Τα παγκόσμια προβλήματα και ο τρόπος επικοινωνίας τους

Όπως έγραψα πρόσφατα στα Νέα (11/09/21) η παρουσία της Δύσης στη χώρα αυτή στηρίχτηκε στη μια υπεραπλουστευτική αντίληψη της πολιτικής σύγκρουσης ανάμεσα στο «καλό» και το «κακό». Η Δύση, που ορίζει την ασφάλεια μέσα από τον καθρέφτη των στρατιωτικών απειλών, με έμφαση σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς και στρατούς έτοιμους να δράσουν, αγνόησε την περιπλοκότητα των συγκρούσεων που χαρακτηρίζουν χώρες όπως το Αφγανιστάν. Στις χώρες αυτές, που αντιμετωπίζουν μακροχρόνιες και δυσεπίλυτες συγκρούσεις, η ασφάλεια ορίζεται από τις συνθήκες διαβίωσης, με όρους υγείας και φτώχειας – το ζητούμενο της ασφάλειας έχει να κάνει και με την προστασία από τη βία και τον εκτοπισμό, την ανάγκη για φαγητό και νερό, καθώς και τη δυνατότητα να μπορείς να επισκεφτείς ένα γιατρό όταν είσαι άρρωστος. Η μη αντιμετώπιση αυτών των αναγκών οδηγεί σε κενό ασφάλειας, στο οποίο εισέρχονται οι πολέμαρχοι, οι εγκληματικές οργανώσεις, οι παραστρατιωτικές ομάδες, και οι τζιχαντιστές. Με τις πράξεις τους ενισχύουν τη δίνη της βίας και της σύγκρουσης. Αυτό όχι μόνο επηρεάζει το εσωτερικό του ανεπτυγμένου κόσμου (τρομοκρατία, ναρκωτικά, μετανάστευση), αλλά μετατρέπει και τις χώρες που αντιμετωπίζουν παρατεταμένες εμφύλιες συγκρούσεις, σε «κοινωνίες φόβου» (κοινωνική και πολιτική πόλωση, κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό, χρήση βίας προκειμένου να αποκτηθεί πρόσβαση σε προϊόντα και πόρους, απόλυτη απουσία νόμων και μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων).

Η μη κάλυψη και επικοινωνία αυτής της πραγματικότητας παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που κατανοούνται και αντιμετωπίζονται τα παγκόσμια προβλήματα. Σε μια περίοδο διαδοχικών και σύνθετων κρίσεων, ωστόσο, οφείλουμε να αποφεύγουμε υπεραπλουστεύσεις και προτάσεις που δεν αντιμετωπίζουν τις υποβόσκουσες αιτίες των παγκόσμιων προβλημάτων. Τα παγκόσμια προβλήματα είναι «εδώ», δεν είναι θεωρητικά, αφηρημένα, μακρινά και απόμακρα. Το αποδεικνύει και η περιπέτεια με την πρώτη παγκόσμια κρίση που βιώνουμε, αυτή της πανδημίας.

Στα μέσα επικοινωνίας, όπως και στην πολιτική, ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που εκτίθενται σε εφικτές και ελκυστικές αφηγήσεις και προτάσεις για την αντιμετώπιση των παγκοσμίων προβλημάτων. Η έμφαση είναι στο τώρα, τι συμβαίνει τώρα, με αποτέλεσμα η οποία δράση ή σκέψη για την διαχείρισή τους να στέκεται μόνο στα συμπτώματα. Επιπρόσθετα, όταν η επικοινωνία των παγκόσμιων προβλημάτων συνοδεύεται με φόβο, παραπλάνηση και πόλωση, δύσκολα αναπτύσσουμε προνοητικότητα και προβλεπτικότητα.

Η αλλαγή παραδείγματος είναι αναπόφευκτη. Οφείλουμε, όσοι έχουμε την ευθύνη να επικοινωνήσουμε την ανάγκη διαχείρισης των σύνθετων παγκοσμίων προβλημάτων να αξιολογήσουμε και να επανεξετάσουμε τις νόρμες και τις πρακτικές που χαρακτηρίζουν τη μη-παραγωγική και αυτοπεριορισμένη επικοινωνία των παγκόσμιων προβλημάτων. Σημαντικό είναι επίσης να προσφέρουμε χώρο και χρόνο σε αφηγήματα και ιδέες για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων, καθώς και να αναπτύξουμε καινοτόμες διαδικασίες συγκέντρωσης πληροφοριών και διάχυσής τους, με στόχο να αυξηθεί όχι μόνο το ενδιαφέρον των ακροατηρίων μας, αλλά και να ενισχυθεί η βούληση των πολιτών για βιώσιμες λύσεις.

Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Πρώτον, να αποφεύγουμε την επικοινωνία γεγονότων και την διάχυση πληροφοριών που διαιωνίζουν τα προβλήματα. Δεύτερον, να αποφεύγουμε προτάσεις και δράσεις που έχουν ως στόχο την άμεση επίλυση των προβλημάτων ή την αντικατάσταση του παγκοσμίου συστήματος. Αυτό δεν είναι εφικτό. Είναι προτιμότερο να επενδύσουμε σε τρόπους επικοινωνίας και πρόσβασης σε ιδέες, προτάσεις και εφικτά μοντέλα που θα κάνουν τη ζωή μας πιο ανεκτή. Η ερώτηση που όλοι και όλες οφείλουμε να κάνουμε είναι η εξής: Θέλουμε να μείνουμε προσκολλημένοι στις ηθικές και ιδεολογικές μας θέσεις, ακόμα και αν είναι αυτοπεριοριστικές και παραπλανητικές, ή να αναζητήσουμε καλύτερους τρόπους κατανόησης και αντιμετώπισης των προβλημάτων;

Η απάντηση βρίσκεται στην επένδυση σε απλές πρακτικές και νόρμες που θα κάνουν την επικοινωνία πιο πρακτική και λειτουργική. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ – δεν υπάρχει λόγος να αφήνουμε την όποια δράση για την αντιμετώπισή του για αργότερα. Οφείλουμε να μελετήσουμε και να επικοινωνήσουμε τις υποβόσκουσες αίτιες των προβλημάτων. Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι οι σημερινές προτάσεις και πρακτικές αντιμετώπισης των προβλημάτων δεν είναι οι μοναδικές. Υπάρχουν προτάσεις και πέρα από αυτές που αναπτύσσουν και διαχέουν επίσημοι φορείς. Οφείλουμε να αναπτύξουμε κριτική και αναλυτική σκέψη και να αναρωτηθούμε πως η μη ενασχόληση μας με τα παγκόσμια προβλήματα επιτρέπει τη διαιώνισή τους.

Για καλή μας τύχη το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στην αναζήτηση ιδεών και προτάσεων – υπάρχουν αρκετές. Αυτό που απουσιάζει είναι οι στρατηγικές και οι διαδικασίες επικοινωνίας και κατανόησης ιδεών και προτάσεων που αποβλέπουν στην σταθερότητα και την ανθεκτικότητα των κοινωνιών μας και του πλανήτη. Η σημερινή περίοδος, λοιπόν, οφείλει να λειτουργήσει ως ευκαιρία μετατόπισης και αλλαγής στάσης και νοοτροπίας. Οφείλουμε να βελτιώσουμε επαγγελματικές συμπεριφορές και πρακτικές, να υπερβούμε νόρμες που απαιτούν κατά κύριο λόγο ταχύτητα. Το ζητούμενο είναι η δημιουργία στενότερων σχέσεων με όσους και όσες έχουν προτάσεις και ιδέες, με στόχο να διευκολυνθεί ανάμεσα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (ακτιβιστές, κόμματα, κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς κ.α.) η ανταλλαγή απόψεων και αφηγημάτων και τελικά η υιοθέτηση συγκεκριμένων πολιτικών.

Πάνω απ’ όλα όμως, η επικοινωνία οφείλει να διευρύνει και το πεδίο κατανόησης και επίλυσης των προβλημάτων. Αναλύσεις και προτάσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν θα πρέπει, για παράδειγμα, να εστιάζουν μόνο στα πλεονεκτήματα των ανεμογεννητριών και τη χρήση ηλεκτρονικών αυτοκινήτων, αλλά και στο πως οι πράσινες και καθαρές τεχνολογίες θα διασφαλίσουν θέσεις εργασίας, δίκαιη ανάπτυξη, καλύτερη υγεία και εκπαίδευση και γιατί όχι και την καλύτερη κατανομή του πλεονάσματος (κερδών).

Οφείλουμε να δούμε πέρα από το τώρα και την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Όσο κρυβόμαστε από το μέλλον τόσο πιο αρνητικές θα είναι οι συνέπειες των προβλημάτων που σήμερα αγνοούμε και δεν αντιμετωπίζουμε – οφείλουμε να αναπτύξουμε και να επικοινωνήσουμε αφηγήματα και οράματα για την αντιμετώπισή τους. Να σκεφτούμε σοβαρά που βρισκόμαστε, που θέλουμε να πάμε και πως μπορούμε να πάμε.