Πελώριες οι ευθύνες της Κίνας για την Κλιματική Αλλαγή

Οι πυρκαγιές στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως, το τελευταίο διάστημα εντάσσονται σε μια αλυσίδα κλιματικών αλλαγών που αποτελούν πλέον υπαρξιακή πρόκληση. Είναι προφανές ότι όλο και πιο ακραία φαινόμενα συμβαίνουν σε μεγαλύτερη έκταση και με μεγαλύτερη συχνότητα από ό, τι στο παρελθόν. Πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ότι η άνοδος της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή σημειώνεται ταχύτερα και νωρίτερα του αναμενόμενου. Φαίνεται, λοιπόν, πως η ανθρωπότητα «καλπάζει» προς την άνοδο με 2 βαθμούς Κελσίου και δεν μπορεί να αποκλειστεί το τρομακτικό σενάριο ενός πλανήτη θερμότερου κατά 3 βαθμούς!

Η ΕΕ πρωτοστατεί στην εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού, η οποία προβλέπει συγκεκριμένες δεσμεύσεις σε επίπεδο κρατών μέσω των λεγόμενων «Εθνικά Καθορισμένων Συνεισφορών» ως προς την μείωση των ρύπων. Ο στόχος αυτής της ιστορικής συμφωνίας είναι να κρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας όσο γίνεται πιο κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου - και κατά προτίμηση κάτω από 1,5 βαθμούς - σε σχέση με την μέση θερμοκρασία στον πλανήτη μας την περίοδο πριν την βιομηχανική επανάσταση. Επιπλέον, η ΕΕ θέτει τον φιλόδοξο στόχο, γνωστό ως Fit for 55, για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου το λιγότερο κατά 55% μέχρι το 2030, σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.

Οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από την Συμφωνία του Παρισιού επί Trump, αλλά η διοίκηση Biden έχει αναδείξει την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σε ύψιστη προτεραιότητα κι έχει επαναφέρει τη χώρα στον δρόμο της υπευθυνότητας. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι ΗΠΑ έχουν προσδώσει ένα καινούριο momentum στην καμπάνια για αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής και συμπαρασύρουν κι άλλες χώρες στην κοινή προσπάθεια.

Η επιφυλακτική στάση της Κίνας

Την ίδια στιγμή, όμως, η στάση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (ΛΔΚ) είναι εμφανώς επιφυλακτική. Ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping έχει δηλώσει ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από την χώρα του θα κορυφωθούν μέχρι το 2030 και θα εξαλειφθούν έως το 2060. Ενώ αυτή είναι η πρώτη φορά που η κινεζική ηγεσία ανακοινώνει κάπως πιο συγκεκριμένους εθνικούς στόχους για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου, η δέσμευση του Πεκίνου κάθε άλλο παρά συνάδει με την επιτακτική ανάγκη για κατεπείγοντα περιορισμό των επικίνδυνων ρύπων. Για την ακρίβεια, το χρονοδιάγραμμα του Πεκίνου απέχει παρασάγγας από τη δραματική επιδείνωση του κλίματος, όπως καταδεικνύουν οι τραγικές εξελίξεις το φετινό καλοκαίρι.

Αψηφώντας προκλητικά την υπαρξιακή απειλή για τον πλανήτη, η Κίνα μάς «υπόσχεται»: πρώτον, άλλη μια δεκαετία με ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες CO₂ στην ατμόσφαιρα και, δεύτερον, μια εξαιρετικά παρατεταμένη μεταβατική περίοδο διάρκειας τεσσάρων δεκαετιών. Γι’ αυτούς τους δύο λόγους, το Πεκίνο δέχεται αυξανόμενες πιέσεις να αναθεωρήσει τις δεσμεύσεις του και να επισπεύσει τόσο την κορύφωση των εκπομπών CO₂, όσο και την πλήρη εξάλειψή τους, αλλά η κινεζική ηγεσία απορρίπτει κατηγορηματικά μια τέτοια προοπτική. Σε ό,τι δε αφορά την πολιτική της ΕΕ, η Κίνα αντιτάσσεται σφόδρα στην πρόταση των Βρυξελλών για την επιβολή ενός μηχανισμού φορολόγησης των εισαγόμενων αγαθών με υψηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM), καθώς αυτό θα δυσχεράνει την προώθηση κινεζικών προϊόντων στην Ευρώπη.

Το κυριότερο επιχείρημα του Πεκίνου είναι ότι η Κίνα παραμένει «αναπτυσσόμενη» χώρα που δεν μπορεί – και, ως εκ τούτου, δεν οφείλει – να αναλάβει δεσμεύσεις εις βάρος των δικών της προοπτικών. Επί περίπου 40 χρόνια, η Κίνα ήταν το «παγκόσμιο εργοστάσιο», με τους ενεργοβόρους τομείς της χαλυβουργίας και της τσιμεντοβιομηχανίας να αποτελούν την αιχμή του δόρατος τόσο στις εξαγωγές της όσο και στην κατασκευή των εγχώριων υποδομών. Αλλά η αλματώδης ανάπτυξη της χώρας, μέχρι το 2010 με σταθερά διψήφιους ρυθμούς, ήρθε με πολύ βαρύ τίμημα. Αφενός μεν επιβαρύνθηκε σημαντικά το περιβάλλον της ίδιας της Κίνας, αφετέρου δε οι ρυπογόνες βιομηχανίες της συνέβαλαν τα μάλα στον σχηματισμό του πέπλου από αέρια του θερμοκηπίου γύρω από τον πλανήτη

Ακόμη και σήμερα που η Κίνα επιχειρεί να στραφεί σε μεγαλύτερο βαθμό προς τον τριτογενή τομέα του εμπορίου και των υπηρεσιών, το ενεργειακό μοντέλο της Κίνας παραμένει κατά 56,8% εξαρτημένο από τον άνθρακα ως βασικό καύσιμο και η κατάργησή του θα είχε σοβαρότατες επιπτώσεις στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας. Κι εδώ αποδεικνύεται ότι οι λόγοι για την παρελκυστική στάση του Πεκίνου στο θέμα της κλιματικής αλλαγής είναι εξόχως πολιτικοί.

Η πολιτική σημασία της συνεχούς ανάπτυξης της Κίνας

Ενώ η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των Κινέζων πολιτών αποτελεί έναν καθ’ όλα θεμιτό στόχο, για το μη εκλεγμένο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) η ικανοποίηση των πολιτών είναι η μοναδική νομιμοποίηση της εξουσίας του στο μονοκομματικό σύστημα της χώρας. Η ΛΔΚ έχει οικοδομηθεί στην βάση ενός άτυπου κοινωνικού συμβολαίου ανάμεσα στο κόμμα-κράτος και τους πολίτες: εφόσον το ΚΚΚ διασφαλίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι πολίτες δεν αμφισβητούν την εξουσία του. Εξ ου και η επιμονή της κινεζικής ηγεσίας στο φετίχ να διπλασιάσει το ΑΕΠ της χώρας από το 2010 μέχρι φέτος – στόχος που (ανακοινώθηκε πως) επιτεύχθηκε, έστω και με πολλές υποψίες για λαθροχειρίες στα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Ο επόμενος σταθμός σ’ αυτήν την πορεία της Κίνας είναι ο εκ νέου διπλασιασμός του ΑΕΠ έως το 2035, ώστε εκείνη την εποχή η Κίνα να μπει στην λέσχη των χωρών υψηλού εισοδήματος. Κατά πόσο είναι εφικτός αυτός ο στόχος μένει να αποδειχθεί και υπάρχουν σοβαρά εμπόδια καθ’ οδόν, αλλά για την ηγεσία του ΚΚΚ είναι πολιτικά σημαντικό να διατηρεί την προοπτική περαιτέρω ανόδου του βιοτικού επιπέδου στο επίκεντρο της ατζέντας.

Εδώ ισχύει η γνωστή παρομοίωση με τον ποδηλάτη, ο οποίος πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή κίνηση, για να μην πέσει. Στην περίπτωση της Κίνας, το ΚΚΚ είναι υποχρεωμένο να εξασφαλίζει αδιατάρακτα υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης, προκειμένου να παραμένει στην εξουσία. Εξ ου και οι «ορθοπεταλιές» με υπερβολικά φιλόδοξους αναπτυξιακούς στόχους, π.χ. μεταξύ 6% και 8% φέτος, ώστε η κινεζική ηγεσία να ισχυριστεί πως συνεχίζεται απρόσκοπτα η «ασταμάτητη άνοδος της Κίνας» (China’s unstoppable rise). Ωστόσο, δεδομένης της υψηλής ενεργειακής έντασης της κινεζικής οικονομίας, η μεγέθυνση του ΑΕΠ απαιτεί και τη δέσμευση τεραστίων ενεργειακών πόρων, όπως και πολύ υψηλά επίπεδα ρύπανσης. Σημειώνεται ότι, για πρώτη φορά στην ιστορία της ΛΔΚ, το νέο πενταετές πλάνο της χώρας (2021-2025) δεν προβλέπει «ταβάνι» ως προς την κατανάλωση ενέργειας!

Στην ίδια εμμονική λογική εντάσσεται και η επιδίωξη της κινεζικής ηγεσίας να καταστήσει την χώρα παγκόσμιο ηγεμόνα προς τα μέσα του 21ου αιώνα. Αποτελεί διακηρυγμένο στόχο του ΚΚΚ η Κίνα να αναδειχθεί ως η ισχυρότερη χώρα στον πλανήτη έως το 2049 και να το γιορτάσει με αφορμή την 100ετή επέτειο από την ίδρυση της ΛΔΚ. Εκ πρώτης όψεως, η Κίνα αυτονοήτως δικαιούται μια από τις ηγετικές θέσεις στο διεθνές στερέωμα. Ιστορικά, όμως, όλες οι μεγάλες δυνάμεις αναδείχθηκαν αξιοποιώντας τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και εκμεταλλευόμενες συγκυρίες στον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Καμία δεν έθεσε την κυριαρχία της ως αυτοσκοπό και δεν την επιδίωξε με βάση αυστηρά προσδιορισμένα χρονοδιαγράμματα, έτσι όπως το κάνει σήμερα η ηγεσία του ΚΚΚ.

Οι ευθύνες της Κίνας

Η αλήθεια είναι ότι δεν φέρει η Κίνα την αποκλειστική ευθύνη για την υπαρξιακή πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Λόγου χάρη, ο ασιατικός γίγαντας είναι με διαφορά ο μεγαλύτερος παραγωγός ηλιακών συλλεκτών παγκοσμίως και το 2020 είχε την μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ ηλιακής ενέργειας 253 GW, έναντι 151 GW στην ΕΕ. Επιπρόσθετα, αν εξετάσει κανείς τις εκπομπές ρύπων αναλογικά, δηλ. κατά κεφαλήν, σ’ αυτόν τον δείκτη πρωτοστατούν οι χώρες του Κόλπου, όπως και οι ΗΠΑ. Είναι σαφές ότι η αναχαίτιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη μπορεί να επιτευχθεί μόνον με συλλογική προσπάθεια όλων των χωρών ανεξαιρέτως και οι ανεπτυγμένες οικονομίες – είτε της Δύσης είτε του αραβομουσουλμανικού κόσμου - οφείλουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων.

Ωστόσο, λόγω του μεγέθους της και του παρωχημένου παραγωγικού μοντέλου της η Κίνα είναι η πιο ρυπογόνα οικονομία παγκοσμίως σε απόλυτους αριθμούς: το 2019 σ’ αυτήν αντιστοιχούσε το 27,9% των εκπομπών CO₂, μερίδιο περίπου διπλάσιο από την «επίδοση» των ΗΠΑ που κατατάσσονταν στην δεύτερη θέση με 14,5%. Έπειτα, υπάρχει μια κραυγαλέα αναντιστοιχία ανάμεσα στις βλέψεις του ΚΚΚ για παγκόσμια ηγεμονία και τις «εκπτώσεις» που αξιώνει ως προς τις ευθύνες της Κίνας για την κλιματική αλλαγή. Είναι φανερό ότι το ΚΚΚ προτάσσει την δική του πολιτική επιβίωση και διαιώνιση στην εξουσία εις βάρος της υφηλίου ως βιώσιμου τόπου για τις επόμενες γενιές της ανθρωπότητας.