Οι διχοτομίες του χθες και οι προκλήσεις του αύριο

Όσο οι κοινωνίες μας εξαρτώνται από τη γνώση και την επεξεργασία της, τόσο οι ειδήσεις γίνονται πολύ κακές για τους εχθρούς της ελεύθερης σκέψης. Ποιος θα τους ακούει και ποιος θα τους παίρνει στα σοβαρά όταν αμέτρητες και ταχύτατα κυκλοφορούσες πληροφορίες θα δημιουργούν γνωστικά πεδία απίθανα για τον άνθρωπο. Καθώς είναι υποχρεωμένοι να αντιδράσουν, προκύπτει η σύγκλιση και συμμαχία των άκρων. Από  αυτή την άποψη, η πανδημία του κορωνοϊού, έπαιξε και θα παίξει σημαντικό ρόλο στις νέες αντιπαραθέσεις, που αφήνουν πίσω τους τους γνωστούς διαχωρισμούς αριστεράς-δεξιάς, προόδου-συντήρησης και πάει λέγοντας.

Στο καινούργιο ιδεολογικό, πνευματικό και πολιτικό περιβάλλον, η νόσος Covid-19, σήμανε με αρκετή έμφαση, την αποδυνάμωση του διπόλου αριστερά-δεξιά, που για έναν και πλέον αιώνα ήταν η κυρίαρχη έκφραση των κοινωνικών συγκρούσεων και των φαινομένων που σχετίζονταν με την βιομηχανική ανάπτυξη. Βέβαια, συχνά, στην πράξη, το ποιος ήταν δεξιός και το ποιος αριστερός ήταν μάλλον δύσκολο να ανιχνευθεί: παρ’ όλ’ αυτά, το δίπολο καλά κρατούσε. Χάρη σε στοχαστές όπως ο Μαρξ και οι συνοδοιπόροι του, για πολλά χρόνια, αποτελούσε μια σχεδόν ακλόνητη αντίληψη. 

Αυτό το  πολιτικό τοπίο άρχισε να ξεθωριάζει από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν η κατάρρευση του κομμουνισμού και της σωτηριολογίας του, άνοιξε την πόρτα στην άνοδο ενός νέου λαϊκισμού που διαπερνούσε οριζοντίως τις μεγάλες παρατάξεις, χωρίς διακρίσεις και περιορισμούς. Εμφανίστηκαν έτσι περίεργοι κυβερνητικοί συνασπισμοί λαϊκιστών και μετατοπίσεις ψηφοφόρων από τη δεξιά στην αριστερά, και αντιστρόφως.

«Αυτό το ξεθώριασμα» γράφει ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Η υπονόμευση της δημοκρατίας 2015-2019», «έγινε εντονότερο με την πανδημία». Με αφετηρία και πρόσχημα την εκθετικά θανατηφόρα υγειονομική κρίση, ο λαϊκισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος, παίζει κυριολεκτικά τα ρέστα του. Και δεν είναι λίγοι οι αφελείς που τον ακολουθούν, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους όπου κυριαρχούν αφέλεια και αμάθεια κυριαρχούν. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί στα σοβαρά ότι υπάρχει μια δεξιά και μια αριστερή απάντηση στον κορωνοϊό. Είναι άραγε αριστερή η υιοθέτηση της ανοσίας της αγέλης που υποστήριξαν οι Σουηδοί σοσιαλδημοκράτες; Είναι άραγε δεξιά η διανομή έκτακτου επιδόματος ανεργίας σε εκατομμύρια Αμερικανούς που έχασαν τις δουλειές τους λόγω κορωνοϊού; Είναι δεξιά η στήριξη χιλιάδων ευρωπαϊκών μικρών επιχειρήσεων  που καταρρέουν; Σε ποιο ερμηνευτικό σχήμα μπορεί να ενταχθεί η θλιβερή σύγκλιση των δύο άκρων που εναντιώνονται στον εμβολιασμό;

Αντίθετα, έχουμε παρατηρήσει στην εποχή του κορωνοϊού μια καινούργια, πολιτική και κοινωνική διχοτομία ανάμεσα σε εκείνους που σέβονται τα γεγονότα και ακολουθούν τις υποδείξεις της επιστημονικής κοινότητας και σε όσους υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας και αναπόδεικτους ισχυρισμούς για μυστικά κέντρα που κατασκεύασαν τον ιό και περιμένουν να πλουτίσουν από το εμβόλιο, που το είχαν έτοιμο από  καιρό μαζί με τα μικροτσίπ που θα εγκαταστήσουν στο σώμα μας. Προφανώς οι οπαδοί των θεωριών αυτών, θα μας προτείνουν σε λίγο και μάγους που θα λύσουν τα μάγια.

Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες βρίσκονται μπροστά σε νέα διλήμματα, που δεν έχουν καμία σχέση με την τομή αριστεράς-δεξιάς. Η πρώτη πρόκληση είναι ο λαϊκισμός που υπονομεύει τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η δεύτερη πρόκληση είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον ορθολογισμό και τη συνωμοσιολογία, η οποία εδράζει στον ανορθολογισμό και στη μυθολογία. Οι αντιεμβολιαστές αποτελούν ζωντανό παράδειγμα. Ενίοτε δε και ζωντανό και θανατηφόρο μαζί.

Οι προκλήσεις αυτές αναδιατάσσουν το πολιτικό σκηνικό σε πολλές χώρες, διαλύοντας τα ιστορικά διαμορφωμένα πολιτικά στρατόπεδα. Με τη σειρά του αυτό οδηγεί στην εμφάνιση νέων κομματικών σχηματισμών, δεδομένου ότι η κοινωνική ζήτηση για λαϊκισμό και ανορθολογισμό δημιουργεί εύφορο έδαφος για αντίστοιχη πολιτική προσφορά. Ο λαϊκισμός και ο ανορθολογισμός είναι συγκοινωνούντα δοχεία, οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Είναι οι σκωληκοειδείς αποφύσεις της ανεκτικότητας και της ευρυχωρίας των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Ο μόνος τρόπος να τα αντιμετωπίσουμε είναι η υπεράσπιση των θεμελιωδών αξιών μας και η ανάπτυξη της γνώσης, πηγής του κριτικού πνεύματος. Το πρόβλημα είναι ότι ενίοτε η συλλογική βλακεία μπορεί να έχει πολύ υψηλό τίμημα.