Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: Τελείωσε το γεφύρι της Άρτας;

Στις αίθουσες του δημοτικού σχολείου της Σουηδίας υπάρχει κρεμασμένο στον τοίχο ένα μεγάλο ανάγλυφο, τεχνητό αυτί. Αν ανέβουν τα ντεσιμπέλ του θορύβου μέσα στην αίθουσα, το αυτί αρχίζει να κοκκινίζει ανάλογα, οπότε τα παιδιά το βλέπουν και αυτοπεριορίζονται. Η υψηλή τεχνολογία στην υπηρεσία της σχολικής πειθαρχίας. Πώς να μην προοδεύουν οι Σουηδοί και μάλιστα αθόρυβα; 

Στην Ελλάδα πάλι η πιο πολυφορεμένη λέξη της τελευταίας δεκαετίας είναι η λέξη «μεταρρύθμιση». Και η πιο πολυφορεμένη μεταρρύθμιση είναι η εκπαιδευτική. Ίσως γιατί η ελληνική κοινωνία είναι ο πιο φανατικός αρνητής της,  αλλά ντρέπεται να το παραδεχτεί. Και γι αυτό την μηρυκάζει αενάως. Ούτε την φτύνει αλλά ούτε και την χωνεύει. Πώς να μην οπισθοχωρούν οι Έλληνες και μάλιστα με θόρυβο; Αν η κοινωνία δεν ήθελε η ελληνική εκπαίδευση δεν θα είχε αυτό το χάλι.

Η εκπαιδευτική κοινότητα είναι στην μεγάλη της πλειοψηφία αρνητική σε κάθε αλλαγή που θα κλονίσει την μεταπολιτευτική βουλγκάτα που θεσμοθετήθηκε τυπικά και άτυπα μετά το 1981. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τεκμηριωμένες μεταρρυθμιστικές προτάσεις όπως και ανάλογα νομοθετήματα δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Βρήκαν ισχυρή αντίσταση εκ των έσω. Αλλά ακόμα και εκείνοι που παραδέχονται ότι κάτι πρέπει να αλλάξει ώστε να προσεγγίσουμε κάπως το παγκόσμιο κεκτημένο, είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε κάθε κυβερνητική πρόταση. Τι θέλουν; Μα μια άλλη μεταρρύθμιση που…. Άστο κατάλαβα.

Μπροστάρης σε κάθε αντιμεταρρυθμιστική προσπάθεια είναι η πιο ένθερμη συντηρητική πολιτική δύναμη, η αριστερά, αλλά δεν υστερούν και οι υπόλοιπες πολιτικές παρατάξεις. Η αριστερά, κυρίαρχη εδώ και πολλά χρόνια στο εκπαιδευτικό χώρο, είναι αντίθετη και με το δίκιο της. Έχει καταλάβει ότι αν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια γίνουν πραγματικά εκπαιδευτικά ιδρύματα μειώνεται το πολιτικό και ιδεολογικό δυναμικό της.  Οι εκπαιδευτικές δομές αποτελούν γι αυτήν εστίες ανατροπής του συστήματος και φυτώρια στελεχών. 

Οι υπόλοιπες πολιτικές παρατάξεις  καταλαβαίνουν ότι η εκπαιδευτική κοινότητα βολεύεται μια χαρά με το υπάρχον οπότε δεν έχουν κανένα λόγο να την ενοχλήσουν και να πληρώσουν δυσβάστακτο πολιτικό κόστος. Το μάρμαρο που πλήρωσαν όσες και όσοι πολιτικοί προσπάθησαν για κάποια  σοβαρή αλλαγή, τις αποθαρρύνει και τις στοιχειώνει. Από την άλλη, η πολυπληθής μεσαία τάξη έχει εθιστεί στις «ιδιαιτερότητες» της ελληνικής εκπαίδευσης και έχει πάρει απόφαση ότι θα ζήσει με αυτές. Φροντίζει να βάζει τα παιδιά της στο πανεπιστήμιο, αν είναι δυνατόν στις καλύτερες σχολές, πληρώνοντας αδρά σε ιδιωτικά σχολεία και φροντιστήρια  και μετά… ας είναι καλά το brain drain. Η ανώτερη τάξη δεν ασχολείται, σπουδάζει εκτός.  

Και ενώ είμαστε σε αναμονή των μεταρρυθμιστικών προτάσεων για την ανώτατη εκπαίδευση αξίζει να σταθούμε σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν νόμοι και φιλοδοξούν να επιβιώσουν στο άγονο γι αυτές περιβάλλον της σχολικής εκπαίδευσης. Εδώ να σημειώσουμε ότι δεν είναι μόνο οι επιδόσεις μας στον διαγωνισμό PISA που αποδεικνύουν την «κακή εκπαίδευση». Κάθε έμπειρος εκπαιδευτικός γνωρίζει ότι αν πριν 10 χρόνια ήθελε x διδακτικές ώρες για να εμπεδώσει ο μέσος μαθητής μια ενότητα μαθηματικών, φυσικής ή χημείας , σήμερα θέλει τουλάχιστον τις διπλάσιες. Αν πριν 20 χρόνια  λειτουργούσαν φροντιστηριακές τάξεις με 20 μαθητές, σήμερα η κάθε τάξη δεν ξεπερνά τους 7.Οι σχολικές αντίστοιχα έχουν 30.

Ολόκληρη η δομή της εκπαίδευσης παράγει ολοένα και χειρότερα αποτελέσματα και αυτό φαίνεται στα μεγάλα ποσοστά αποτυχίας στις πανελλαδικές εξετάσεις. Ευτυχώς που δεν υπάρχει βάση του 10, διαφορετικά οι μισές σχολές θα έμεναν  χωρίς πρωτοετείς. Ενδεικτικά σταχυολογώ από τα αποτελέσματα των πανελλαδικών του 2021 για επιδόσεις κάτω από τη βάση του 10: Αρχαία 45%, Ιστορία 51%, Φυσική  46%, Μαθηματικά 57%, Πληροφορική 42%.  Τα πράγματα είναι δύσκολα αλλά δεν μας  ενδιαφέρει και πολύ. Πτυχία και απολυτήρια να δίνονται.   Αλλά έλα που κάθε χρόνο παίρνει πτυχίο το 55% του αριθμού των νεοεισερχόμενων. Οπότε έχουμε μείνει να πανηγυρίζουμε μόνο για την εισαγωγή. Για την τεχνική εκπαίδευση ούτε λόγος. Η πλήρης απαξίωσή της έχει γίνει  πλέον πρωτοσέλιδο.

Η Νίκη Κεραμέως ωστόσο φιλοδοξεί να μείνει στην ιστορία ως η μεταρρυθμίστρια της εκπαίδευσης που πέτυχε το στόχο της. Και το παλεύει. Ακούει τα μύρια όσα τόσο από μεταρρυθμιστές όσο και από τους αντιπάλους τους αλλά δεν φαίνεται να ιδρώνει το αυτί της. Μπορεί να μην το πήραμε χαμπάρι αλλά στις 19/05/2021, τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων (ΕΔ) βραβεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του Παγκόσμιου Πολίτη GENE (Global Education Network Europe). Στην Ευρώπη νομίζουν ότι τα ΕΔ είναι «μια εκπαίδευση που ανοίγει τα μάτια και το νου των ανθρώπων στις πραγματικότητες του παγκοσμιοποιημένου κόσμου και τους αφυπνίζει, ώστε να επιδιώκουν έναν κόσμο με περισσότερη δικαιοσύνη, ισότητα και ανθρώπινα δικαιώματα για όλους.» Στην Ελλάδα βέβαια όλα αυτά είναι απλώς «νεοφιλελεύθερες πολιτικές».  Διότι βάζει πρόσθετα καθήκοντα στους εκπαιδευτικούς και ζητάει πρόσθετες εργασίες από τους μαθητές. Γιατί στο σχολείο πάμε για να πάρουμε απολυτήριο, όχι και για να μάθουμε.

Να προσέξει όμως το «σύστημα μην και τα ΕΔ έχουν την τύχη των ερευνητικών εργασιών και του project. Δηλαδή εκφυλιστούν, απαξιωθούν και κάποια επόμενη μεταρρύθμιση τα στείλει αδιάβαστα. Γι αυτό εκτός από το ειδικό επιμορφωτικό πρόγραμμα που ήδη τρέχει με συμμετοχή 75.000 εκπαιδευτικών, απαιτούνται συνεχής έλεγχος και αξιολόγηση τόσο από τον διευθυντή της σχολικής μονάδας όσο και από τον σχολικό σύμβουλο. Διότι καλή η αυτονομία αλλά στην Ελλάδα ζούμε και η εγχώρια παθολογία είναι γνωστή. 

Την ίδια στιγμή εγκρίθηκαν 166 Νέα Προγράμματα Σπουδών που φιλοδοξούν να αλλάξουν τον τρόπο που διδάσκεται κάθε μάθημα. Προγράμματα που έχουν (πλην δύο)  την ισχυρή  αποδοχή της επιστημονικής και εκπαιδευτικής κοινότητας. Που συμβαδίζουν με τις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις και κοινωνικές ανάγκες. Σχετικότητα και Κβαντομηχανική στη Φυσική,, νανοτεχνολογία και κλιματική αλλαγή στη Χημεία,  Πιθανότητες και Στατιστική στα μαθηματικά, φιλαναγνωσία στη λογοτεχνία, ενίσχυση της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας στην Ιστορία, βιοηθική και ηθική τεχνητής νοημοσύνης στη Φιλοσοφία.   Που συνδέουν τη θεωρία με την πράξη, προάγουν τη διαθεματικότητα και την διεπιστημονικότητα, αξιοποιούν τις ψηφιακές τεχνολογίες, καλλιεργούν τις ψηφιακές δυνατότητες και παρέχουν πλούσιο συνοδευτικό ψηφιακό υλικό σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Το 2022 θα έχουν ολοκληρωθεί και τα 336 ΠΣ της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Μιλάμε για τεράστιο έργο που φιλοδοξεί να φέρει την ελληνική σχολική εκπαίδευση στα ευρωπαϊκά πρότυπα. 

Η εφαρμογή των ΠΣ θα αρχίσει το 2023-34 και θα ολοκληρωθεί το 2025-26 και θα συνοδευτεί με τη χρήση του πολλαπλού βιβλίου που ήδη ετοιμάζεται για κάθε μάθημα. Και φυσικά με τη χρήση της τεχνολογίας, της αναβάθμισης των εργαστηρίων και της καθολικής εφαρμογής του διαδραστικού πίνακα.  Ας ελπίσουμε ότι τα νέα αυτά βιβλία θα είναι ελκυστικά και κατανοητά ώστε να διαβάζονται από τους μαθητές και όχι μόνο από τους εκπαιδευτικούς. Ταυτόχρονα, η αλλαγή στον τρόπο αξιολόγηση των μαθητών με τη χρήση της Τράπεζας Θεμάτων, των εργασιών και της ελληνικής PISA φιλοδοξεί να επαναφέρει τις βαθμολογίες σε πραγματικά επίπεδα. Και εδώ είναι σίγουρο ότι θα συναντήσει τις αντιστάσεις της ελληνικής οικογένειας  που θα δει τα παιδιά της να βαθμολογούνται  αντικειμενικά. Αλλά χωρίς σωστή αξιολόγηση δεν πάμε πουθενά. 

Η αξιολόγηση  του εκπαιδευτικού έργου, της κάθε σχολικής μονάδας, των διευθυντών και των εκπαιδευτικών είναι το τελευταίο μεγάλο στοίχημα αυτής της φιλόδοξης και ολιστικής  εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Ο εκπαιδευτικός δεν θα αφεθεί στην τύχη του. Το νέο πρόγραμμα προβλέπει πρόσβαση σε ουσιαστικές σύγχρονες και ασύγχρονες επιμορφώσεις που θα παρέχουν όλα τα σύγχρονα απαραίτητα εργαλεία προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα. Αμήν και πότε.  

Φυσικά και όλα αυτά θα τύχουν της σθεναρής αντίδρασης των παντός είδους συντηρητικών. Ας ελπίσουμε ότι τόσο το πολιτικό σύστημα, όσο και η σχολική κοινότητα αλλά και η ελληνική κοινωνία θα σταθούν στο ύψος των αναγκών και θα υποστηρίξουν την μεταρρύθμιση ώστε να εγκατασταθεί στέρεα στο ελληνικό σχολείο και να μακροημερεύσει. Κάποια στιγμή θα πρέπει να τελειώνουμε με τον καταστροφικό ελληνικό εξαιρετισμό. Ίσως αυτή η στιγμή να έφτασε.