Συμφωνία των Πρεσπών: Και στο τέλος ποιος φταίει;

Είναι τόσα πολλά τα κλισέ που δεν ξέρει ποιο να πρωτοδιαλέξει κανείς. Να πει πως «Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε»; Πως οι όμορφες συμφωνίες όμορφα καίγονται; Ή πως οι Έλληνες ξέχασαν επιτέλους κάποια στιγμή το Μακεδονικό, έστω και σε περισσότερα χρόνια από αυτά που είχε προβλέψει ως πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, αλλά ακόμη να το ξεχάσουν οι Βούλγαροι; 

Δεν είναι μόνο το πλήθος των κλισέ που εντυπωσιάζει. Κυρίως, είναι η αντοχή τους στον χρόνο. Είναι σαν τα Βαλκάνια να παραμένουν η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης κι ας μην μυρίζει πια μπαρούτι. Αλλά να που αρκεί η παραίτηση ενός βαλκάνιου πρωθυπουργού και η πτώση της κυβέρνησής του για να τιναχτεί μια συμφωνία στον αέρα ή, λιγότερο δραματικά, να μείνει κενό γράμμα. Ή, πιο ειρωνικά, για να διαψευστεί ο έλληνας πρωθυπουργός που μόλις πριν από λίγες ημέρες δήλωνε στη συνέντευξή του στο Mega πως «τις συμφωνίες δεν τις κάνουν οι κυβερνήσεις, αλλά τα κράτη». 

Μάλλον όχι στα Βαλκάνια. Ο εθνικιστής Χρίστιαν Μίτσκοσκι που φιλοδοξεί να διαδεχθεί τον Ζόραν Ζάεφ στην πρωθυπουργία της Βόρειας Μακεδονίας δηλώνει πως στο εσωτερικό της χώρας του θα χρησιμοποιεί το όνομα χωρίς τον γεωγραφικό προσδιορισμό - Μακεδονία σκέτο. Εάν αποσπάσει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής, σχηματίσει κυβέρνηση και πραγματοποιήσει την απειλή του θα έχει παραβιάσει έναν σημαντικό όρο της Συμφωνίας των Πρεσπών: πως η συμφωνία ισχύει erga omnes, δηλαδή έναντι όλων. 

Θα μπορούσε να πει κανείς πως οι εθνικιστές κάνουν πάντα αυτό. Δημιουργούν κρίσεις εκτός συνόρων για να συνομιλούν με το εσωτερικό τους ακροατήριο. Μόνο που στα Βαλκάνια δεν είναι οι μόνοι. Στην πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, υπόλογοι στο εθνολαϊκιστικό ακροατήριο είναι όλοι. Από τους αριστερούς λαϊκιστές έως τους φιλελεύθερους μετριοπαθείς. 

Δεν είναι ανάγκη να χαθεί κανείς στα βάθη  της Ιστορίας για να αντιληφθεί πως ο κανόνας ισχύει από τον Τσίπρα και τον Καμμένο έως και τον Ζάεφ και τον Μητσοτάκη. Αρκεί να θυμηθεί πως ως πρωθυπουργός ο Τσίπρας όχι μόνο δεν επιδίωξε κανενός είδους συναίνεση με την κεντροδεξιά αντιπολίτευση, αλλά χρησιμοποίησε τη συμφωνία για να δημιουργήσει ρήγμα στα δεξιά της ΝΔ και - γιατί όχι; - να τη διασπάσει. Να θυμηθεί ακόμη πως ο Μητσοτάκης επιστράτευσε εθνοπατριωτικές κορώνες, έκλεισε το μάτι στα συλλαλητήρια ή επιχείρησε να προκαλέσει εκλογές όταν ο ΣΥΡΙΖΑ αναζητούσε τις ψήφους της συμφωνίας στο Ποτάμι. 

Από τότε έχουν περάσει σχεδόν τρία χρόνια. Τρία χρόνια εφαρμογής της συμφωνίας; Όχι ακριβώς. Στη Βόρεια Μακεδονία δεν εφαρμόζεται η αλλαγή του ονόματος σε όλους τους δημόσιους θεσμούς και ιδιωτικές οντότητες. Πολλές κρατικές ιστοσελίδες γράφουν ακόμη «Μακεδονία», πινακίδες που επισημαίνουν την ελληνική καταγωγή των αρχαίων Μακεδόνων δεν έχουν αναρτηθεί σε όλα τα μνημεία, το σύμβολο της Βεργίνας παραμένει σε δημόσια κτίρια, δρόμοι φέρουν ακόμη τα ονόματα αρχαίων μακεδόνων βασιλέων. Κι εδώ, στην Αθήνα, η κυβέρνηση ανέβαλε ξανά και ξανά την επικύρωση από τη Βουλή των εφαρμοστικών πρωτοκόλλων της συμφωνίας. 

Ήταν η διπλωματική προνοητικότητα που έκανε την κυβέρνηση να «μην βιαστεί», όπως είπε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος; Ήταν μήπως η γνώση πως στα Βαλκάνια τις συμφωνίες δεν τις κάνουν τα κράτη αλλά οι κυβερνήσεις και επομένως τίποτε δεν εξασφαλίζει την εφαρμογή τους και τη συνέχειά τους; Όχι ακριβώς. Δεν είναι τα διπλωματικά αντανακλαστικά που ενεργοποιούνται σε μια  κυβέρνηση υπουργοί της οποίας αρνούνται να προφέρουν το όνομα της γειτονικής χώρας. Είναι τα εσωκομματικά. Η κυβέρνηση προνοεί για την εσωκομματική γκρίνια. Όσο μια χώρα είναι «ακατανόμαστη», τα μνημόνια μπορούν να περιμένουν. 

Τι μένει; Η ευθύνη της Ευρώπης για όσα συμβαίνουν στην πυριτιδαποθήκη της. Φέρνοντας τη συμφωνία στη χώρα του, ο Ζάεφ πήρε μια άμεση και μια έμμεση υπόσχεση. Η άμεση ήταν πως η Βόρεια Μακεδονία θα μπει στο ΝΑΤΟ και τηρήθηκε. Η έμμεση, που δόθηκε από το Βερολίνο, ήταν πως θα ανοίξει η πόρτα της Ευρώπης. Η πόρτα όχι μόνο δεν άνοιξε αλλά αυτοί που την έκλεισαν δεν ήταν οι Γάλλοι, αλλά οι Βούλγαροι. Στη σύνοδο κορυφής ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων που έγινε στις αρχές του περασμένου μήνα, οι αντιστάσεις των Γάλλων, των Δανών και των Ολλανδών κάμφθηκαν. Αλλά δεν προβλέπεται να καμφθούν τουλάχιστον το προσεχές διάστημα των Βουλγάρων που, έχοντας μπροστά τους εκλογές, ακολουθούν τον βαλκανικό κανόνα και δημιουργούν κρίσεις εκτός για να τους ακούσει το ακροατήριο εντός. 

Παραφράζοντας ένα άλλο ανθεκτικό κλισέ, θα μπορούσε να πει κανείς πως διπλωματία είναι ένα βρώμικο παιχνίδι που το παίζουν όλοι, αλλά στο τέλος φταίνε πάντα οι Ευρωπαίοι. Ακούγεται βολικό, αλλά πώς μπορεί να χωρίζεται μια ήπειρος σε περιοχές αυξημένης και μειωμένης ευθύνης; Και ποιος λέει πως το φυτίλια θα πάψουν να ανάβουν στην πυριτιδαποθήκη επειδή κάποιος θα φυσάει με όλη του τη δύναμη από τις Βρυξέλλες;  Οποιος ψάχνει μια απάντηση, δεν μπορεί παρά να την αναζητήσει στα Βαλκάνια. Όχι μόνο στην μπαρουτοκαπνισμένη ιστορία τους. Αλλά εδώ, σήμερα, στο άκαπνο παρόν τους.