συμφέροντα επικράτησαν. Επιχειρηματικοί όμιλοι επιδίωξαν να ελέγξουν συγκεκριμένες αγορές.
Το ΠΑΣΟΚ επέστρεψε στην εξουσία το 2009 με νέο αρχηγό που υποσχόταν, ενόψει επαπειλούμενης χρεοκοπίας, ότι … «λεφτά υπάρχουν» (!). Η εμπιστοσύνη κατέρρευσε και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να προσφύγει στους διεθνείς οργανισμούς ζητώντας δάνειο διάσωσης. Ακολούθησαν τα μνημόνια, που επέβαλαν πολιτικές ακραίας λιτότητας προκαλώντας οικονομική ύφεση της τάξης του 25% του ΑΕΠ και εκτίναξη της ανεργίας. Το πολιτικό σύστημα αποσταθεροποιήθηκε κάτω από το βάρος ισχυρής κοινωνικής εξέγερσης. Ανεύθυνοι χειρισμοί της νέας κυβέρνησης συνεργασίας μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ, ενός λαϊκιστικού κόμματος αριστερής κατεύθυνσης, και του ακροδεξιού ΑΝΕΛ, κινδύνευσαν να οδηγήσουν τη χώρα το 2015 εκτός Ευρωζώνης. Τελικά, η εξέλιξη αυτή αποτράπηκε χάρις στον δανεισμό – ύψους μεγαλύτερου από το ΑΕΠ της Ελλάδας – που εξασφάλισε η Ευρωζώνη. Αν η χώρα αποχωρούσε από τη νομισματική ένωση, το κόστος μιας αναπόφευκτα ανεξέλεγκτης υποτίμησης του νέου εθνικού νομίσματος θα προκαλούσε τεράστια απώλεια εισοδήματος και ανυπέρβλητα κοινωνικά προβλήματα.
Η χώρα σώθηκε λόγω της συμμετοχής στην Ευρωζώνη. Καμία άλλη οικονομική δύναμη στον πλανήτη δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσει τα δανειακά κεφάλαια που απαιτούσε η διάσωση της Ελλάδας. Επιβεβαιώθηκε ότι σε μια παγκοσμιοποιημένη διεθνή οικονομία μικρές και σχετικά αδύναμες χώρες δύσκολα επιβιώνουν αν δεν συμμετέχουν σε ευρύτερους οικονομικούς σχηματισμούς.
Τα διδάγματα από την παραπάνω αφήγηση μιλούν από μόνα τους. Πρώτον, στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης οι επιπτώσεις εσφαλμένων χειρισμών πολιτικής διαχέονται γρήγορα δημιουργώντας αρνητική δυναμική σε βάρος των χωρών που αυθαιρετούν. Χρειαζόμαστε ικανούς και άξιους κυβερνήτες. Εμείς τους εκλέγουμε. Από εμάς εξαρτάται να αναμορφώσουμε τα κριτήρια αξιολόγησης, να δίνουμε βάρος στα επιχειρήματα και όχι στους εντυπωσιασμούς. Η έξαρση του λαϊκισμού των τελευταίων χρόνων μάς στοίχισε ακριβά. Πρέπει να την ξεπεράσουμε.
Δεύτερον, για να αξιοποιήσουμε τη σταθερότητα και τους πόρους που προσφέρει η ένταξη στο ευρώ για την προκοπή του ελληνικού λαού, πρέπει να υλοποιήσουμε βαθιές μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς. Εκπαιδευμένο και καταρτισμένο εργατικό δυναμικό αποτελεί βασικό συντελεστή για την αύξηση της παραγωγικότητας. Αποτελεσματικά συστήματα κοινωνικής προστασίας διασφαλίζουν κοινωνική συνοχή και ανθεκτικότητα. Η εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης και της Δικαιοσύνης συμβάλλει αποφασιστικά στην ομαλή διεξαγωγή των οικονομικών δραστηριοτήτων και στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας.
Το ευρώ δεν είναι μαγικό κλειδί για την επιτυχία. Είναι εργαλείο για την άσκηση δίκαιης και αποδοτικής πολιτικής. Αν χρησιμοποιηθεί σωστά, θα εκπληρώσει τις προσδοκίες που επενδύθηκαν στην υιοθέτησή του αυξάνοντας ουσιαστικά την κοινωνική ευημερία.
5°
