Σκέψεις με αφορμή το μεγάλο αφιέρωμα «συζήτηση» της ATHENS VOICE στην σοσιαλδημοκρατία.
Ο έμμεσος διάλογος που διοργάνωσε η AV ήταν εξαιρετικά αποκαλυπτικός για το παρόν και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας. Πολιτικοί που διαδραμμάτισαν σημαντικό ρόλο στη χώρα μας, ακαδημαϊκοί και πολιτικοί αναλυτές κατέθεσαν τις απόψεις και τους προβληματισμούς τους συμβάλλοντας σε μια συζήτηση που έχει ανοίξει το τελευταίο διάστημα, ιδιαίτερα μετά τη νίκη του SPD του Όλαφ Σολτς στη Γερμανία.
Τι ήταν αυτό που οδήγησε στην κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατίας τις τελευταίες δεκαετίες; Είναι συγκυριακή η ανάκαμψη των κεντροαριστερών κομμάτων στην Ευρώπη ή σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας ως πρωταγωνιστικής δύναμης στο πολιτικό σκηνικό;
Οι λόγοι της μακρόχρονης σοσιαλδημοκρατικής αμηχανίας και αναδίπλωσης -πολιτικοί αναλυτές παγκοσμίου κύρους μίλησαν ακόμα και για «θάνατο»- έχουν πλέον αποτυπωθεί ιστορικά. Και τα δύο ρεύματα που δημιουργήθηκαν στις τάξεις της τις τελευταίες δεκαετίες δεν κατάφεραν να δώσουν αξιόπιστο διακριτό στίγμα, ιδιαίτερα όταν βρέθηκαν μπροστά σε νέες, πρωτοφανείς προκλήσεις. Στη μια της εκδοχή, η κεντροαριστερά την οποία η σοσιαλδημοκρατία εκπροσωπεί παραδοσιακά, επέλεξε να ανταγωνιστεί πολιτικά και κοινωνικά την παραδοσιακή αριστερά μετατρέποντας το «κέντρο» σε κομπάρσο.
Και στην άλλη, την «πραγματιστική» εκδοχή της, δεν κατάφερε να πείσει για την ουσιαστική διαφοροποίησή της από τις συντηρητικές πολιτικές. Το σοσιαλδημοκρατικό κενό που δημιουργήθηκε αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία ώστε ο λαϊκισμός, συχνά ακραίος, να διεισδύσει στην πολιτική ζωή. Είδαμε ορισμένα κεντροαριστερά κόμματα, αντιμετωπίζοντας το φάσμα της επιβίωσης, να συμβιβάζονται με λαϊκιστικές συμπεριφορές.
Η συζήτηση που άνοιξε για την «επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας» αναφέρεται κυρίως στις εκλογικές επιτυχίες μιας σειράς κεντροαριστερών κομμάτων που ανέλαβαν ξανά, αυτοδύναμα ή σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις, το κυβερνητικό τιμόνι στις χώρες τους. Μπορεί, πολλές από τις νίκες αυτές να οφείλονται περισσότερο στη συρρίκνωση της επιρροής των συντηρητικών κομμάτων ή να οφείλονται σε σημαντικό μέρος στην προσωπικότητα των υποψηφίων ή ακόμα και μερικές συνεργασίες να αποδείχτηκαν ευκαιριακές.
Δεν μπορεί ωστόσο να υποτιμήσει κανείς ότι η πολιτική ατζέντα των τελευταίων χρόνων (οικονομική κρίση-κλιματική αλλαγή-πανδημία) επαναφέρει στη μνήμη της κοινωνίας τις βασικές σοσιαλδημοκρατικές αξίες. Αρκεί τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα να καταφέρουν, αυτή τη φορά, να ανταποκριθούν στην εμπιστοσύνη που φαίνεται να τους δείχνουν οι πολίτες και να υλοποιήσουν ένα τολμηρό και ταυτόχρονα ρεαλιστικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα.
Στη χώρα μας, η σοσιαλδημοκρατία δεν εμφανίστηκε εξ αρχής με την παραδοσιακή της μορφή. Η μεταπολεμική ιστορία -εμφύλιος και χούντα- συνετέλεσε αποφασιστικά στη διαμόρφωση ιδιαίτερων συνθηκών. Το ΠΑΣΟΚ προχώρησε σε μια σειρά σημαντικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και συνέβαλε αποφασιστικά, κυρίως στην περίοδο της διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, στον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Η αποτυχία ωστόσο των διαδοχικών εγχειρημάτων για τη συγκρότηση μιας αξιόπιστης κεντροαριστεράς, επέτρεψε στη λαϊκιστική Αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ να εκμεταλλευτεί τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και να κυβερνήσει τη χώρα, επιχειρώντας να φορέσει ακόμα και σοσιαλδημοκρατικό προσωπείο. Την ίδια στιγμή που το πολιτικό κέντρο ωθήθηκε να συμβαδίσει με τη συντηρητική παράταξη. Η ανασυγκρότηση της δημοκρατικής παράταξης ούτε προφανής ούτε εύκολη θα είναι.
Συνοψίζοντας τις απόψεις των περισσοτέρων «συνομιλητών» συμπεραίνει κανείς ότι είναι διακινδυνευμένο και πάντως νωρίς για να μιλήσει κανείς για την επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας. Όπως λέει ο Κώστας Σημίτης: «Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι, αν είχε χαρακτηριστεί "πρόωρη" η έκδοση της ληξιαρχικής πράξης θανάτου της σοσιαλδημοκρατίας προ εικοσαετίας, εξ ίσου "πρόωρη" μπορεί να είναι η εκτίμηση της αναγέννησής της».
Αυτό που χρειάζεται είναι ένα νέο όραμα, πανευρωπαϊκό και όχι μόνο, που να εμπνέει τις απογοητευμένες από τις διαδοχικές παγκόσμιες κρίσεις κοινωνίες. Ο Βαγγέλης Βενιζέλος λέει χαρακτηριστικά: «Η επιστροφή της σοσιαλδημοκρατίας έχει νόημα μόνον αν αυτή επινοήσει ξανά τον εαυτό της και το προνομιακό κοινωνικό ακροατήριο με διευρυμένες αξιακές ευαισθησίες, αλλά χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα».
Η συζήτηση για το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας θα συνεχιστεί ως αναπόσπαστο κομμάτι της συζήτησης για το μέλλον και τον χαρακτήρα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αλλά και για την προστασία της ζωής στον πλανήτη. Αυτό που επείγει είναι η συζήτηση αυτή να περάσει άμεσα από τη σφαίρα της ιδεολογικής αντιπαράθεσης στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής και δράσης.
18°
