Αξιολόγηση: Επτασφράγιστα μυστικά

Πριν από λίγες εβδομάδες ο υπουργός των εσωτερικών αποκάλυψε το «βρώμικο μυστικό» της αξιολόγησης. Στον δημόσιο τομέα, είπε, οι υπάλληλοι αξιολογούνται. Όλοι ωστόσο, ή σχεδόν όλοι, βαθμολογούνται με τους υψηλότερους βαθμούς. Έτσι στην πράξη η αξιολόγηση ακυρώνεται.

Δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Σε όλα τα συστήματα αξιολόγησης παρατηρείται το ίδιο πρόβλημα. Είναι ανθρώπινο. Αυτός που μπορεί να αξιολογήσει έναν εργαζόμενο, ο προϊστάμενος, είναι ταυτόχρονα κάποιος που περνά όλη την ημέρα μαζί του. Είναι δύσκολο να εκφράσει αντικειμενική άποψη, ιδίως όταν αυτή είναι αρνητική, χωρίς να επιβαρύνει το κλίμα στις σχέσεις τους. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία λοιπόν το αποφεύγουν για να έχουν ήσυχο το κεφάλι τους κι όλοι είναι ευχαριστημένοι. Ο υπάλληλος που παίρνει το λίαν καλώς, ο επικεφαλής που προΐσταται ενός άξιου τμήματος και βέβαια ο υπουργός που πουλά την αριστεία.

Υπάρχουν, φυσικά, λύσεις. Όπως το να υιοθετηθούν αντικειμενικοί δείκτες. Πρόσφατα, για παράδειγμα, ο υπουργός εργασίας υποστήριξε ότι όποιος υπάλληλος του ΕΦΚΑ δεν θα βγάζει τρεις τουλάχιστον συντάξεις την ημέρα, θα μετατίθεται. Σε πολλές περιπτώσεις ωστόσο μια τέτοια μέτρηση της ατομικής αποδοτικότητας δεν είναι εφικτή. Γι’ αυτό και η τάση παντού είναι να κρίνονται οι επικεφαλής με βάση την αποδοτικότητα της μονάδας τους. Αυτό αποτελεί και κίνητρο για να αξιολογούν με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα τους υφισταμένους τους. Κανείς δεν θέλει ένας αδιάφορος υπάλληλος να χαλάει την εικόνα του τμήματος. 

Η παιδεία είναι ένας χαρακτηριστικός τέτοιος τομέας. Το πόσο καλός είναι ένας καθηγητής δεν είναι εύκολα μετρήσιμο. Το αν ένα σχολείο είναι καλό όμως προκύπτει άμεσα από τις επιδόσεις στις πανελλαδικές. Το σύστημα μπορεί να έχει πολλά τρωτά, έχει όμως ένα σημαντικό πλεονέκτημα: είναι αντικειμενικό. Για τον λόγο αυτό ο Στέφανος Μάνος πρότεινε πρόσφατα να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των σχολείων. Μια απλή και άμεσα εφαρμόσιμη λύση. Υπάρχει ωστόσο ένα πρόβλημα: οι επιδόσεις των σχολείων είναι ένα επτασφράγιστο κρατικό μυστικό. Για την ακρίβεια, ούτε καν αυτό. Όταν παλιότερα είχαμε προσπαθήσει να βρούμε τα σχετικά στοιχεία, στο πλαίσιο δημοσιογραφικής έρευνας, διαπιστώσαμε ότι καμία υπηρεσία δεν τα έχει. Υπάρχουν βέβαια οι πρωτογενείς πληροφορίες, η επεξεργασία τους όμως αποτελεί ταμπού. Δεν νομίζω ότι έχει αλλάξει η κατάσταση.

Φυσικά η δικαιολογία είναι έτοιμη. Η σύγκριση, μας λένε, δεν είναι αντικειμενική. Οι επιδόσεις δεν εξαρτώνται μόνο από το σχολείο αλλά και από την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των μαθητών. Αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η απόκρυψη ουσιαστικά των στοιχείων αποτελεί σκάνδαλο. Η δημοσιοποίησή τους θα έδειχνε, κατά πάσα πιθανότητα, ότι τελικά η δημόσια παιδεία αποτυγχάνει στον βασικό της σκοπό. Να περιορίζει δηλαδή τις ανισότητες μεταξύ των μαθητών και να επιτρέπει και στους πιο αδύναμους να αποκτούν τα ίδια εφόδια με τους πιο προνομιούχους. Θα έδειχνε ότι αυτό αποτελεί την εξαίρεση.

Το παράδοξο είναι ότι, θεωρητικά, μια φιλελεύθερη κυβέρνηση το πρώτο που θα έκανε θα ήταν να προωθήσει τη διαφάνεια σε αυτά τα ζητήματα. Γιατί βέβαια ελεύθερη επιλογή για τον πολίτη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ενημέρωση. Δεν το έχει κάνει. Όπως δεν το έκανε και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ η οποία, επίσης θεωρητικά, θα έπρεπε να θέλει να αναδείξει τις κοινωνικές ανισότητες.

Η παιδεία δεν είναι ο μόνος τομέας για τον οποίο στοιχειώδεις πληροφορίες κρατούνται στο σκοτάδι. Στην υγεία μάλιστα οι επιδόσεις έχουν άμεσες συνέπειες για τους ασθενείς. Ποιος όμως γνωρίζει, για παράδειγμα, τα ποσοστά ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στις ΜΕΘ κάθε κλινικής; Ή τον χρόνο αναμονής για συγκεκριμένες επεμβάσεις σε κάθε νοσοκομείο; Ή ακόμα και το πόσο επιτυχημένα ή όχι αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες ασθένειες; Προφανώς ο μέσος πολίτης δεν είναι πάντα σε θέση να αξιολογήσει όλες αυτές τις πληροφορίες, είναι δουλειά ειδικών. Όμως αυτός δεν είναι λόγος να μη δίνονται τα στοιχεία έστω και αφού υποστούν την αναγκαία επεξεργασία, κάτι που γίνεται σε πιο προηγμένα συστήματα. Πέραν όλων των άλλων για να αποφεύγεται και η παραπληροφόρηση. Όπως πρόσφατα με τις φήμες για ΜΕΘ με 100% θνησιμότητα από τον κόβιντ.

Το αξιοπρόσεκτο είναι πως ποτέ καμία κυβέρνηση δεν επιδίωξε μια τέτοιου είδους διαφάνεια για το δημόσιο αλλά, όπου ισχύει, και τον ιδιωτικό τομέα. Το ότι αδράνησαν όλες μάς κάνει ίσως να υποπτευθούμε την αιτία. Κανείς δεν θέλει να ελέγχεται με τρόπο που δεν αφήνει πολλά περιθώρια για δικαιολογίες. Ούτε οι κυβερνήσεις ούτε οι ιδιώτες ούτε οι συντεχνίες.