Ταξίδι στην Κάλυμνο με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου επισκέπτεται την Κάλυμνο με αφορμή την επέτειο από τη Ναυμαχία του Γέροντα και ο Δήμος Καλύμνου την τιμάει με την ανακήρυξή της σε επίτιμη δημότη. Mέσα σε 24 ώρες περνούν από τα μάτια μας πολλά περισσότερα από όσα χωρούν σε μια εθιμοτυπική επίσκεψη του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα σε έναν ακριτικό τόπο της ελληνικής επικράτειας. Ένα πλήθος συναντήσεων που συνθέτουν την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων του, τιμούν το παρελθόν και αγκαλιάζουν το μέλλον, κυρίως όμως αναδεικνύουν μια ξεχωριστή αίσθηση πατριωτισμού και ελληνικότητας.

Στο επίσημο πρόγραμμα συμπεριλαμβάνονται όλα όσα θα έκανε ένας/μία πρόεδρος της Δημοκρατίας για να τιμήσει τον τόπο της επίσκεψης: δοξολογία στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, κατάθεση στεφάνου στο Ηρώο, ρίψη στεφάνου από πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού, επίσκεψη στο Επαρχιακό Μέγαρο, στον Μητροπολιτικό ναό, στο Δημαρχιακό Μέγαρο.

Η Πρόεδρος συναντιέται με παράγοντες και εκπροσώπους του νησιού και συζητάει μαζί τους, ενώ με την παρουσία της τιμάει τη Ναυμαχία του Γέροντα, μία από τις πιο ένδοξες σελίδες της Ελληνικής Επανάστασης. Η πιο λαμπρή, καθοριστικής σημασίας νίκη των Ελλήνων στη θάλασσα έλαβε χώρα στα νερά της Καλύμνου στις 29 Αυγούστου 1824. «Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή του Αγώνα, μια χούφτα ελληνικά πλοία κατατρόπωσαν σ’ αυτά εδώ τα νερά την οθωμανική αρμάδα, χάρη στη δεξιοσύνη, τη γενναιότητα και την τόλμη των πυρπολητών και των καπετάνιων τους. Έτρεψαν σε φυγή τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο, διατηρώντας ζωντανή τη φλόγα της ελευθερίας» αναφέρει στη σύντομη ομιλία της η Πρόεδρος στην κατάθεση στεφάνου και οι τριήμερες εκδηλώσεις του νησιού μπαίνουν στο επίκεντρο του εορτασμού της εθνικής επετείου για τα 200 χρόνια.

Το βράδυ, στην Πλατεία Χριστού, κάτοικοι και επισκέπτες φορώντας «τα καλά μας» παρακολουθούμε το βίντεο που έφτιαξε ο δήμος για τη Ναυμαχία, ακούμε τις προσφωνήσεις των υψηλών προσκεκλημένων ανάμεσά τους του τ. υφυπουργού Άμυνας Αλκιβιάδη Στεφανή, την αντιφώνηση της Προέδρου και την επετειακή ομιλία της καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μαρίας Ευθυμίου που με την καθηλωτική της αφήγηση ζωντανεύει το ’21 αναδεικνύοντας τη ναυτοσύνη των Ελλήνων στο ακριτικό αυτό νησί. Η  Ναυμαχία του Γέροντα έλαβε χώρα στη θάλασσα αλλά το λάφυρο θα ήταν η στεριά, εκεί χτυπούσαν με αγωνία για την έκβαση της μάχης οι καρδιές των Καλύμνιων όπως χτυπούν περήφανα τούτο το βράδυ. Χειροκροτούμε θερμά τους νέους και τις νέες από το Λύκειο Ελληνίδων που με περίσσεια χάρη χορεύουν τους παραδοσιακούς καλύμνικους χορούς, μαζί και αυτόν του «πιασμένου μηχανικού» που θα μνημονεύσει και η Πρόεδρος στην ομιλία της – πολύ συγκινητικός. Η βραδιά κλείνει  πανηγυρικά με την αναπαράσταση πυρπόλησης τουρκικής φρεγάτας, με τον ουρανό της Καλύμνου να σκεπάζεται από τα πυροτεχνήματα, και οι εορταστικές εκδηλώσεις ολοκληρώνονται διανθίζοντας την καλοκαιρινή ραστώνη με ατμόσφαιρα γιορτής.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας οι κάτοικοι είναι επί ποδός, είναι η πιο σημαντική ημέρα για το νησί τους και η παρουσία της Προέδρου τούς τιμά. Όχι επειδή έτσι είθισται να λέμε, αλλά επειδή το βλέπεις στα πρόσωπά τους, πόσο το νιώθουν οι ίδιοι ως τιμή, σαν να λένε, «μα ήρθε η Πρόεδρος στο νησί μας!»

Δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει με πόση χαρά την περιβάλλουν παιδιά και μεγάλοι, και δεν υπάρχει πιο συγκινητική εικόνα –και για την ίδια– από τη γιαγιά που την πλησιάζει για να της πιάσει το χέρι και να της δώσει την ευχή της με μάτια που διατηρούν τη λάμψη τους παρά τα χρόνια.  Και με πόση ειλικρίνεια εκείνη τους το ανταποδίδει, γιατί δεν έχει βρεθεί τυχαία εκεί, δεν είναι τυπική η επίσκεψή της, και δεν έχει πάει μόνο για να παραστεί στις επίσημες περιστάσεις που επιβάλλουν τα καθήκοντά της, που φυσικά τιμάει με την πρέπουσα επισημότητα. Αλλά είναι συνειδητή επιλογή και στόχος της, όπως ρητά λέει, να επισκεφθεί όλα τα νησιά, όλες τις ακριτικές περιοχές της χώρας, και όλους τους τόπους που απαρτίζουν την ελληνική επικράτεια και την περιφρουρούν, να συναντηθεί με τους ανθρώπους τους, να τους μιλήσει και να τους ακούσει, όπως έκανε και στις σύντομες επισκέψεις της στη μικρή Τέλενδο και στην Ψέριμο των λιγοστών κατοίκων.

Τα παιδιά στην Τέλενδο έχουν την τιμητική τους. Οι μικροί επισκέπτες την προϋπαντούν, ενώ οι λιγοστοί μαθητές - μόνιμοι κάτοικοι  του νησιού στέκονται στη σειρά λίγο πιο κάτω καμαρωτοί περιμένοντας να την υποδεχθούν. Λιλιπούτειοι πρεσβευτές της άγονης αυτής νησίδας γης, ο Γιάννης θα πάει πρώτη Δημοτικού, η Ειρήνη τετάρτη, ο Σταύρος πέμπτη και ο Μανώλης έκτη, και ένας ακόμα, ο Σάββας, πρώτη Δημοτικού, έρχεται να την προλάβει καθώς η πρόεδρος προπορεύεται στον περίπατό της, βρεγμένος από τη βουτιά. Δεν μπορείς να μη χαμογελάσεις με το νάζι, τη συστολή και την αθωότητα  των παιδιών όταν συστήνονται στην Πρόεδρο και συνομιλούν μαζί της, «ναι, πάω σχολείο, εδώ πάω!»,  «είναι ωραία το καλοκαίρι, κάνουμε μπάνια», «εγώ τα ’βγαλα τα ψάρια, είμαι ο Γιάννης ο ψαράς!».

Την επόμενη μέρα, πριν την αναχώρηση, είναι προγραμματισμένο το κέρασμα στο καφενείο της Ψερίμου, όπου η Πρόεδρος συνομιλεί με τους άντρες του χωριού, που εδώ και 7 χρόνια τούς υπόσχονται δρόμο και ζητούν μόνιμο γιατρό, της μιλούν με παράπονο και προσδοκία, και από όπου περνάει οι άνθρωποι χαίρονται και τη χαιρετούν, «πόσο μας τιμάτε, κυρία Πρόεδρε, πόσο χαιρόμαστε, ελάτε να σας φιλέψουμε κάτι», κάποιοι της ζητούν να βγάλουν φωτογραφία και άλλοι στέκονται στην άκρη διακριτικά χαμογελώντας. Καταλαβαίνει κανείς πόσο ουσιαστική είναι για τους ανθρώπους αυτούς η επίσκεψη στον μικρό τους τόπο της Προέδρου της Δημοκρατίας, που δεν είναι πια στα μάτια τους ένας απρόσωπος θεσμός που βλέπουν στην τηλεόραση αλλά βρίσκεται κοντά και τους απευθύνεται με τρυφερότητα και ζεστασιά.

Από την εμπειρία του ταξιδιού, δεν μπορείς να μη σταθείς «στον ηρωισμό των ακριτών μας, τον ξεχωριστό πατριωτισμό τους», όπως τον αντιλαμβάνεται η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και όπως τον κατανοεί ο καθένας ερχόμενος σε αυτούς τους τόπους τους τόσο απομακρυσμένους, που φέρουν την ελληνικότητα ως ζωντανό κομμάτι της ταυτότητάς τους και όλης τους της ύπαρξης. Η όψη της ελληνικής σημαίας ζωγραφισμένης στα βράχια, που πιο πάνω κυματίζει με φόντο το γαλάζιο του ουρανού και από κάτω παντού ολόγυρα το βαθύ μπλε της θάλασσας, τραβάει το βλέμμα. Δεν το καταλαβαίνεις εύκολα αν δεν το ζήσεις, πώς η εθνική ταυτότητα στα ακριτικά μέρη ενσωματώνεται στον συναισθηματικό ορίζοντα των ανθρώπων, στην αξιοπρέπειά τους, στον δεσμό τους με τον τόπο τους που είναι ο δεσμός τους με την πατρίδα, την κοινή μας πατρίδα.

Είναι μια αντίληψη πατριωτισμού στην οποία δεν χωράει αμφισβήτηση, και αντιλαμβάνεται κανείς πόσο ουσιώδης και από καρδιάς είναι η δήλωση της Προέδρου από την Ψέριμο στη δημόσια τηλεόραση, όταν λέει: «Από την πρώτη στιγμή της θητείας μου υπογράμμισα το ενδιαφέρον μου για τις μακρινές γωνιές της πατρίδας μας. Σε κάθε επίσκεψή μου στα ακριτικά νησιά ένιωσα την ίδια συγκίνηση μπροστά στους κατοίκους που επιμένουν να ζουν μόνιμα στον τόπο τους, παρά τις δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, ιδίως κατά τους χειμερινούς μήνες, την έλλειψη υποδομών, τις δυσκολίες επικοινωνίας. Χθες επισκέφθηκα την Τέλενδο και συνομίλησα με κατοίκους και με τους τέσσερις μαθητές του σχολείου και σήμερα εδώ, στην Ψέριμο, διαπιστώνω για μια ακόμη φορά τον ηρωισμό των ακριτών μας, τον ξεχωριστό πατριωτισμό τους. Η απόφασή τους να παραμείνουν εδώ δίνοντας ζωή στα νησάκια του Αιγαίου μας έχει μεγάλη εθνική σημασία. Θέλω να τους εκφράσω τον βαθύ σεβασμό μου και να τους διαβεβαιώσω ότι η Πολιτεία είναι κοντά τους, αρωγός στην προσπάθειά τους να μείνουν και να προκόψουν στον τόπο τους».

Τελευταία στάση πριν από την αναχώρηση, στη θάλασσα αυτή τη φορά και με τα τουρκικά παράλια να απέχουν μόλις λίγα μίλια, η Πρόεδρος επιβαίνοντας σε σκάφος του Λιμενικού χαιρετάει το προσωπικό του Επιτηρητικού Φυλακίου Ψερίμου και τους ευχαριστεί για την προσφορά τους στην πατρίδα. «Ευχαριστούμε, κυρία Πρόεδρε», μια ακόμα συγκινητική στιγμή και δεν είναι μόνο η συμβολική της σημασία που την καθιστά ξεχωριστή, αλλά το χειροπιαστό βάρος της αναγνώρισης και της έγνοιας για τους φαντάρους που υπηρετούν στους ακριτικούς βράχους του Αιγαίου.

Από το βάθος του βυθού στα ύψη των βράχων: Το έπος της σπογγαλιείας και η Μέκκα της αναρρίχησης

Τι άλλο είναι ένας τόπος από την ιστορία του και την παράδοσή του, όπως τα φέρουν εντός τους οι κάτοικοι μέσα από τις αφηγήσεις και τις μνήμες των προγόνων τους; Την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά του νησιού είχε την ευκαιρία να θαυμάσει η Πρόεδρος στην ξενάγησή της στο Αρχαιολογικό Μουσείο, με προεξάρχουσα την «Κυρά της Καλύμνου», ένα σπουδαίο έργο της ελληνιστικής χαλκοπλαστικής του 2ου π.Χ αιώνα που απεικονίζει μία γυναίκα υπερφυσικού μεγέθους με καλυμμένο το σώμα της με χιτώνα και κροσσωτό ιμάτιο, «μα είναι συγκλονιστική!». Το άγαλμα αναδύθηκε από τον βυθό της θάλασσας το 1994 μέσα από τα δίκτυα ενός ντόπιου ψαρά.

Η Κάλυμνος υπήρξε ναυτικό νησί από τα χρόνια του Ομήρου και για αιώνες παρέμεινε το κέντρο της βιομηχανίας αλίευσης σφουγγαριών στην Ελλάδα. Από τα μέσα του 19ου αιώνα η αλιεία, η επεξεργασία και το εμπόριο των σφουγγαριών αναπτύχθηκαν συμβάλλοντας σημαντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του νησιού. Ενώ μέχρι τότε οι δύτες βουτούσαν γυμνοί δένοντας μια σκανδαλόπετρα 15 περίπου κιλών, με την εισαγωγή του σκαφάνδρου μπορούσαν να κάτσουν περισσότερο χρόνο φτάνοντας σε βάθη μέχρι και 70 μέτρων για να συλλέξουν τα σφουγγάρια, φέρνοντας στην επιφάνεια τα πλούτη του βυθού. Στα χρόνια της ακμής ένας τεράστιος στόλος από σφουγγαράδικα ξεκινούσε από την Κάλυμνο για να κατακτήσει το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, παραμένοντας στη θάλασσα για έξι μήνες φτάνοντας μέχρι τη Συρία, το Λίβανο, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Τυνησία. Για όλα αυτά η Πρόεδρος είχε την ευκαιρία να μάθει κaτά την ξενάγησή της στο Ναυτικό Μουσείο, που διατηρεί ζωντανή τη θαυμαστή ναυτική παράδοση και την ιστορία της σπογγαλιείας του νησιού.

Μόνο που ο «κάμπος με τα σφουγγάρια» δεν έκρυβε μόνο θησαυρούς αλλά και θανάσιμους κινδύνους. Κάποιοι από τους βουτηχτές έμεναν στον βυθό και πολλοί γύριζαν παράλυτοι, άλλοι σκασμένοι κι άλλοι πιασμένοι, όπως λένε οι ντόπιοι. Στην αντιφώνησή της κατά την ανακήρυξή της σε επίτιμη δημότη η Πρόεδρος μνημονεύει την ιστορία των σφουγγαράδων: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που είδα τον χορό του “πιασμένου μηχανικού”, αυτή τη συγκινητική απόδοση φόρου τιμής στους σφουγγαράδες που προσβάλλονταν από τη νόσο των δυτών. Ο πρωτοχορευτής, αναπαριστάνοντας τον ημιπαράλυτο μηχανικό, τρέμει, πέφτει και ξανασηκώνεται για να χορέψει πετώντας το μπαστούνι του, εκφράζοντας  όλη τη λεβεντιά και την αντρειοσύνη των σφουγγαράδων, ανατροφοδοτώντας τη μνήμη της στέρησης, της ανέχειας και του ηρωισμού. “Ο βουτηχτής παίζει πασέτα τη ζωή του”, έγραψε ο Ανδρέας Καρκαβίτσας. “Το γνωρίζουν όλοι· το καλογνωρίζει πρώτος αυτός. Για τούτο μεταλαβαίνουν πριν φύγουν από το νησί· για τούτο οι καπετάνιοι παίρνουν σάβανα, κεριά και λιβάνι μαζί με τη γαλέτα κι άλλα χρειαζούμενα”. Εξοικειωμένοι με τον κίνδυνο, απαξιώνοντας τον φόβο, ζώντας από μια δουλειά που καθημερινά συνομιλούσε με τον θάνατο, οι Καλύμνιοι σπογγαλιείς δημιούργησαν έναν ξεχωριστό πολιτισμό, συνυφασμένο με τη θάλασσα και το σφουγγάρι».

Τον πολιτισμό των Καλύμνιων στην καθημερινή ζωή αφηγείται στην Πρόεδρο η Φανερωμένη Σκυλλά - Χαλκιδιού στο Καλύμνικο Σπίτι, περιγράφοντας γλαφυρά πώς οι γυναίκες της Καλύμνου αποχαιρετούσαν μαυροφορούσες τα καΐκια τον Απρίλιο για να τα υποδεχθούν πίσω τον Οκτώβριο, και, όταν αυτά επέστρεφαν με τη μαύρη σημαία να κυματίζει μεσίστια, οι εκκλησίες βαρούσαν πένθιμα τις καμπάνες και οι Καλύμνιες θρηνούσαν τους άντρες τους και τα παιδιά τους. Το Καλύμνικο Σπίτι είναι μια κιβωτός που διατηρεί ζωντανή μέσω ενός πλούτου αντικειμένων την καθημερινή ζωή των Καλύμνιων του προηγούμενου αιώνα, πώς παντρεύονταν οι κοπέλες, πώς ήταν τα σπίτια τους, πώς κοιμούνταν, πώς έτρωγαν, πώς ντύνονταν, η αφήγηση πλάι στα αντικείμενα ζωντανεύει τα ήθη και τα έθιμα του νησιού.

Κι αν εδώ βρίσκεται καλά φυλαγμένο το πρόσφατο παρελθόν, είχε προηγηθεί η επίσκεψη της Προέδρου στο παρόν και στο μέλλον, γιατί η Κάλυμνος δεν είναι μόνο η εποποιία των σφουγγαράδων, που τελείωσε με την ασθένεια των σφουγγαριών το 1986, αλλά και ένας από τους πρώτους παγκοσμίως αναρριχητικούς προορισμούς. Τα βράχια,  η κατάρα που έστρεψε τους ανθρώπους στη θάλασσα και τη σφουγγαροσύνη, έχουν γίνει τώρα πηγή πλούτου φέρνοντας χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, λάτρεις της φύσης και της αναρρίχησης. Η Πρόεδρος επέλεξε να γνωρίσει αυτή τη σύγχρονη πλευρά της Καλύμνου με την επίσκεψή της στο καφέ-εστιατόριο-πολυχώρο The Kalymnos Experience που διατηρούν η Σεβαστή και ο Μιχάλης στην άλλη πλευρά από την πρωτεύουσα, στο Μασούρι. Εκεί την υποδέχονται φιλόξενα έχοντας ετοιμάσει ένα τραπέζι με υπέροχα εδέσματα.

Όπως της εξηγούν, όλα ξεκίνησαν πριν λίγα χρόνια από την ερώτηση «τι έχει να δει στην Κάλυμνο ένας αναρριχητής μετά από 3-4 μέρες αναρρίχησης;», το Experience δηλαδή προέκυψε από την ανάγκη να δείξουν στους νέους επισκέπτες τις ομορφιές του νησιού τους. Η Πρόεδρος ακούει με προσοχή όσα της λένε για τις υπηρεσίες που προσφέρουν στον κόσμο που έρχεται: από outdoor δραστηριότητες, αναρρίχηση, περιπάτους στο βουνό, σπηλαιοκαταδύσεις, μοναστήρια, απόκρημνα μέρη με φανταστική θέα, μέχρι εξορμήσεις στα γύρω νησιά με το σκάφος τους, αλλά και πολιτιστικές περιηγήσεις στα μουσεία και στα κάστρα, ξενάγηση στις γειτονιές των ψαράδων και των σφουγγαράδων στην Πόθια. Σκοπός τους είναι σε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες να προσελκύσουν περισσότερο κόσμο στο νησί, όλο τον χρόνο, και να δώσουν την ευκαιρία σε όσους το γνωρίζουν να έχουν μια ξεχωριστή εμπειρία. Είναι και οι δύο γεννημένοι και μεγαλωμένοι στην Κάλυμνο, έφυγαν από το νησί για σπουδές, ο Μιχάλης έλειπε 8 χρόνια, οικονομολόγος με μεταπτυχιακό MPhil in Environment & Sustainable Development, η Σεβαστή έλειπε 13, είναι παιδαγωγός προσχολικής αγωγής και έχει εκδώσει και το πρώτο της παιδικό βιβλίο. Επέστρεψαν, γνωρίστηκαν και άλλαξαν μαζί τις ζωές τους, «μπορεί να φαινόταν παράταιρο στην αρχή, αλλά πάει καλά».

Συνομιλούν με την Πρόεδρο όσο μας τρατάρουν λιχουδιές και χυμούς φτιαγμένα στη βάση μιας προσεγμένης φιλοσοφίας διατροφής, επιθυμώντας να προσφέρουν μια άλλη εικόνα της εστίασης στους επισκέπτες του νησιού. Οι δυο τους έχουν στήσει με πολλή αγάπη και μεράκι μια επιχείρηση, θα λέγαμε, πρότυπο, στην κατεύθυνση του εναλλακτικού τουρισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι βραβεύτηκαν με τη διάκριση Best in Travel 2021, και μέσω της Καλύμνου και των γύρω νησιών η Ελλάδα αναδείχθηκε Sustainable Food destination για το 2021, να μία ακόμα εθνική επιτυχία.

«Κυρία πρόεδρε, σας ευχαριστούμε θερμά που ήρθατε να μας επισκεφθείτε, σημαίνει πολλά για μας και μας τιμάει, και επίσης σημαίνει πολλά και για εμάς τις γυναίκες το ότι είστε η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος» της λέει συγκινημένη η Σεβαστή, ενώ ο Μιχάλης τη ρωτάει, ποιο ήταν πιο δύσκολο, όταν ήσασταν δικαστής ή Πρόεδρος της Δημοκρατίας; Η συζήτηση κυλάει στη δροσερή αυλή τους, και κρίμα που το πρόγραμμα είναι τόσο σφιχτό και δεν μπορεί να κάτσει περισσότερο, που τόσο θα το ήθελε, όμως όταν φεύγεις αφήνοντας ανοιχτούς λογαριασμούς ξαναγυρνάς, λένε τα παιδιά αποχαιρετώντας την.

«Κυρία Πρόεδρε!» Πόσο εκπαιδευτικό και χειραφετητικό και μόνο να ακούγεται στα χείλη τόσων ανθρώπων σε όλη τη χώρα, πόσο μάλλον που φέρνει μαζί του μια διαφορετική αντίληψη για την Προεδρία. Η εγγύτητα με τους ανθρώπους, η ανταλλαγή, η προσφορά και η παρουσία, το ενδιαφέρον και ο σεβασμός, ειδικά σε τόπους σαν κι αυτόν που οι άνθρωποι το έχουν ανάγκη και το αντιγυρίζουν. Δεν μπορώ να φανταστώ πιο δημιουργική και πρόσφορη αντίληψη για το ειδικό βάρος που φέρει ο ανώτατος πολιτειακός θεσμός της χώρας.

Φωτό: Θοδωρής Μανωλόπουλος