ΑΕΙ: Συμβουλές για Συμβούλια

Σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκαν δύο συγκλίνοντα άρθρα των Βασίλη Διγαλάκη και Νίκου Χριστοδουλάκη σχετικά με τις αλλαγές στα πανεπιστήμια. Οι αρθρογράφοι, πολιτικά πρόσωπα που κατείχαν υπουργικές θέσεις σε κυβερνήσεις μεταρρυθμιστών πρωθυπουργών, είναι μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας των ελληνικών πανεπιστημίων επί δεκαετίες. Οι συμβουλές τους έχουν βαρύτητα και μπορούν να γίνουν εφόδια ή εμπόδια στη μάχη των μεταρρυθμίσεων. Δυστυχώς, εκφράζουν έντονη αντίθεση στην συγκρότηση ισχυρών Συμβουλίων Ιδρύματος, υπερασπίζονται έναν τρόπο διοίκησης παρόμοιο με τον σημερινό και, επί της ουσίας, προτείνουν την διαιώνιση της παθογένειας των ελληνικών πανεπιστημίων.

Εν τούτοις, οι σημερινοί απηρχαιωμένοι και αντιαναπτυξιακοί κανόνες διακυβέρνησης, ανεξάρτητα από τις υπαρκτές ικανότητες ορισμένων προσώπων, διαμορφώνουν Πρυτάνεις, Συγκλήτους και Κοσμήτορες που αποκλείεται να εξασφαλίσουν σωστή λειτουργία, ανάπτυξη και φύλαξη των πανεπιστημίων. (βλ. π.χ. «Διορθώνεται το χάλι των πανεπιστημίων;», Athens Voice, 15/6/21).

Προφανώς, αφορμή για τις παρεμβάσεις έδωσε το εμβληματικό «Σχέδιο Δράσης για το πανεπιστήμιο του 2030», το οποίο συζητήθηκε δημόσια την 22α Νοεμβρίου, με την παρουσία σύσσωμης της ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας. Tην πρόταση εκπόνησε επιστημονική επιτροπή σημαντικών ακαδημαϊκών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Με άξονες την αποτελεσματικότητα, την αυτονομία και την λογοδοσία, περιέχει ρηξικέλευθες προτάσεις μεταρρυθμίσεων για να εξέλθουν τα ελληνικά πανεπιστήμια από το χρόνιο τέλμα και την προϊούσα υποβάθμιση. Είναι αναμενόμενο ποικίλες δυνάμεις στασιμότητας, που σε επίπεδο καθηγητών εκφράζονται κυρίως από πολλούς πρώην ή σημερινούς Πρυτάνεις και από το μη θεσμικό όργανο της Συνόδου Πρυτάνεων, να ανησυχούν για την ενδεχόμενη θετική κυβερνητική αντίδραση έναντι μιας μεταρρύθμισης που ακολουθεί τις κατευθύνσεις των επιτυχημένων πανεπιστημίων όλου του ανεπτυγμένου κόσμου. Οι κύκλοι αυτοί επιδιώκουν την διαιώνιση μιας θλιβερής κατάστασης, όπου το βαθύ πανεπιστήμιο συγκυβερνά, η πλειονότητα των φοιτητών λιμνάζει, η ανομία βασιλεύει, τα διάφορα επιστημονικά «μαγαζάκια» και «καπετανάτα» κινούνται ανεξέλεγκτα. Η ύπαρξη ικανών αποφοίτων, που διαπρέπουν και συχνά παραμένουν οριστικά στο εξωτερικό, αξιοποιείται από τους οπαδούς της στασιμότητας ως άλλοθι, για να υποστηριχθεί ότι δεν χρειάζεται ριζική αλλαγή.

Πώς μπορεί να παραβλέπεται ότι η συνέχιση του σημερινού τρόπου διακυβέρνησης εξασφαλίζει και την συνέχιση της σημερινής κατάστασης, ότι σύμφωνα με την λαϊκή ρήση, «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι»; Και όμως, οι έγκριτοι συνάδελφοι απορρίπτουν, τόσο με τα πρόσφατα άρθρα τους όσο και με άλλα κείμενα και συνεντεύξεις, ακριβώς εκείνες τις απαραίτητες θεσμικές αλλαγές που θα επέφεραν τομή στην διοίκηση, στην στρατηγική και στον έλεγχο των πανεπιστημίων. Αυτό που φαίνεται να πονάει είναι η παρουσία ισχυρών Συμβουλίων, που θα επιλέγουν και θα ελέγχουν Πρύτανη και Κοσμήτορες. Διαφεύγει άραγε της προσοχής ότι μόνον έτσι μπορούν να ηττηθούν οι πάγιες πελατειακές σχέσεις και τα παθογενή περιβάλλοντα που συντηρούν την αυθαιρεσία και την ανομία;

Όλοι όσοι ασχολούνται σοβαρά με τα ζητήματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης γνωρίζουν ότι οι μεταρρυθμιστικές νομοθετικές αλλαγές που επιχειρήθηκαν τα τελευταία χρόνια απέτυχαν επειδή υπερίσχυσαν οι σκληρές αντιδράσεις φοιτητοπατέρων και «παρατάξεων», συνδικαλιστών, «προοδευτικών» διανοουμένων, ισχυρών καθηγητών που βολεύονται με την στασιμότητα και, γενικώς, του «βαθέος» πανεπιστημίου. Πώς παραγνωρίζουν οι αρθρογράφοι ότι ο 4009/11 (νόμος Διαμαντοπούλου) δεν εφαρμόσθηκε επειδή, με συνδρομή δεξιών και αριστερών αντιδραστικών δυνάμεων, το αρχικό νομοσχέδιο ακρωτηριάσθηκε, ο ψηφισμένος νόμος επέτρεψε στους Πρυτάνεις να τον σαμποτάρουν και τροποποιήθηκε γρήγορα από τους επόμενους υπουργούς Παιδείας, ενώ τελικά καταργήθηκε από τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ;

Όταν κάποιος γνωρίζει από μέσα τα πανεπιστήμια, είναι παράδοξο να προτείνει Συμβούλια Ιδρύματος που να μην είναι η ανώτερη και μοναδική εκλεγμένη πανεπιστημιακή αρχή. Είναι δυνατόν να αγνοεί την απειλή της δυαρχίας, όταν εκλέγονται τόσο τα Συμβούλια, όσο και τα εκτελεστικά όργανα (Πρύτανης, Κοσμήτορες); Δεν είναι φανερό το κομφούζιο που θα προκύψει, αν ένα δεύτερο συλλογικό όργανο, μια πολυπράγμων Σύγκλητος, διαθέτει αποφασιστικές αρμοδιότητες για στρατηγική, διοίκηση και οικονομικά του Ιδρύματος;

Δυστυχώς, οι συμβουλές που δίνουν οι αρθρογράφοι οδηγούν μονοσήμαντα σε Συμβούλια διακοσμητικά. Στην καλλίτερη περίπτωση, θα εποπτεύουν τις διοικήσεις κάποιων πανεπιστημιακών Νομικών Προσώπων. Ο εκλεγμένος Πρύτανης, η Σύγκλητος και οι Κοσμήτορες θα συνεχίσουν να κυβερνούν όπως σήμερα και το πανεπιστήμιο θα εμφανίζει τα γνωστά αποτελέσματα. Υπό αυτές τις συνθήκες, πιστεύει κάποιος ότι θα προσέλθουν ως μέλη των Συμβουλίων αξιόλογοι άνθρωποι, ακαδημαϊκοί από το εξωτερικό ή πρόσωπα με σημαντική επιχειρηματική ή άλλη δράση, εφόσον δεν τους δίνεται σοβαρός ρόλος στην διαμόρφωση του Ιδρύματος και εφόσον δεν επιλέγονται με σαφή αντικειμενικά κριτήρια;

Θεωρούν κάποιοι ότι οι ριζικές αλλαγές θα προκαλούσαν συγκρούσεις, θα μετέτρεπαν τους πανεπιστημιακούς χώρους σε πεδία διαρκούς έντασης. Προφανώς, η ουσιαστική μεταρρύθμιση θα συναντούσε στην αρχή ισχυρές αντιδράσεις. Αυτές όμως δεν θα παραταθούν επί πολύ, αν η κυβέρνηση δείξει αποφασιστικότητα, οι διδάσκοντες εκτιμήσουν ότι βελτιώνονται ουσιαστικά οι συνθήκες εκπαίδευσης και έρευνας και η κοινωνία αισθανθεί ότι επιτέλους αποκαθίσταται μια κανονικότητα στους πανεπιστημιακούς χώρους. Η άποψη ότι οι παραβατικές συμπεριφορές είναι περιορισμένες, ότι «τα πανεπιστήμια δεν είναι κέντρα ανομίας αλλά ελεύθεροι χώροι γέννησης και διάδοσης ιδεών», δείχνει άγνοια της πραγματικότητας ή εθελοτυφλία.

Μια εικόνα από το πρωινό της προχθεσινής Κυριακής, σε κεντρικό ανοικτό χώρο μεγάλου πανεπιστημίου της Αθήνας. Άγριες έντυπες αφίσες καλύπτουν κάθε σπιθαμή τοίχου. Παντού, απειλητικά πανό και χειρόγραφα επιθετικά συνθήματα κατά του Ιδρύματος, της κοινωνίας, της αστυνομίας, των υγειονομικών μέτρων. Πολλοί χώροι κατειλημμένοι, άβατα στα οποία αποθηκεύονται διάφορα υλικά. Μια αφίσα ζητά την απελευθέρωση του Κουφοντίνα ή άλλων κρατουμένων. Στο πάτωμα, δεκάδες τυπωμένες στάμπες με ύβρεις και απειλές κατά Μητσοτάκη, Κεραμέως, Χρυσοχοϊδη. Ένα περιβάλλον εφιαλτικό. Ποιος ξέρει τι συμβαίνει εκεί όταν νυχτώσει…