Ειρήνη Αγαπηδάκη: Αλήθειες και ψέματα για τα Ασυνόδευτα Ανήλικα

Έχει περάσει ένας χρόνος από την προηγούμενη φορά που μιλήσαμε με τη Ειρήνη Αγαπηδάκη και ενώ είχαν μεσολαβήσει 9 μήνες από τον Φεβρουάριο του 2020, όταν ανέλαβε Ειδική Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Τότε μας είχε περιγράψει την κατάσταση που βρήκε με τα εκατοντάδες ασυνόδευτα ανήλικα τα οποία διαβιούσαν σε εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στα νησιά και στον Έβρο, για τα εκατοντάδες άλλα που ήταν σε αστεγία, για σκοτεινές ιστορίες εξαφάνισης και εκμετάλλευσής τους από επιτήδειους και κυκλώματα, και για ένα σύστημα φιλοξενίας περιορισμένης εμβέλειας.

Την ξανασυναντήσαμε για να μας πει ποια είναι η κατάσταση τώρα, δεδομένου ότι τον προηγούμενο καιρό ανώνυμοι χρήστες στο Twitter κατηγορούσαν τον πρωθυπουργό και την ίδια ότι κάνουν trafficking, στέλνοντας ασυνόδευτα ανήλικα σε κυκλώματα παιδεραστίας και παιδοφιλίας εντός και εκτός της χώρας, συν μια ερώτηση στη Βουλή στο πλαίσιο  κοινοβουλευτικού ελέγχου που κατέθεσε βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, που εν μέρει υιοθετεί τις κατηγορίες αυτές, τις οποίες ωστόσο μπορεί κανείς να εντοπίσει στο διαδίκτυο να έχουν ξεκινήσει ως θεωρίες συνωμοσίας σε ακροδεξιούς ιστότοπους στις ΗΠΑ.

«Ένα τόσο ευαίσθητο θέμα που έχει να κάνει με τραγικές πολλές φορές ιστορίες βασανισμένων παιδιών δεν μπορεί να αποτελεί πεδίο κομματικής αντιπαράθεσης με όρους ανυπόστατων, εξωφρενικών κυριολεκτικά θεωριών», μου λέει όταν τη ρωτάω. Σημειώνοντας εμφατικά ότι αν υπήρχε η παραμικρή υπόνοια ότι η Ειδική Γραμματεία και ο ΠΘ στέλνουν παιδιά σε τέτοια κυκλώματα, η ίδια η Κομισιόν και οι Διεθνείς Οργανισμοί θα αντιδρούσαν πρώτοι, καθώς σε τέτοια περίπτωση θα μιλούσαμε για trafficking που γίνεται με χορηγία της ΕΕ και κοινοτικής χρηματοδότησης, με την υποστήριξη των Διεθνών Οργανισμών.

«Το πρόβλημα όλα τα προηγούμενα χρόνια, όταν η ΕΕ ζητούσε αυξημένη λογοδοσία για τα στοιχεία που τους δίναμε, ήταν ότι δεν γνωρίζαμε πόσα παιδιά είχαμε και υπό ποιες συνθήκες».

Το Πρόγραμμα Μετεγκατάστασης

Τον Φεβρουαρίου του 2020 η χώρα μας έφτασε τον υψηλότερο αριθμό που είχε ως σήμερα, με 5.424 ασυνόδευτα ανήλικα, «για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, η Ιταλία που έχει έξι φορές τον πληθυσμό της Ελλάδας και πολύ καλύτερο σύστημα υποδομών προστασίας, είχε το ίδιο διάστημα περί τα 6.500 ασυνόδευτα να φροντίσει». Για αυτό ήταν πολύ σημαντικό το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, μια που δεν είχαμε τη δυνατότητα ως χώρα να φτιάξουμε δομές για τόσο μεγάλο αριθμό παιδιών, μου εξηγεί η Ειρήνη Αγαπηδάκη. Προτεραιότητα είχαν:

• όσα διαβιούσαν στα ΚΥΤ στα νησιά και τον Έβρο, και στις ζούγκλες της Μόριας και της Σάμου
• όσα βρίσκονταν σε «προστατευτική φύλαξη», κρατούνταν δηλαδή στα αστυνομικά τμήματα επειδή δεν είχαμε δομές να τα στεγάσουμε 
• όσα διαβιούσαν άστεγα ή σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης.

Από τον Απρίλιο του 2020 μέχρι σήμερα έχουν μετεγκατασταθεί 1.063 ασυνόδευτα ανήλικα σε πάνω από 10 κράτη-μέλη. Το πρόγραμμα υλοποιείται με χρηματοδότηση της ΕΕ, με συμφωνίες μεταξύ της χώρα μας, της Κομισιόν και των κρατών-μελών υποδοχής, σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, τη UNICEF.

«Αντί λοιπόν να δούμε ότι υπάρχει μια σαφής βελτίωση για τα ασυνόδευτα ανήλικα σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς αυξήθηκαν τα legal path ways για την ΕΕ, οι αντιπολιτευτικές κορώνες υπονομεύουν αυτή την πολύ σημαντική εξέλιξη, αφήνοντας υπονοούμενα ότι δεν κάνουμε relocation αλλά trafficking. Αλήθεια, γιατί να συνεχίσει τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αυτά τα προγράμματα;»

Μελετώντας τα στοιχεία: Τα ασυνόδευτα ανήλικα που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες εντοπίζονται και προστατεύονται άμεσα.

Μπαίνουμε στο σάιτ του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) όπου αναρτώνται οι πίνακες με τα στοιχεία τα οποία επικαιροποιούνται κάθε 15 μέρες. Όπως μου εξηγεί, το ΕΚΚΑ είναι εποπτευόμενος οργανισμός του Υπουργείου Εργασίας και είχε την ευθύνη για τα ασυνόδευτα τα προηγούμενα χρόνια. Τώρα όλες οι αρμοδιότητες έχουν μεταφερθεί στη Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, που ανήκει στο Υπουργείο Μετανάστευσης, το ΕΚΚΑ ωστόσο διατηρεί την αρμοδιότητα της δημοσίευσης των στοιχείων.

Έχουμε μπροστά μας τους πίνακες με τα στοιχεία στις 31 Ιουλίου του 2019, και τα συγκρίνουμε με την τελευταία Επικαιροποιημένη κατάσταση: 31 Οκτωβρίου 2021. Συγκρίνοντας τους δύο αυτούς πίνακες μπορεί κανείς να διαπιστώσει γιατί μπορούμε να πούμε ότι το πρόβλημα των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας έχει αντιμετωπιστεί ουσιαστικά.

«Τον Ιούλιο του 2019 ο εκτιμώμενος αριθμός ανήλικων ασυνόδευτων στην Ελλάδα ήταν 4.129, σήμερα είναι 2.110 και ξέρουμε ακριβώς πού βρίσκονται όλα αυτά τα παιδιά. Όπως μπορεί να δει κανείς στους πίνακες, 1.509 διαμένουν σε δομές φιλοξενίας ή ξενώνες, 260 στα διαμερίσματα. Στις ασφαλείς ζώνες έχουμε 195 παιδιά (οριοθετημένες περιοχές στα camps της ενδοχώρας με αυξημένα μέτρα προστασίας τα οποία λειτουργούν οργανώσεις), σε δομές στα relocation 42, στα ΚΥΤ έχουμε 64 παιδιά πρόσφατες αφίξεις. Και 40 παιδιά βρίσκονται σε ανοιχτά camps, συνήθως παιδιά που κάποιος συγγενής έχει κάνει αίτημα να αναλάβει τη φροντίδα τους και εκκρεμεί να αποφασίσει ο εισαγγελέας».

Μια κατηγορία του 2019 απουσιάζει από την επικαιροποιημένη κατάσταση: 1.131 σε άτυπες επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Γιατί; «Μα αυτό ακριβώς είναι που έχουμε καταφέρει! Δεν υπάρχουν πια παιδιά σε άτυπες, επισφαλείς συνθήκες στέγασης, και αντ’ αυτού, μπορείτε να δείτε δεξιά στο κάτω μέρος της σελίδας τον Εθνικό Μηχανισμό Eπείγουσας Aνταπόκρισης».

Τι είναι ο Μηχανισμός Eπείγουσας Aνταπόκρισης; «Ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανηλίκους σε Επισφαλείς Συνθήκες δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ακριβώς για να παρέχει άμεση προστασία για όσα ασυνόδευτα βρίσκονται σε κίνδυνο οποιασδήποτε μορφής, από την αστεγία μέχρι φαινόμενα εκμετάλλευσης. Τον Ιούλιο του 2019, βρίσκονταν 177 παιδιά σε προστατευτική φύλαξη, δηλαδή σε κρατητήρια, και 1.131 σε άτυπες επισφαλείς συνθήκες στέγαση, επί της ουσίας δεν γνωρίζαμε πού βρίσκονταν αυτά τα παιδιά, ήταν έρμαια εκμετάλλευσης και εμπορίας από κυκλώματα και επιτήδειους.

»Στην καινούργια επικαιροποιημένη κατάσταση δεν υπάρχει αυτή η κατηγορία. Γιατί αφενός μεταφέραμε όλα τα ασυνόδευτα ανήλικα από τα κελιά σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας και τερματίσαμε επίσημα την επαίσχυντη πρακτική της προστατευτικής φύλαξης.

» Και γιατί παράλληλα, τον Ιούλιο του 2020 προχωρήσαμε στην πρώτη συστηματική επιχείρηση εντοπισμού και άμεσης προστασίας που έγινε ποτέ στη χώρα μας, όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων που καταγράφονταν ως άστεγα ή σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης. Η επιχείρηση υλοποιήθηκε σε τη συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες καθώς και φορείς που επιχειρούν στο πεδίο. Δεν τα είχε αναζητήσει ποτέ κανείς αυτά τα παιδιά. Τα βρήκαμε στο Πεδίον του Άρεως, στην πλατεία Βικτωρίας, σε καταλήψεις, όπου μπορείτε να φανταστείτε, εντοπίσαμε περίπου 300».

Και αυτά που δεν βρήκατε; «Σύμφωνα με όσα μας είπε η Αστυνομία δεν βρίσκονται πια στη χώρα και δεν ξέρει κανείς αν ήταν όντως ασυνόδευτα ανήλικα. Όταν το 2015 κάποιος  καταχωρείται ως άστεγος και μέχρι το 2020 δεν έχεις κάνει τίποτα για να τον εντοπίσεις, λογικό δεν είναι ότι θα κοιτάξει να φύγει; Να εξηγήσουμε ότι πολλές φορές οι φορείς μπορεί να έστελναν αίτημα στέγασης στο ΕΚΚΑ για άτομα που ήταν ενήλικες, οι οποίοι όμως καταχωρούνταν ως ασυνόδευτοι ανήλικοι διαβιούντες σε επισφαλείς συνθήκες, καθώς δεν υπήρχε μηχανισμός ελέγχου ώστε αυτό να μπορεί να διαπιστωθεί. Αυτός ήταν και ο λόγος που στους ξενώνες για ανήλικα βρήκαμε ακόμα και 30χρονους. Τώρα έχουμε ένα πολύ πιο αποτελεσματικό πλαίσιο για τη διαπίστωση ανηλικότητας. 

» Η Κομισιόν όλα αυτά τα χρόνια ζητούσε επιτακτικά από τη χώρα μας να διεξάγει επιχείρηση εντοπισμού, ώστε να αποσαφηνιστεί πόσα ήταν πράγματι τα άστεγα ασυνόδευτα στη χώρα μας, γιατί όλα τα προηγούμενα χρόνια οι οργανώσεις ζητούσαν χρήματα για τα άστεγα και ο αριθμός τους, αντί να μειώνεται, αυξανόταν, χωρίς να παρουσιάζεται αξιόπιστη τεκμηρίωση για αυτούς τους αριθμούς».

Πώς είναι στελεχωμένος ο μηχανισμός; «Είναι περίπου 10 άτομα στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και απαντάνε κλήσεις σε 24ωρη βάση σε δύο νούμερα χωρίς χρέωση (2132128888, 6942773030 whatsup ή viber): στην αστυνομία, στις οργανώσεις, στο ίδιο το ασυνόδευτο, είτε είναι άστεγο είτε σε κίνδυνο είτε πέρασε μόλις τα σύνορα είτε είναι στη Μανωλάδα, γιατί κι εκεί βρήκαμε κάποια παιδιά. Μας παίρνουν τηλέφωνο και αμέσως στέλνουμε κινητές μονάδες που εντοπίζουν το παιδί, το πηγαίνουν στην αστυνομία για ταυτοποίηση και στεγάζεται άμεσα. Για αυτό δεν έχουμε άστεγα και παιδιά σε επισφαλείς συνθήκες».

Όσα παιδιά ασυνόδευτα μπαίνουν στη χώρα, για παράδειγμα αυτά από τον Έβρο, μας παίρνουν τηλέφωνο. Μέχρι και παιδιά από την Τουρκία μας έχουν πάρει...

Μου εξηγεί ότι το τηλεφωνικό αυτό κέντρο ξεκίνησε να λειτουργεί τον Απρίλιο του 2021 και μέχρι τον Οκτώβριο έχουν λάβει 1.460 κλήσεις, όπου οι 1.122 αφορούσαν αίτημα στέγασης. «Όσα ασυνόδευτα μπαίνουν στη χώρα, για παράδειγμα αυτά από τον Έβρο, μας παίρνουν τηλέφωνο, μέχρι και παιδιά από την Τουρκία μας έχουν πάρει. Οι οργανώσεις που δουλεύουν στο πεδίο, οι κοινότητες των μεταναστών, έχουν groups στα σόσιαλ ή στο whatsup που κατευθύνουν τα παιδιά, τa τηλέφωνα αυτά είναι πια γνωστά. Έτσι με το που έρθει στην Ελλάδα ένα ασυνόδευτο παίρνει κατευθείαν στον μηχανισμό, πόσες μέρες θα μείνει άστεγο; Με κάποιον θα μιλήσει, θα μας βρει».

Τα στοιχεία του ΕΚΚΑ αναρτώνται για να υπάρχει διαφάνεια και ο καθένας μπορεί να τα δει. Αλλά είναι και αυτά που υποβάλλονται στην Κομισιόν και με βάση αυτά γίνεται η χρηματοδότηση της χώρας; «Ακριβώς! Για αυτό είναι εξωφρενικός ο συκοφαντικός πόλεμος στο διαδίκτυο και οι αντιπολιτευτικές κορώνες. Μέχρι και ο FRΑ (Foundamental Rights Organaization) της Κομισιόν, από τα πιο σκληρά agency για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μας έχει δώσει συγχαρητήρια για τον τρόπο που κάνουμε το relocation, για το ότι καταργήσαμε την προστατευτική φύλαξη και για τον εντοπισμό και την προστασία όλων των παιδιών».

Μέχρι σήμερα, το έργο της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων έχει αναγνωρίσει η Κομισιόν, οι διεθνείς οργανισμοί αλλά και άλλοι φορείς, όπως τα μέλη της LIBE κατά την πρόσφατη επίσκεψη τους στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της οποίας, επισκέφθηκαν δομές φιλοξενίας και συναντήθηκαν με όλους τους φορείς που εμπλέκονται στη διαχείριση των ασυνόδευτων στη χώρα μας.

Μοιάζει να μπορούμε ως χώρα να είμαστε υπερήφανοι για τη δουλειά που έχει γίνει με τα ασυνόδευτα ανήλικα. Με βάση τα στοιχεία, μέσα σε ένα χρόνο και 10 μήνες φτιάχτηκε σχεδόν από την αρχή ένα ολόκληρο οικοσύστημα προστασίας. «Όσο τα ασυνόδευτα ανήλικα διαβιούσαν σε αστεγία, στα βουνά της Μόριας και τη ζούγκλα της Σάμου, στα παγκάκια του Πεδίου του Άρεως και στις πλατείες, ήταν εντελώς απροστάτευτα, εκτεθειμένα σε αυξημένο κίνδυνο για εμπορία και εκμετάλλευση. Τώρα αυτό έχει τελειώσει. Και καλούμαστε το 2021, αφότου πετύχαμε όλα αυτά, να απαντήσουμε ότι δεν κάνουμε trafficking και δεν συμμετέχουμε σε κυκλώματα παιδεραστίας».

«Δεν είναι απλώς ζήτημα διαχείρισης, το τι έχουν δει τα μάτια μας, όλο αυτόν τον πόνο και τι φρίκη, δεν περιγράφονται...» 

Δεν είναι απλώς νούμερα. Μιλάμε για ΠΑΙΔΙΑ!

Πόσο ψυχοφθόρο πρέπει να είναι να έρχεσαι συνέχεια αντιμέτωπος με ιστορίες παιδιών που υποφέρουν και να είσαι αυτός που είναι η δουλειά του να τα προστατεύσει; Ανάμεσα σε άλλα, η συζήτησή μας έρχεται στην περίπτωση ενός ασυνόδευτου παιδιού που είχαν πετάξει από την ταράτσα του Καρά Τεπέ στη Μυτιλήνη, στο πλαίσιο εγκληματικής δραστηριότητας, το οποίο έμεινε παράλυτο. «Το φέραμε στην Αθήνα, το χειρουργήσανε οι γιατροί στο ΚΑΤ, εν μέσω κορωνοϊού. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόση αγωνία περάσαμε… Το στείλαμε τελικά στο Ανόβερο μέσω relocation σε ένα κέντρο αποκατάστασης, από τα καλύτερα στην Ευρώπη. Πάει πολύ καλά, χωρίς να είναι καθόλου βέβαιο πόσο θα ανακτήσει την κινητικότητά του, αλλά όσο ήταν εδώ απειλούνταν σοβαρά η ίδια του η ζωή. Την ημέρα που έφυγε αυτός ο πιτσιρίκος, έγινε ολόκληρη επιχείρηση για να μπει το φορείο στο αεροπλάνο.

»Δεν είναι απλώς ζήτημα διαχείρισης, το τι έχουν δει τα μάτια μας, όλο αυτόν τον πόνο και τη φρίκη, δεν περιγράφονται... Ειλικρινά σας μιλάω, οι εικόνες αυτές δεν θα διαγραφούν ποτέ από τη μνήμη μου και τη συνείδησή μου. Και παρότι προσωπικά ξέρω ότι κάναμε ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό, εξακολουθώ να έχω μία ενοχή γιατί η χώρα μου είχε στην ευθύνη της αυτό το παιδί, που έκανε χιλιάδες χιλιόμετρα και ήρθε εδώ για να μείνει παράλυτο;… Όπως και όλα αυτά τα παιδιά που υποφέρανε επειδή τόσα χρόνια τα είχαμε παρατημένα στα νησιά, έρχονταν στην Ελλάδα για να τα βιάζουν στα camps και στο Πεδίον του Άρεως… Το αντιλαμβάνεστε;…»

Μου λέει πόσο δύσκολο είναι, γιατί όταν είσαι σε μια τέτοια θέση τα παιδιά δεν είναι αριθμοί σε φακέλους, δεν γίνεται να μη σε αφορά η κάθε ιστορία και το κάθε παιδί, πέρα από τη μεγάλη εικόνα. «Να ξενυχτάς για να τα πάρεις από φρικτές συνθήκες, και να έχεις την αγωνία μέχρι να πάνε εκεί που πρέπει. Με την ομάδα μου, και το έχω ξαναπεί ότι χωρίς αυτή δεν θα είχα καταφέρει τίποτα, παλεύουμε στην κυριολεξία παιδί-παιδί. Έχω τα 4 πρώην ασυνόδευτα στο γραφείο που τώρα είναι πια ενήλικες και τα βλέπω πώς ανθίζουν και αυτό μου δίνει τεράστια δύναμη, όπως και το ότι μιλάμε με παιδιά στους ξενώνες και μου λένε ότι έχουν περάσει από την κόλαση όμως τώρα νιώθουν ασφαλή, έχουν ένα ζεστό κρεβάτι».

Όταν έρχονται ασυνόδευτα παιδιά τώρα στα νησιά; «Μένουν για 15 ημέρες, για λόγους καραντίνας, σε ξεχωριστό μέρος, και τα φέρνουμε στην ενδοχώρα όπου στεγάζονται άμεσα σε ασφαλείς και κατάλληλες δομές φιλοξενίας. Μιλάμε για ένα δυναμικό φαινόμενο, κάθε μέρα υπάρχουν παιδιά που είναι σε κίνδυνο και πρέπει να εντοπιστούν και να στεγαστούν, όμως έχω ήσυχη τη συνείδησή μου ότι έχουμε φτιάξει ένα αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας που δεν παρατάει, δεν εγκαταλείπει τα παιδιά στη μοίρα τους. Αυτό με κρατάει και μου δίνει δύναμη να συνεχίσω».