2022: Τα διλήμματα του χθες δεν δίνουν τις απαντήσεις του αύριο

 

Κατά τη 2η δεκαετία του 21ου αιώνα, κατέρρευσαν οι ψευδαισθήσεις του εύκολου πλουτισμού και του «παρασιτισμού». Η χώρα γιόρτασε τα 200 χρόνια από την ανεξαρτησία της τραυματισμένη. Η δημοκρατία δοκιμάστηκε από το τέρας του λαικϊσμού και η κοινωνία από την οικονομική ύφεση. 

Στη φθαρμένη συλλογική κουλτούρα μας, όμως, καταγράφηκε ότι, χωρίς ουσιαστική παραγωγική βάση και δημοσιονομική υπευθυνότητα, καμία χώρα δεν μπορεί να ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον, ειδικά όταν το διεθνές και γεωπολιτικό περιβάλλον μεταβάλλεται διαρκώς. Απομένει να φανεί αν γίναμε σοφότεροι και, άρα, πιο ορθολογικοί στη μακροσκοπική θεώρηση των επιλογών μας.

Στην 3η δεκαετία, που ήδη τη διανύουμε, και μάλιστα εν μέσω ασυνήθιστα παράδοξων συνθηκών ελέω πανδημίας, θα φανεί αν η κοινωνία μας και το πολιτικό σύστημα έχουν την ωριμότητα να κοιτάξουν κατάματα την πραγματικότητα. 

Σε ορίζοντα δεκαετίας, η Ελλάδα το 2030, παγιδευμένη στη γεωγραφία της (ευτυχώς, εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας), ούσα, πλέον, η πιο γερασμένη χώρα, θα κληθεί –πάντα σε περιβάλλον δημοσιονομικής ισορροπίας– να σχεδιάσει και να διαχειριστεί: την υγειονομική κρίση και ό,τι αυτή θα αφήσει πίσω της, την κλιματική κρίση και την ενεργειακή μετάβαση, την εκρηκτική εξάπλωση των νέων τεχνολογιών που επιφέρουν αλλαγές στην εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας, την αλγοριθμική βάση των επιχειρηματικών μοντέλων που επιδρούν στη δημοκρατία και στα εργασιακά δικαιώματα, αλλά και ένα παραγωγικό μοντέλο που στηρίζεται, ακόμα, στην κατανάλωση και, ελάχιστα, στις –τόσο απαραίτητες– επενδύσεις.

Στην ψηφιακή εποχή, ο χρόνος μετράει αλλιώς. Όλα έχουν πυκνώσει. Η επιτυχία ή η αποτυχία στις δημόσιες, κοινωνικές και ατομικές –ακόμα– αποφάσεις, εξαρτώνται κι από τον χρονισμό. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών δεν μπορούν, πλέον, να έχουν προσαρμοστικό χαρακτήρα. Απαιτούνται μεταρρυθμίσεις προληπτικού και συμπεριληπτικού χαρακτήρα, καθώς οι νέες συνθήκες έρχονται καταπάνω μας. 

Η πολιτική και κοινωνική αδράνεια συνεπάγοναι κόστος που μεταφέρεται στις επόμενες γενιές, χάριν της εκάστοτε συγκυρίας. Αυτό ακριβώς είναι το τίμημα του λαϊκισμού. Η μεροληπτική επιλογή του παρόντος έναντι του μέλλοντος.

Είναι απολύτως απαραίτητο οι κυβερνήσεις, τα προοδευτικά κόμματα αλλά, κυρίως, εμείς οι ίδιοι οι πολίτες να εγκαταλείψουμε τα διλήμματα του χθες και να απαντήσουμε στα ερωτήματα του αύριο. Η πραγματικότητα βάζει, συνήθως, τα δικά της διλήμματα. 

Ήδη ξοδεύτηκαν δύο χρόνια (2020 και 2021) με τον πλανήτη αναποδογυρισμένο και την Ελλάδα να προσπαθεί να κάνει, κι αυτή, διαχείριση της ζημίας. Το τρωτό της ανθρώπινης φύσης εξανάγκασε –μέσω της παγκόσμιας συνεργασίας– την επιστήμη να μεγαλουργήσει εφευρίσκοντας το εμβόλιο. Το ακατανόητο, για πολλούς, φαινόμενο της πανδημίας επανέφερε τον προστατευτικό ρόλο του Κράτους στο προσκήνιο και, παράλληλα, φώτισε τις ανεπάρκειες και τις εσωτερικές ανισότητες που επικρατούν σε κάθε χώρα.

Στην covid εποχή, όσο οικονομικά εύρωστος κι αν είσαι, όσο ισχυρή κι αν είναι η χώρα που ζεις, παραμένεις ευάλωτος και εκτεθειμένος, τη στιγμή που πολλοί άνθρωποι σε ένα άλλο κόμματι της χώρας σου –αλλά και του πλανήτη– στερούνται πόρων και αποτελεσματικών υπηρεσιών. Κανείς ασφαλής, όσο ο ιός μεταλλάσσεται. Κανείς πλήρως ασφαλής, όσο η ανθρωπότητα δεν έχει καθολική πρόσβαση στα εμβόλια.

Στην εποχή της διακινδύνευσης, που οι απειλές πολλαπλασιάζονται, η σχέση των σύγχρονων κρατών με τις μεταρρυθμίσεις έχει εισέλθει σε νέα φάση. Μεταρρύθμιση σημαίνει αξιολόγηση, στοχοθεσία και ξεβόλεμα προς όφελος των πολλών. Για να στεριώσει μια μεταρρύθμιση απαιτείται χρόνος που ξεπερνά τον βίο μιας κυβέρνησης, η οποία θα έχει το θάρρος να την επιδιώξει.

Ο 21ος αιώνας επιτάσσει, λοιπόν, ριζοσπαστισμό στην επίλυση των προβλημάτων. Business as usual, is not an option anymore. Αυτό, με τη σειρά του, προϋποθέτει, αφενός, υπέρβαση της διάκρισης αριστεράς και δεξιάς και, αφετέρου, ευελιξία και μεγάλο βαθμό προσαρμοστικότητας στην επινόηση λύσεων για τη μείωση των ανισοτήτων.

Βασική προϋπόθεση της ανάκαμψης της χώρας είναι η ανάκαμψη της μεσαίας τάξης. Γιατί η ενεργή μεσαία τάξη που συμμετέχει στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι, προωθεί την προοπτική της χώρας στο διεθνές περιβάλλον και συνδράμει στην ανασυγκρότησή της.

Σήμερα, η νέα μεσαία τάξη είναι, κυρίως, ηλικιακά κάτω των 40, διαθέτει μόρφωση και ευρωπαϊκή ταυτότητα και δεν προσδιορίζεται αποκλειστικά από το εισόδημα. Κομίζει νέες ιδέες και αισθητική. Υποφέρει από την αναξιοκρατία, τον πελατειασμό και το υφεσιακό οικονομικό περιβάλλον, που περιόρισε τις ευκαιρίες και καθήλωσε τους μισθούς. Δίνει τη μάχη της επιβίωσης, πατά στη γη αλλά κοιτά στον ουρανό. Η εκλογική συμπεριφορά της δεν είναι συμπαγής. Δεν πείθεται και δεν ταυτίζεται εύκολα.

Τάσσεται υπέρ της οικονομίας της αγοράς και της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά θεωρεί απαραίτητη την ύπαρξη σοβαρού κοινωνικού κράτους για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Συναισθάνεται την έννοια της αειφορίας. «Αρρωσταίνει» με το δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης και ζητά αλλαγές, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο, που να ταιριάζουν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής. Σέβεται το κράτος δικαίου, που δεν περιλαμβάνει μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις.

Εκείνος ο πολιτικός χώρος που θα συσπειρώσει τις δυνάμεις της μεσαίας τάξης, θα θέσει και τις βάσεις για την ανασυγκρότηση της χώρας και της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Ο κόσμος αλλάζει κάθε μέρα χωρίς να μας ρωτά. Η τεχνολογία θα καλπάσει και η φύση θα ανατρέψει ισορροπίες και βεβαιότητες. Απέναντι στον φόβο για τα μελλούμενα, χρειαζόμαστε ένα πλήρες εθνικό πρόταγμα, που να αξιοποιεί ιδέες και να κινητοποιεί ανθρώπους.