Συμμορίες Ανηλίκων: Αναζητώντας ταυτότητα στη βία

Το τελευταίο διάστημα ένα ιδιαίτερο φαινόμενο έχει λάβει διαστάσεις στην Ελλάδα, προκαλώντας ανησυχία αλλά και έκπληξη: συμμορίες ανηλίκων, αποτελούμενες από  Έλληνες και αλλοδαπούς εφήβους, με δράση σε διάφορες περιοχές της Αθήνας, εξαρθρώθηκαν από την αστυνομία, ύστερα από σωρεία εγκληματικών ενεργειών στον Κολωνό, τον Βύρωνα, την Καισαριανή και το Παγκράτι. Οι συγκεκριμένες συμμορίες είχαν στο ενεργητικό τους ποικιλία ποινικά κολάσιμων πράξεων: κλοπές, ξυλοδαρμούς, ακόμη και διακίνηση ναρκωτικών. Στo στόχαστρό τους έμπαιναν κυρίως συνομήλικοί τους, τους οποίους αφού ξυλοκοπούσαν άγρια, στη συνέχεια τους λήστευαν. 

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η ΕΛ.ΑΣ., από τον Ιανουάριο έως τον Αύγουστο του 2021, 218 ανήλικοι έχουν πέσει θύματα ξυλοδαρμού και 211 θύματα ληστείας, αποκλειστικά από συμμορίες ανηλίκων. Στις δύο πιο πρόσφατες υποθέσεις, όμως, εντύπωση έκανε το γεγονός ότι οι συγκεκριμένες ομάδες, όχι απλώς δεν φρόντιζαν να κρύψουν τη δράση τους, αλλά διατυμπάνιζαν την ύπαρξή τους μέσω λογαριασμών που διατηρούσαν στο Instagram, ανεβάζοντας οι ίδιοι υλικό από την εγκληματική τους δραστηριότητα, και μάλιστα με ιδιαίτερα φροντισμένες πόζες. 

Πώς φτάνει σήμερα ένα παιδί να μεταμορφωθεί σε γνήσιο εγκληματία, προτού καν αποφοιτήσει από το σχολείο; Το ερώτημα είναι σύνθετο και η απάντηση πρέπει να λάβει υπόψη παραμέτρους οικονομικές, ψυχολογικές, το ζήτημα του μεταναστευτικού και της ενσωμάτωσης και βέβαια το ανεξίτηλο αποτύπωμα εξαθλίωσης, που άφησε η δεκαετία της κρίσης σε πολλές οικογένειες οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων. Εντούτοις, το γεγονός πως τα συγκεκριμένα νεαρά άτομα επέμειναν να δημοσιοποιήσουν από μόνα τη δράση τους, βοηθώντας άθελά τους την αστυνομία να εντοπίσει τα ίχνη τους, φανερώνει και κάτι ακόμη: μια αρρωστημένη ανάγκη επίδειξης της βίας και του εκφοβισμού, σε συνδυασμό με μία αναλόγως στρεβλή αίσθηση ανήκειν, μέσα σε ένα σώμα με κοινούς κώδικές και επιδιώξεις, πλήρως αποδεκτό στη δική τους συνείδηση. Από πού προέρχεται λοιπόν αυτή η τόσο έντονη τάση προβολής μιας συμπεριφοράς τελείως αποκλίνουσας, η οποία καταφέρνει να αποτελέσει τον συνεκτικό κρίκο για τη σύσταση ομάδων που συνδιαμορφώνουν μία κοινή ταυτότητα, την οποία στη συνέχεια υιοθετούν πανηγυρικά;

Οι παραστάσεις μέσα στις οποίες ωριμάζουν και ενηλικιώνονται τα παιδιά που γεννήθηκαν στην ανατολή της νέας χιλιετίας είναι το λιγότερο προβληματικές. Η ενηλικίωσή τους, στις περισσότερες περιπτώσεις, επέρχεται πρώιμα και άγρια, μέσα από την καταναγκαστική επαφή με ερεθίσματα σκληρής βίας και πορνογραφικού περιεχομένου από το διαδίκτυο, προκειμένου το εκάστοτε παιδί να μπορέσει να αποδείξει στους συνομηλίκους του πως είναι επαρκώς σκληραγωγημένο και άρα άξιο να γίνει δεκτό στο κλειστό κλαμπ παρέας που θέλει. Βεβαίως, και οι συνομήλικοι με τη σειρά τους θα έχουν αναγκαστεί να υποκύψουν στην πίεση κάποιου τρίτου, ώστε να γίνουν αποδεκτοί σε άλλον παρόμοιο κύκλο, και ας μην το ομολογούν. Δημιουργείται έτσι ένα ιδιότυπο «δεδικασμένο» σχετικά με τα ερεθίσματα εκείνα τα οποία αποτελούν άδεια εισόδου στις κουλ παρέες μεταξύ των εφήβων σήμερα, που έχει ως αποτέλεσμα την αδιάκοπη αναπαραγωγή τους. 

Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, καθώς υποκουλτούρες όπως η τραπ μουσική έχουν εξελιχθεί σε  mainstream τρόπους διασκέδασης για το ανήλικο κοινό –στο οποίο καμία δουλειά δεν έχουν εξαρχής να απευθύνονται–, οι κυρίαρχες εντυπώσεις των νέων έχουν διαμορφωθεί αναλόγως: στα δημοφιλέστερα βίντεο του YouTube πρωταγωνιστούν σταθερά τραγούδια με βιντεοκλίπ και στίχους που μιλούν για όπλα, ναρκωτικά, αυτοκίνητα και γυναίκες ως αντικείμενα του σεξ. Ο άκρατος καταναλωτισμός, συνδυαστικά προβαλλόμενος με την εγκληματική συμπεριφορά, δημιουργεί ένα δυσώδες κοινωνικό παράδειγμα, το οποίο σκιαγραφεί τόσο τις επιδιώξεις της εποχής, που οφείλει κάποιος να έχει, όσο και τους τρόπους για την κατάκτησή τους. Ο ευτελής σκοπός και μαζί τα παραβατικά μέσα για την επίτευξή του προσφέρονται αλόγιστα στους εφήβους, δομώντας σταδιακά μια εσφαλμένη οπτική της πραγματικότητας, στην εν πολλοίς ακατέργαστη συνείδησή τους. Υλικές, πρόσκαιρες απολαύσεις αποτελούν το απόλυτο κριτήριο της επιτυχούς ή μη αυτοπραγμάτωσης και μπορούν να κερδηθούν μονάχα μέσω της βίας, της παρανομίας και της επιβολής. Όσο πιο έτοιμος είναι κανείς να γίνει βίαιος και να ξεπεράσει τους αντιπάλους του σε τέτοιες πρακτικές, τόσο πιο κερδισμένος θα βγει.

Η ψυχολογική πτυχή του ζητήματος συμπληρώνει την εικόνα, εμπλουτίζοντας το προφίλ των εν λόγω περιπτώσεων. Η εμπειρία της παιδικής ηλικίας και της προεφηβείας, βιωμένων σε σπίτια εμποτισμένα από την αγωνία και την ανασφάλεια για τις οικονομικές δυσκολίες των τελευταίων ετών, που έμοιαζαν ή και ήταν πλήρως αδιέξοδες, αναπόφευκτα οδήγησε στην επικράτηση ενός διάχυτου αισθήματος θυμού και ματαιότητας, που κατακυρίευσε το περιβάλλον ανατροφής αυτών των παιδιών, οδηγώντας στην υπαρξιακή ασφυξία. Πότε όμως έρχεται η στιγμή εκείνη που τη θέση του συσσωρευμένου θυμού παίρνει πλέον το τυφλό μίσος; Στην ψυχολογία, ένας τρόπος διάκρισης μεταξύ θυμού και μίσους είναι το ότι είμαι θυμωμένος με κάποιον για κάτι που έκανε, αλλά μισώ κάποιον για αυτό που είναι. Μισώ κάποιον επειδή είναι διαφορετικός, και το διαφορετικό με τρομάζει, επειδή έχει πιο πολλά από εμένα, ή αντίστοιχα επειδή δεν τον βαραίνουν τα προβλήματα που εγώ βιώνω. 

Το μίσος οδηγεί στην απόρριψη και η απόρριψη στην απομόνωση. Οπισθοχωρώντας όλο και βαθύτερα στην απομόνωση, τα συγκεκριμένα παιδιά τελικώς συναντούν το ένα το άλλο και χτίζουν τις εν λόγω ιδιότυπες κοινότητες βίας, που τους προσφέρουν έναν κοινό σκοπό, το πολυπόθητο αίσθημα του ανήκειν και την ευκαιρία να εκτονωθούν επιβαλλόμενα στους γύρω τους. Η επιλογή τους να διατηρήσουν ένα δημόσιο προφίλ, όπου, έστω και με καλυμμένα πρόσωπα, μοιράζονται εμμέσως τη συμμετοχή τους στην κοινή αυτή εμπειρία, αποτελεί σημαίνον τεκμήριο της κακοφορμισμένης τους ανάγκης για προβολή και επίδειξη. Μία λανθάνουσα ομολογία του γεγονότος πως πολλοί νέοι σήμερα είναι ολοκληρωτικά πεπεισμένοι για το ότι η βία και ο εξαναγκασμός αξίζει να ανταμείβονται με όσο το δυνατόν περισσότερη προσοχή.