Ο Βασίλης Πεσμαζόγλου αναλύει την επόμενη μέρα στο Αφγανιστάν μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν και τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν ως κυβέρνηση.
Οι αναμνήσεις είναι σαν τα κεράσια. Τσαμπιά. Πιάνεις δυο τρία, σου προκύπτουν άλλα τόσα. Ανάλογα ισχύουν και με το Διαδίκτυο: διαβάζεις κάτι που σε παραπέμπει αλλού, το πατάς και οδηγείσαι σε άλλους ιστότοπους – χλοερούς ή μη. Αρμαθιές κερασιών.
Μου συνέβη πάλι διαβάζοντας περί Αφγανιστάν στην ιστοσελίδα Project Syndicate: σε άρθρο του εκεί, ο καθηγητής D. Acemoglou, συγγραφέας του πολυσυζητημένου βιβλίου Γιατί αποτυγχάνουν τα Έθνη, ισχυρίζεται ότι η άνωθεν επιβολή κρατικών δομών από τις ΗΠΑ στους Αφγανούς απεδείχθη φιάσκο. Επισημαίνει μια σειρά λόγους που αυτή η «πολιτική μηχανική» δεν λειτούργησε, τονίζοντας την έλλειψη πρότερων θεσμών και την κατατεμαχισμένη, ετερογενή, παραδοσιακή αφγανική κοινωνία. Το κενό εκλήθησαν να καλύψουν εν πολλοίς ξενόφερτοι τεχνοκράτες, ποικίλες ΜΚΟ, αρπαχτικές εταιρείες υπεργολαβιών και άγαρμποι κρουνοί στρατιωτικού υλικού. Ερήμην του μέσου Αφγανού πολίτη, που ελάχιστα επωφελήθηκε.
Η παραπάνω ανάλυση ταιριάζει απολύτως με μία άλλη, που αναφέρεται ειδικότερα και στο δικαστικό σύστημα: για τους φτωχούς Αφγανούς που λ.χ. κινδύνευαν να χάσουν τη γη τους και δεν διέθεταν τα μέσα να λαδώσουν, ήταν προτιμότερη η απόδοση δικαιοσύνης από τα (υπό τους Ταλιμπάν) ισλαμικά δικαστήρια. Το εν λόγω άρθρο, γραμμένο από ριζοσπαστική/φεμινιστική σκοπιά, αναδεικνύει επίσης την τραγική μοίρα των γυναικών στο Αφγανιστάν, που συχνά-πυκνά βομβαρδίζονταν από αέρος: «παράπλευρες απώλειες» οι ίδιες ή σύζυγοι/μητέρες/αδελφές σκοτωμένων. Η συσχέτιση, αν όχι ταύτιση, του όποιου φεμινισμού με κατοχικά αμερικανικά πυρά αποτελεί μέγα ιδεολογικό πλήγμα για τη θέση της γυναίκας στο Αφγανιστάν. (Βλέπε annebonnypirate.org) Σημειωτέο ότι παρόμοια εικόνα του κρατικού μηχανισμού ως συστήματος γενικευμένης δωροδοκίας /«προστασίας» μας δίνει και πολύ πρόσφατο άρθρο-αυτοκριτική του Foreign Affairs, υπό τον εύγλωττο τίτλο «Afghan corruption was made in America».
Αλλά ας γυρίσουμε στα «κεράσια». Καλή ώρα όπως ο λαίμαργος Ζορμπάς του Καζαντζάκη, δεν άντεξα τον πειρασμό και πάτησα ορισμένους συνδέσμους που ανέφερε ο Acemoglou. Νέα παράθυρα ξανοίχτηκαν μπροστά μου. Το ένα παρέπεμπε σε άρθρο του 2018 στο έγκυρο και άκρως τεχνοκρατικό Quarterly Journal of Economics με αντικείμενο…τον πόλεμο του Βιετνάμ! Ανέτρεχε και ανέλυε, με μαθηματικά μοντέλα, τις ανακολουθίες της τότε Αμερικανικής πολιτικής, δείχνοντας ότι οι βομβαρδισμοί εν τέλει ενίσχυσαν την αντίσταση των Βιετκόνγκ.
Μέσω άλλου συνδέσμου, έμαθα ότι το μακρύ σύνορο Αφγανιστάν-Πακιστάν, που χώρισε αυθαίρετα τη φυλή Παστούν σε δυο κρατικά μορφώματα και αμφισβητείται ακόμη, ορίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, επί Βρετανικής αυτοκρατορίας. Μεταφέρθηκε δε αυτούσιο όταν στα μέσα του 20ού αιώνα ιδρύθηκε το Πακιστάν.
Όμως η πλέον εντυπωσιακή παραπομπή σχετιζόταν με τον πρώην (πλέον) Αφγανό Πρόεδρο Γκάνι: 72 ετών, αμερικανοτραφής, φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής, καθηγητής ανθρωπολογίας σε κορυφαία Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, συγγραφέας του βιβλίου Fixing Failed States. Συν-συγγραφέας, η Clare Lockhart, του Ινστιτούτου για την Κρατική Αποτελεσματικότητα. Να ηγείσαι ενός κράτους που αποσυντίθεται καταρρέοντας σαν χάρτινος πύργος, και να έχεις γράψει βιβλίο για το πώς φτιάχνεις/επιδιορθώνεις αποτυχημένες και αδύναμες κρατικές οντότητες! Τραγική ειρωνεία… Πώς να αποφύγουμε την κοινοτοπία περί απόστασης μεταξύ θεωρίας και πράξης;
Ως κυβέρνηση πλέον, οι Ταλιμπάν θα βρεθούν μπροστά σε πολλές προκλήσεις: να (ξανα)οικοδομήσουν κράτος, την ίδια στιγμή που ορδές τεχνοκρατών, μεταφραστών, ιατρών και πλείστων άλλων ειδικοτήτων, η αφρόκρεμα του πολύτιμου «ανθρώπινου κεφαλαίου», μεταναστεύουν. Μεταξύ αυτών, ενδεικτικότατα, μια ομάδα ταλαντούχων μαθητριών λυκείου που ήρθε δεύτερη σε διεθνή διαγωνισμό ρομποτικής: βρίσκονται καθ’ οδόν προς τη Δύση. Δύσκολη η οικοδόμηση θεσμών «από τα πάνω». Αλλά και «από τα κάτω» δεν είναι εύκολο. Το πολύ οι Ταλιμπάν να αρκεστούν στο «προς τα πίσω», περιοριζόμενοι στις σκοταδιστικές πρακτικές που καθιέρωσαν τη μεταφορική (ουδόλως κολακευτική) χρήση του ονόματός τους. Όμως εδώ θα προσκρούσουν, πέρα από την ανάγκη διεθνούς αναγνώρισης/στήριξης, σε μια νέα εσωτερική πραγματικότητα: τα είκοσι τελευταία χρόνια, μια από τις αλλαγές που συντελέστηκε και δύσκολα ανατρέπεται, ήταν η μεγάλη η διάδοση του Διαδικτύου, των κινητών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Όπως επισημαίνει στους Financial Times ο πρώην διοικητής της αφγανικής κεντρικής τράπεζας, η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να διαχειριστεί την τριπλή κρίση πανδημίας-ξηρασίας-πολέμου, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη συναλλαγματικών αποθεμάτων. Με την στρόφιγγα της οικονομικής βοήθειας από τη Δύση να κλείνει, προβλέπει πληθωρισμό και μειωμένα δημόσια έσοδα: είναι αμφίβολο κατά πόσο το κενό μπορεί να καλυφθεί από Κινεζική ή Ρωσική αρωγή ή από παρα-οικονομικές δραστηριότητες όπως ναρκωτικά και παράνομες εξορύξεις. Με το εν τρίτο του πληθυσμού να βρίσκεται ήδη στα όρια της απόλυτης φτώχειας/πείνας, η ανθρωπιστική κρίση είναι προ των πυλών. Για να αποσοβηθεί, θα χρειαστεί διεθνής κινητοποίηση, αλλά και οι απαραίτητες συμβιβαστικές κινήσεις των νέων κυβερνώντων. Οι (ειλικρινείς ή παραπλανητικές) συναινετικές δηλώσεις ορισμένων Ταλιμπάν πρέπει να ιδωθούν υπό το φως αυτού του βουνού προβλημάτων που θα αντιμετωπίσουν στην ορεινή χώρα - την τόσο ωραία και, κάποτε, τόσο φιλόξενη.
13°
