Ριζοσπάστες οικολόγοι και πουριτανοί

Τα οικολογικά κόμματα που διεκδικούν την εξουσία έχουν μετακινηθεί στον χώρο της ριζοσπαστικής αριστεράς και, σύμφωνα με τον Ferghane Azihari, το πρόγραμμά τους για αρνητική ανάπτυξη είναι ακραίο και επικίνδυνο. Οι ριζοσπάστες οικολόγοι θέλουν να καταπολεμήσουν την ανθρωπογενή θέρμανση του πλανήτη με την κατάργηση των φυτοφαρμάκων, την εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας και της βιομηχανικής εκτροφής, καθώς με και τη συστημική μείωση της ισχύος της αγοράς. Στο βιβλίο του που κυκλοφορεί στη Γαλλία στις 7 Οκτωβρίου ο Ferghane Azihari προσπαθεί να εξηγήσει ότι έχουμε ήδη τα καλύτερα όπλα στον αγώνα για την οικολογική ισορροπία: τεχνολογική καινοτομία, ιδιωτική πρωτοβουλία και μια σταθερή πορεία της ανθρωπότητας προς υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, πράγμα που επιτρέπει η παγκοσμιοποίηση. Αντίθετα, οι λύσεις που προτείνουν οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές θα οδηγήσουν στην καταστροφή των φιλελεύθερων κοινωνιών: είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς μερικές από τις πιο ελευθεριακές και ριζοσπαστικές προτάσεις τους, όπως ο περιορισμός των γεννήσεων ή η μετατόπιση του ενός τρίτου του εργατικού πληθυσμού στην καλλιέργεια της γης, θα μπορούσαν να επιτευχθούν χωρίς πολιτική κινεζικού τύπου. Ο Azihari παραδέχεται ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι κρίσιμο ζήτημα, αλλά προσθέτει η ποιότητα ζωής στις κοινωνίες μας δεν ήταν ποτέ τόσο καλή. Αυτό οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές είτε δεν το βλέπουν, είτε το αποκρύπτουν. Αντίθετα, υπερτονίζουν την ύπαρξη των κοινωνικών διακρίσεων, αποδίδουν όλα τα δεινά στην αποκαλούμενη πατριαρχιακή, βιομηχανική κοινωνία και αρνούνται να δουν τη ραγδαία πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε όλους τους τομείς.

Ο Ferghane Azihari ακούγεται αισιόδοξος: θεωρεί τις ανησυχίες μας για το περιβάλλον εύλογες αλλά υπερβολικές. Στην αρχαιότητα, γράφει, «ο Οράτιος και ο Σενέκας κατήγγελλαν τις τοξικές αναθυμιάσεις στη Ρώμη […] Η ιδιαιτερότητα της οικολογικής ιδεολογίας έγκειται σήμερα στην καταγγελία του βιομηχανικού πολιτισμού: πρόκειται για ένα σύστημα σκέψης που υιοθετεί όλα τα κλισέ του Ζαν-Ζακ Ρουσό τα οποία κατακλύζουν τη νεωτερικότητα. Ο Γαλλο-ελβετός φιλόσοφος του 18ου αιώνα ανησυχούσε για την απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση την οποία θεωρούσε αίτιο της διαφθοράς του ανθρώπου, ένα είδος έκπτωσης από τον Παράδεισο. Ακολουθώντας αυτή την αντίληψη του Διαφωτισμού, οι περιβαλλοντολόγοι, γράφει ο Azihari, εφαρμόζουν τις ιδέες του Ρουσό και κατηγορούν τον βιομηχανικό πολιτισμό ότι καταστρέφει τη φύση -λες και οι μη βιομηχανικές κοινωνίες έχουν εξασφαλίσει άψογο φυσικό περιβάλλον. Μια τέτοια εκτίμηση δεν αντιστοιχεί σε καμιά ιστορική και γεωγραφική πραγματικότητα. Οι φτωχότερες χώρες είναι σήμερα οι πιο επιβαρυμένες από τη ρύπανση, από τη δική τους ρύπανση, όχι από κάποια εισαγόμενη μολυσματικότητα. Το κλειδί της «gentrification» και της «de-pollution» είναι η υψηλή τεχνολογία και η ανάπτυξη με περισσότερους ευφυείς εγκεφάλους, περισσότερο ανταγωνισμό, περισσότερη καινοτομία. Στον Μεσαίωνα, προσθέτει ο Azihari, η ρύπανση του αέρα και των υδάτων σκότωνε Λονδρέζους και Παριζιάνους, αν και ο πληθυσμός των πόλεων ήταν μικρός και η κατανάλωση χαμηλή. 

Όσο για το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας, οι οικολόγοι θυμούνται τις ατομικές βόμβες, όχι τις μεγάλες αρετές της πυρηνικής ενέργειας: το φτηνό ηλεκτρικό ρεύμα για παράδειγμα. Αν καταργήσουμε την πυρηνική ενέργεια μεγάλο μέρος της σωτήριας τεχνολογίας μας θα καταρρεύσει: όλα όσα προτείνουν οι ριζοσπάστες οικολόγοι συνεπάγονται περισσότερη φτώχεια και χειρότερη δημόσια υγεία· χαμηλότερο επίπεδο ζωής για όλους, στροφή προς τον ασκητισμό και τα πουριτανικά ήθη. Στη δεκαετία του 1970, η Λέσχη της Ρώμης προέβλεψε λιμούς, λόγω της έλλειψης καλλιεργήσιμης γης: όμως, τις τελευταίες δεκαετίες, η έκταση που απαιτείται για την παραγωγή αγαθών από τη γη έχει μειωθεί κατά 66% για ίση ποσότητα τροφίμων. Με λίγα λόγια, η τεχνολογία έχει καταστήσει το έδαφος παραγωγικότερο. Χάρη στα μηχανήματα, στην τεχνολογία και στο διεθνές εμπόριο, η ανθρωπότητα καταφέρνει να είναι όλο και πιο παραγωγική και να μειώνει την προσπάθεια που απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών της. Τέλος, είναι εντελώς αντιφατικό να ισχυριζόμαστε ότι το τέλος της βιομηχανικής κοινωνίας θα σημαίνει μια κοινωνία ελεύθερου χρόνου, χωρίς στρες και με παραδεισένιες ασχολίες: ας θυμηθούμε ότι για πολύ καιρό, η αριστερά υποστήριζε τα βιομηχανικά ιδανικά κι ότι οι σοσιαλιστές ουτοπιστές είχαν πάντα φαντασιώσεις ότι, μακροπρόθεσμα, η ανάπτυξη της βιομηχανικής κοινωνίας θα οδηγούσε σε μια κοινωνία αναψυχής στην οποία οι άνθρωποι θα εργάζονταν όλο και λιγότερο. Φαίνεται ότι μόνο στις πολύ ανεπτυγμένες κοινωνίες δημιουργείται χώρος και χρόνος για αναψυχή κι ότι σίγουρα η αναψυχή δεν έχει θέση σε πρωτόγονες κοινωνίες όπου οι άνθρωποι επιβαρύνονται με βαριές δουλειές.

Ο Azihari πιστεύει ότι οι επιχειρήσεις είναι πιο ικανές και καλύτερα τοποθετημένες από τα κράτη για να αναπτύξουν καινοτόμες λύσεις σε παγκόσμια προβλήματα. Στην πραγματικότητα, γράφει, τις λύσεις τις βρίσκει η κοινωνία των πολιτών· κι αυτή τη στιγμή σε πολλά μέρη του κόσμου ειδήμονες εργάζονται πυρετωδώς για να βρουν αυτές τις λύσεις.