Ο Νίκος Χριστοδουλάκης γράφει για τη σοσιαλδημοκρατία

Αν σε κάποιο διαγώνισμα ζητηθεί να εξηγηθεί η σοσιαλδημοκρατία με μία μόνο έννοια, η σωστή απάντηση είναι η «αναδιανομή του εισοδήματος» έτσι ώστε να μειωθούν οι ανισότητες, χωρίς να υπονομευθεί ο παραγωγικός ιστός της χώρας.

Η αποστολή αυτή υλοποιείται με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, μπορεί να αφορά μισθολογικές αυξήσεις στους φτωχότερους που υπερβαίνουν τα μίζερα περιθώρια της παραγωγικότητας, για να καταφέρουν να επιβιώσουν. Ή μπορεί να είναι η αύξηση της φορολογίας του πλούτου για να χρηματοδοτούνται δημόσια αγαθά χωρίς περιορισμούς από ανισότητες κληρονομιάς ή εισοδήματος, αλλά και χωρίς να ισοπεδωθούν τα κίνητρα της ατομικής προσπάθειας και διάκρισης. Με απώτατο στόχο να παρέχει στους εργαζομένους και στα μικρομεσαία στρώματα οικονομική σταθερότητα και μια βιώσιμη προοπτική βελτίωσής της. Όλα τα άλλα έπονται από αυτή τη λειτουργία που η σοσιαλδημοκρατία πέτυχε να οργανώσει πολιτικά και να κατοχυρώσει ιστορικά στον 20ό αιώνα.

Όποτε οι κοινωνίες νόμισαν ότι οι μηχανισμοί αναδιανομής δρουν αυτόματα και υποτίμησαν την ανάγκη οργανωμένης πολιτικής παρέμβασης, η σοσιαλδημοκρατία βγήκε από το πολιτικό παιχνίδι. Όπως έγινε όταν η αρρύθμιστη παγκοσμιοποίηση, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, είχε πείσει αρκετούς ότι οι εσωτερικές πολιτικές αναδιανομής δεν χρειάζονταν, γιατί θα προκαλούσαν γραφειοκρατία, καθυστέρηση και αποτυχία. Τώρα που ο αυτόματος πιλότος απέτυχε, πολλές χώρες επιστρέφουν στις κλασικές συνταγές.

Επίσης οι χώρες που δέχθηκαν την καταιγίδα των Μνημονίων εφάρμοσαν πολιτικές αντίστροφης αναδιανομής με αύξηση της φορολογίας των μικρομεσαίων, μείωση των φόρων μεγάλου πλούτου και περιορισμό μισθολογικών αμοιβών με την εσωτερική υποτίμηση. Στις περισσότερες από αυτές (όπως στην Ιβηρική Χερσόνησο) έχει πλέον επιστρέψει η σοσιαλδημοκρατία, ενώ Ιταλία και Γαλλία βρίσκονται με κυβερνήσεις που κορφολογούν ό,τι μπορούν από τις παραδόσεις της για να παρατείνουν την παραμονή τους στην εξουσία.

Η επαναφορά της σοσιαλδημοκρατίας στις ευρωπαϊκές χώρες επιταχύνθηκε από δύο νέα φαινόμενα που κυριάρχησαν την τελευταία διετία: την πανδημία και την πράσινη μετάβαση.

Η μεν πρώτη εκθεμελίωσε ζωτικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής ταυτότητας των εργαζομένων και της δυνατότητας συντονισμένων παρεμβάσεων. Ανεξαρτήτως του πόσοι θα δουλεύουν διαδικτυακά και πόσοι θα είναι φυσικά παρόντες, όλοι ξέρουν ότι θα είναι απομονωμένοι απέναντι στον εργοδότη.

Παρομοίως και η πράσινη μετάβαση προκάλεσε κύμα ανασφάλειας για τις προοπτικές που θα έχουν οι εργαζόμενοι στις συνθήκες αποκεντρωμένης παραγωγής. Άλλο τα μαζικά εργοστάσια ηλεκτρισμού και άλλο οι διεσπαρμένες ανεμογεννήτριες στα βουνά και στα λαγκάδια με τους (πολύ λιγότερους) εργαζόμενους στους υπολογιστές του σπιτιού τους. Για αυτό και οι εξεζητημένες ιδέες της «συμπεριληπτικότητας στην ανάπτυξη» λανσάρονται μήπως κατευνάσουν μεν τις ανησυχίες, αλλά χωρίς να δεσμεύονται σε αναδιανομή εισοδήματος.

Στην Ελλάδα, υπάρχουν όλα τα παραπάνω προβλήματα, και μάλιστα οξυμμένα, αλλά δεν βλέπουμε κανένα ορμητικό ρεύμα προς τη σοσιαλδημοκρατία. Βασική αιτία –κατά τη γνώμη μου– είναι ότι αρκετά από τα μέτρα αντίστροφης διανομής εφαρμόστηκαν αρχικά μεν από το ΠΑΣΟΚ αργότερα δε από τον ΣΥΡΙΖΑ, δύο χώρους που σήμερα προβάλλουν τη σοσιαλδημοκρατία ως το δικό τους πρόγραμμα εξουσίας αλλά συναντούν πολλά προβλήματα αξιοπιστίας. Από την άλλη, όμως, η σοσιαλδημοκρατία δεν πρέπει να κηρύξει πτώχευση, γιατί μόνο με τη δική της στρατηγική μπορεί η ελληνική κοινωνία να απαντήσει στις προκλήσεις και τις δοκιμασίες. Άρα τι πρέπει να γίνει;

Νομίζω πως η απαγορευμένη λέξη σωτηρίας είναι η «επανίδρυση». Να γίνει ένας νέος φορέας με ξεκάθαρη προοπτική την εμπέδωση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου για τη χώρα και στόχευση στην αναδιανομή του εισοδήματος. Η παιγνιώδης διάθεση για τη διαδοχή στο ΚΙΝΑΛ, οι αριστερίστικες κοτσάνες που εκπορεύονται από πολλά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και η βολική ένταξη άλλων στελεχών με την εξουσία της ΝΔ δείχνουν ότι κάτι τέτοιο θα είναι πολύ δύσκολο – για διαφορετικούς λόγους στο καθένα. Αν όμως δεν γίνει, τότε απλώς δίνουν ζωτικό χώρο και χρόνο στη συντηρητική παράταξη να εμπεδώσει τη δική της ηγεμονία.

* Ο Νίκος Χριστοδουλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου & πρ. υπουργός.

Αφιέρωμα στην σοσιαλδημοκρατία - γράφουν ακόμα οι: Κώστας Σημίτης, Ευάγγελος Βενιζέλος, Νίκος Αλιβιζάτος, Τάσος Γιαννίτσης, Απόστολος Δοξιάδης, Γιώργος Φλωρίδης, Γιάννης Βούλγαρης, Bάσω Κιντή, Αλέκος Παπαδόπουλος, Παντελής Καψής.

Δες όλο το αφιέρωμα εδώ.