Ο Αλέξης Γεωργούλης μιλάει για τον πολύπαθο χώρο του πολιτισμού

«Η τέχνη μπορεί να αλλάξει την κοινωνία. Η τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο. Η τέχνη έχει πάντα κοινωνική αποστολή. Η τέχνη δεν είναι απλώς αισθητική. Η τέχνη μπαίνει στο παιχνίδι όταν αποτυγχάνει η πολιτική» γράφει ο Γάλλος φιλόσοφος Alain Badiou. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειμένου να μην αποτύχει η πολιτική των κρατών μελών να δώσει την αξία που αναλογεί στη τέχνη, τόσο για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση όσο και για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας, δίνει μεγάλη βαρύτητα στο πολιτισμό. Ο έλληνας ευρωβουλευτής Αλέξης Γεωργούλης συμμετέχει στην Επιτροπή Πολιτισμού του ΕΚ. H Athens Voice τον συνάντησε και μίλησε μαζί του για τον πολύπαθο χώρο του πολιτισμού.

Το διάστημα της πανδημίας είδαμε πολιτικές παρεμβάσεις οι οποίες λειτούργησαν περισσότερο πυροσβεστικά. Ωστόσο, ο πολιτισμός χρειάζεται πρωτοβουλίες που να λειτουργούν σε βάθος χρόνου. Που να παράγουν πολιτιστική πολιτική και όχι πολιτιστική δημοσιότητα. Η παρέμβαση που έχετε κάνει στο ΕΚ για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τον Πολιτισμό είναι προς αυτή τη κατεύθυνση; Μπορεί να παράξει πολιτιστική πολιτική και να δημιουργήσει ένα μακροπρόθεσμο πλάνο για τον πολιτισμό;
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα μέτρα για τον πολιτισμό ακολούθησαν την ευρύτερη λογική λήψης μέτρων η οποία είχε βραχυπρόθεσμη στόχευση, και αφορούσε κυρίως των περιορισμό της μετάδοσης του ιού. Πρέπει εδώ να τονισθεί πως ο πολιτισμός απαιτεί κατά κύριο λόγο φυσική παρουσία, αυτό σημαίνει πως ο κλάδος έπρεπε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να βρει τρόπους να προσαρμοστεί σε μία νέα κατάσταση χωρίς να περιοριστεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, γεγονός που απαιτούσε γνώσεις και πόρους που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπήρχαν. Επομένως, πρόκειται για μέτρα «πυροσβεστικής» λογικής. Παράλληλα, τα μέτρα που λήφθηκαν στην Ελλάδα ήρθαν με αρκετή καθυστέρηση, δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των αναγκών και δεν περιλάμβαναν όλες τις κατηγορίες των εργαζομένων στον χώρο του πολιτισμού.
Το θέμα είναι πως στην περίπτωση του Πολιτισμού, σε αντίθεση με τους περισσότερους τομείς, η πανδημία ανέδειξε και ενίσχυσε παθογένειες του τομέα που υπήρχαν πριν την πανδημία ιδιαίτερα σε εργασιακά ζητήματα, ενώ παράλληλα τονίστηκε η αναγκαιότητα των πολιτιστικών αγαθών όχι μόνο για την ψυχαγωγία και την παροχή παιδείας αλλά και για την ψυχολογική στήριξη και ανάταση των ανθρώπων.
Κοιτώντας την θετική πλευρά της πανδημίας μπορούμε να πούμε πως ήρθε για να αναδείξει τις παθογένειες και να καταστεί η αρχή για μία ουσιαστική αλλαγή η οποία είναι απαραίτητη. Βέβαια, όσες προσπάθειες, είτε βραχυπρόθεσμες είτε μακροπρόθεσμες πραγματοποιηθούν, υπάρχει ο κίνδυνος να μην πετύχουν αν δεν βασίζονται σε πραγματικά στοιχεία, τα οποία απεικονίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια την τρέχουσα κατάσταση. Δυστυχώς, η πανδημία ανέδειξε το τεράστιο κενό που εντοπίζεται σχετικά με την ύπαρξη δεδομένων τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν υπήρχαν στατιστικές αναλυτικές για θέματα ζωτικής σημασίας όπως ο αριθμός των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται σε κάθε πολιτιστικό τομέα, με τι είδους σύμβαση κ.τ.λ.
Η ανάγκη αυτή έγινε αντιληπτή από νωρίς και για αυτό με συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και με ερωτήσεις μου προς την Επιτροπή έχω πιέσει για τη συστηματική συλλογή στατιστικών και άλλων ποιοτικών δεδομένων, που αποτελούν προϋπόθεση για τη χάραξη μιας σωστά στοχευμένης, αποτελεσματικής μακροπρόθεσμης πολιτικής. Στην ιστοσελίδα που έχω ως ευρωβουλευτής (www.alexisgeorgoulis.eu), έχουμε δημιουργήσει έναν χώρο με τον τίτλο «Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τον Πολιτισμό» όπου αναρτούμε διεθνείς έρευνες, στοχευμένες μελέτες, χρήσιμα στοιχεία, ανακοινώσεις για ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις και άλλες πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν καλλιτέχνες και δημιουργούς στον δικό τους προγραμματισμό. Φυσικά αυτό αποτελεί μία δική μου πρωτοβουλία, σε συνεργασία με την ομάδα μου, για να διευκολύνω όσο μπορώ περισσότερο από την πλευρά μου, να υπάρχουν συγκεντρωμένα πρόσφατα στοιχεία για τους Δημιουργικούς και Πολιτιστικούς Τομείς.

Η ενημέρωση που είχαμε ωστόσο ήταν λίγο ασαφής... Χαίρομαι για τη διευκρίνιση. Πρόσφατα πέρασε με μεγάλη πλειοψηφία από την Ολομέλεια το ψήφισμα «η Κατάσταση των Καλλιτεχνών στην ΕΕ». Πρακτικά τι σημαίνει αυτό για τους καλλιτέχνες; Τι έχουν να κερδίσουν απ’ αυτό;
Το Ψήφισμα αυτό αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την αλλαγή που επιδιώκουμε. To μεγαλύτερο μέρος των τροπολογιών που πρότεινα εντάχθηκαν στο Ψήφισμα, αρκετά σημαντικό γεγονός, καθώς ο χώρος του πολιτισμού με αφορά τόσο ως ευρωβουλευτή όσο και ως καλλιτέχνη. Αυτό το Ψήφισμα θέτει τα θεμέλια για την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων όπως είναι οι κακοποιητικές συμπεριφορές στο χώρο της τέχνης, τις εργασιακές συνθήκες των καλλιτεχνών και των εργαζόμενων του πολιτισμού, την ελεύθερη έκφραση των καλλιτεχνών, την οικονομική ενίσχυση των έργων πολιτισμού και πολλά άλλα.
Οι συνθήκες εργασίας των καλλιτεχνών και των εργαζομένων του πολιτισμού βρίσκονταν πάντα σε ένα «θολό τοπίο». Το Ψήφισμα αποτελεί το θεμέλιο για τον σαφή προσδιορισμό και την θέσπιση κανόνων. Στόχος είναι η προστασία των εργαζομένων όχι μόνο από τις κακοποιητικές συμπεριφορές αλλά και από τις μη τυπικές εργασιακές σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα οι καλλιτέχνες καλούνται να εργάζονται και να υπογράφουν συμβάσεις εργασίας που δεν αντιστοιχούν στην πραγματική εργασία τους και τη συμφωνία που έχουν κάνει. 
Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι ο πολιτισμός δέχεται χρηματοδοτήσεις και εντάσσεται σε χρηματοδοτικά προγράμματα, αυτά δεν επαρκούν για να καλυφθούν οι ανάγκες για παραγωγή πολιτισμού. Αυτή ήταν άλλη μία μάχη που δώσαμε στην Επιτροπή Πολιτισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την απλοποίηση του προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη αλλά και την αύξηση της χρηματοδότησης στη νέα προγραμματική περίοδο.

Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε στην Ελλάδα είναι το πώς αντιλαμβανόμαστε τη σύγχρονη τέχνη και το πολιτισμό. Τείνουμε να δίνουμε μεγάλη έμφαση στο αναγνωρίσιμο θέαμα, όπως είναι το θέατρο, παραμερίζοντας εντελώς το μη αναγνωρίσιμο που είναι η σύγχρονη τέχνη. Η στρατηγική αυτή όμως αφήνει την ελληνική πρωτοπορία στο περιθώριο του πολιτιστικού ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, κάτι που στοιχίζει στη χώρα όχι μόνο πολιτιστικά αλλά και οικονομικά. Πώς μπορεί να αντιστραφεί αυτό;
Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα η έμφαση δίνεται στο θέατρο και ίσως αυτό οφείλεται και στο γεγονός πως το θέατρο γεννήθηκε στην χώρα μας. Είναι η μορφή τέχνης που προβάλλεται εντονότερα και έχει ευρύτερο κοινό σε σχέση με άλλες μορφές τέχνης όπως οι εικαστικές για παράδειγμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία μίας ανισορροπίας, μια αδικία, αν θέλετε, προς άλλες μορφές της Τέχνης. Σίγουρα αυτό είναι κάτι που μπορεί να διορθωθεί. Νομίζω ότι η καταγραφή των δημιουργών σε όλες τις τέχνες, είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα, γιατί θα αναδείξει την ανάγκη υποστήριξης όλων των εκδοχών της καλλιτεχνικής δημιουργίας. 

Έχουμε Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αλλά για χρόνια τώρα, λόγω πολιτικών παρεμβάσεων, δεν λειτουργεί. Αν δεν κάνω λάθος έχει γίνει με ευρωπαϊκά χρήματα. Σκέφτεστε να κάνετε κάποια παρέμβαση γι’ αυτό στο ΕΚ;
Αν μιλάτε για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που στεγάζεται στο παλιό κτίριο του Φιξ, πράγματι έλαβε χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ της περιόδου 2007-2013. Άργησε πολύ να ανοίξει, υποφέροντας από χρόνια δομικά και λειτουργικά προβλήματα. Από το 2020 το Μουσείο είναι ανοιχτό. Βέβαια αμέσως μετά υπήρξαν οι περιορισμοί που προκλήθηκαν λόγω COVID-19 για όλα τα μουσεία. Αυτή τη στιγμή δουλεύει με μόνιμη συλλογή και λειτουργεί από όσο γνωρίζω κανονικά, οπότε δεν βρίσκω κάποιο λόγο παρέμβασης. Εικάζω ότι κάποιοι πριν από εμένα θα έπρεπε να είχαν πιέσει τις καταστάσεις για ένα έργο που είχε εξαγγελθεί από το 2004.

Είναι γεγονός ότι οι αξίες του φιλελευθερισμού είναι βαθιά ενσωματωμένες όχι μόνο στην οικονομία και στην πολιτική αλλά και στον πολιτισμό. Βλέπουμε λοιπόν μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι να μην δίνονται σε μεγάλες πολιτιστικές διοργανώσεις, όπως η BIENALLE για παράδειγμα, αλλά να δίνονται για μια επίδειξη μόδας του DIOR. Φυσικά η μόδα έχει πολιτιστικό πρόσημο, ωστόσο το να αποκλείονται άλλες πολιτιστικές διοργανώσεις είναι ακατανόητο. Πιστεύετε ότι με αφορμή αυτό θα πρέπει να ανοίξει ο διάλογος για το τι προσβάλλει τελικά τα χρηστά μας ήθη;
Προσωπικά θεωρώ ότι η παραχώρηση των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων θα πρέπει να γίνεται πάντα με ιδιαίτερη προσοχή, τόσο για το χώρο ως ύλη όσο και ως σύμβολο. Τα μνημεία, όπως το λέει και η λέξη, δεν είναι όμορφοι χώροι για θέαση, είναι χώροι που σηματοδοτούν εποχές και έννοιες και δίνουν το έναυσμα σε κάθε επισκέπτη να έρθει σε επαφή με την ιστορία και την ταυτότητα του μνημείου, αναλογιζόμενος την δική του ταυτότητα και διευρύνοντας τις γνώσεις και τα ερεθίσματά του.
Συγκεκριμένα ο Οίκος DIOR δεν παρουσιάζει απλώς μία επίδειξη μόδας, έχει μερίδιο στην παραγωγή του σύγχρονου πολιτισμού - και να συμπληρώσω, για να μην παρεξηγηθώ, η μόδα ως κλάδος ανήκει στους Δημιουργικούς και Πολιτιστικούς Τομείς. Αν τώρα ο συγκεκριμένος οίκος μόδας δεν αρμόζει ή αρμόζει με το μέγεθος και την ταυτότητα ενός μνημείου αφορά κυρίως την αρμόδια επιτροπή ειδικών και τους υπεύθυνους του Υπουργείου Πολιτισμού που το διοικούν. Οι αποφάσεις για να υπάρχει διαφάνεια και να μην προκύπτουν παρανοήσεις θα πρέπει να είναι αιτιολογημένες, δημόσιες και επιστημονικά τεκμηριωμένες. Σε σχέση με την BIENNALE θα συμφωνήσω ότι όλες οι διοργανώσεις που έχουν ισάξια βαρύτητα με τις αρχές και τις αξίες που διέπουν τον συμβολισμό του μνημείου και δεν δημιουργούν φθορές, οχλήσεις ή άλλες απαγορευτικές συνθήκες για την διατήρηση του ίδιου του μνημείου, θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να φιλοξενηθούν. Για να μην κολλάμε σε περιπτωσιολογική αναφορά, τα μνημεία είναι ζωντανοί χώροι, δεν είναι μόνο πολιτιστική κληρονομιά είναι και έναυσμα σημερινής πολιτιστικής παραγωγής για την κληρονομιά του αύριο. Προέχει η προστασία τους πάνω από όλα, συνεπώς πρέπει να πληρούνται κάποιες αυστηρές προϋποθέσεις για το πώς αξιοποιούνται οι χώροι αυτοί. Εφόσον είναι σαφή τα πρωτόκολλα χρήσης κάθε αρχαιολογικού χώρου και μνημείου, δεν μπορεί να υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά, δηλαδή να παραχωρούνται για διοργανώσεις που έχουν κυρίως εμπορικό χαρακτήρα, και να αποκλείονται καθαρά πολιτιστικές διοργανώσεις. Θα έλεγα μάλιστα ότι αν για τη συντήρηση των χώρων πρέπει να είναι περιορισμένες οι φορές που θα παραχωρηθούν, τότε αυτές οι περιορισμένες φορές θα πρέπει να αφορούν την τέχνη και όχι την επιχειρηματική δραστηριότητα.

Πρόσφατα είδαμε ότι βραβευθήκατε στην Ισπανία; Τι αφορούσε αυτό το βραβείο;
Το βραβείο αυτό ήρθε ως αναγνώριση των προσπαθειών της Ομάδας Φιλίας Πολιτιστικών Δημιουργών, της οποίας είμαι ιδρυτικό και ενεργό μέλος. Το έργο της επικεντρώνεται στις ανάγκες του πολιτισμού στην ΕΕ. Το Βραβείο ADEPI 2021, το οποίο λάβαμε και από τα χέρια του Ισπανού Υπουργού Πολιτισμού, αφορά στις δράσεις της Ομάδας σχετικά με την κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων του κόσμου της τέχνης και πιο συγκεκριμένα για την άμεση εφαρμογή του άρθρου 18 της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2019/790. Το εν λόγω άρθρο προβλέπει ότι οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες το περιεχόμενο των οποίων περιλαμβάνει έργα δημιουργών και καλλιτεχνών οφείλουν να τους αποδίδουν τη δέουσα και αναλογική αμοιβή. Πρόκειται για μια Οδηγία που θα έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών ήδη από τον Ιούνιο που πέρασε αλλά που, δυστυχώς, μόνο 8 κράτη μέλη την ενσωμάτωσαν εντός προθεσμίας, στα οποία μάλιστα δεν συμπεριλαμβάνεται η Ελλάδα. Η ανάγκη εφαρμογής της Οδηγίας αυτής είναι ακόμη πιο πιεστική μετά το πλήγμα που έφερε η πανδημία στον καλλιτεχνικό κόσμο, καθώς έκλεισαν όλοι οι ζωτικοί για την Τέχνη χώροι και αναγκαστικά στραφήκαμε στις ψηφιακές πλατφόρμες.