Γαλλία: τo τραγούδι των παρτιζάνων

Ψάλλοντας τη Μασσαλιώτιδα κατέβηκαν την περασμένη εβδομάδα στους δρόμους τα μέλη των Κίτρινων Γιλέκων μαζί με λεπενιστές και ακροαριστερούς. Κατά τη γνώμη τους, η δημοκρατία, στην οποία δεν πιστεύουν, ούτε κατανοούν, μεταμορφώθηκε σε υγειονομική δικτατορία που καταστρατηγεί ένα-ένα τα ατομικά δικαιώματα. Αυτού του είδους οι σοβαρές δηλώσεις ακούγονται λίγο-πολύ παντού, αλλά στη Γαλλία νομίζω ότι δικαιούμαστε το χρυσό μετάλλιο της αβελτηρίας: εκτός του ότι 200.000 άνθρωποι διαδήλωσαν εναντίον του πιστοποιητικού υγείας ―το οποίο απαιτείται από προχθές για να μπαίνουμε σε όλους τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους― ο δημόσιος διάλογος έχει συρρικνωθεί σε μια ανταλλαγή και ανακύκλωση κοινοτοπιών.

Στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές οι Γάλλοι δεν έκαναν τον κόπο να ψηφίσουν: μερικοί δεν θεωρούν δημοκρατικό το δικαίωμα του εκλέγειν, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι όλα είναι χαμένα και τσακισμένα· ότι τίποτα, ποτέ, δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο. Υπάρχουν και κάποιοι που βαριούνται να σύρουν το βήμα τους μέχρι το εκλογικό κέντρο. Ένα μέρος από αυτές τις τρεις κατηγορίες πολιτών βγαίνει στον δρόμο για να ξεσκεπάσει τον τύραννο Μακρόν.

Βρίσκω ενδιαφέρον το ότι δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε μπροστά σε μια δεδομένη πραγματικότητα: είναι τέτοια η απόκλιση των διαφορετικών προσλήψεων και εικόνων ώστε φαίνεται σαν να κατοικούμε σε διαφορετικούς κόσμους. Ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν καταγγέλλει την αστυνομική θηριωδία ενώ οι αστυνομικοί απειλούν με απεργία διαμαρτυρόμενοι για τη βία που υφίστανται· ολόκληρο το φάσμα της αντιπολίτευσης που πριν από δύο χρόνια χαρακτήριζε τον Μακρόν «θεό Δία» και «Ναπολέοντα Βοναπάρτη» καυτηριάζοντας τον υποτιθέμενο αυταρχισμό του, σήμερα τον κατηγορεί για το αντίθετο: τι αδύναμος πρόεδρος! Τεμπέλης, απών, τιποτένιος, γλυκερός… Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί μια φωτογραφία του από το πρόσφατο ταξίδι του στη Μαρτινίκα όπου κοιτάζει αμήχανα τον φακό φορώντας λουλουδένιο περιδέραιο: μοιάζει κυριολεκτικά να μη θέλει τη ζωή του. Στο μεταξύ, στη Γαλλία παραπονιόμαστε για όλα και για το αντίθετο όλων.

Δεν ήταν πάντοτε έτσι ―χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το παρελθόν ήταν καλύτερο από το παρόν. Απλώς, υπήρχαν ξεκάθαρα χαραγμένες αρετές και μειονεκτήματα, ενώ σήμερα οι εναλλακτικές αρετές συγχέονται με τα μειονεκτήματα. Έχει κυριαρχήσει η αριστερή ηθική σύμφωνα με την οποία ο πολίτης παρανομεί επειδή παρανομεί το κράτος, ο εγκληματίας είναι ο καλός της υπόθεσης ως θύμα της κοινωνίας της εκμετάλλευσης, ο πλούσιος είναι κλέφτης εφόσον η ιδιοκτησία είναι κλοπή κτλ. Όσο για την υγεία, παλιότερα, όταν οι άνθρωποι έλεγαν «πάνω απ’ όλα η υγεία» το εννοούσαν· εμπιστεύονταν την επιστήμη, θαύμαζαν τους ειδικούς, αναγνώριζαν τις αυθεντίες. Μόνο ένα αμαθές κοινωνικό στρώμα αμφισβητούσε τους γιατρούς και γενικότερα όσους βρίσκονταν σε θέσεις κύρους και λήψης αποφάσεων. Ο σεβασμός της ιεραρχίας είχε κάποια κοινωνική χρησιμότητα την οποία οι σημερινοί Γάλλοι δεν αποδέχονται. Έχουμε εξισωθεί προς τα κάτω: η πολιτική ανυπακοή, που συνιστά αρετή στη δικτατορία, αναδεικνύεται σε ακόμα υψηλότερη αρετή στο εσωτερικό του δημοκρατικού καθεστώτος, το οποίο, προκειμένου να δικαιολογηθεί ο καθαγιασμός της ανυπακοής, περιγράφεται ως «δικτατορία». Αν ορίσουμε έτσι το κράτος και το πολίτευμα, όλα μας επιτρέπονται· η  δε εξίσωση, ακριβώς επειδή έχει συμβεί προς τα κάτω, συνοδεύεται από άγνοια και αναίδεια: στη Γαλλία, για να είσαι καθηγητής, πολιτικός, opinion maker, χρειάζεσαι πολύ γερά νεύρα. Όπως και στην Ελλάδα ―εννοείται.

Ίσως η γαλλική κυβέρνηση δραματοποιεί υπερβολικά τους κινδύνους για την υγεία, την περιβόητη μετάλλαξη Δέλτα και την προοπτική νέου λοκντάουν. Δεν ξέρω, ούτε θα μπορούσα να ξέρω αν συμβαίνει πράγματι κάτι τέτοιο. Ξέρω όμως πως αν παραταθεί η υγειονομική κρίση, αν δεν εμβολιαστούν όσοι πρέπει για να αποκτήσουμε την απαιτούμενη ανοσία ―μέχρι σήμερα έχει εμβολιαστεί μόνο το 50% του πληθυσμού― θα βρεθούμε μπροστά σε οικονομικό νεκροταφείο· όχι απαραιτήτως σε νεκροταφείο θυμάτων του Covid-19. Με λίγα λόγια, αν δεν θέλουμε να πεθάνει η γαλλική οικονομία και να φτάσει το εθνικό χρέος σε επίπεδα Ελλάδας, πρέπει να χαμηλώσουμε την ένταση των αντάρτικων ασμάτων. Εύκολο δεν είναι: οι άνθρωποι που θορυβούν εκμεταλλεύονται μια έκτατη κατάσταση για να πάρουμε όλοι είτε τον δρόμο της Βενεζουέλας, είτε εκείνον του Μπολσονάρου και του Πούτιν. Είμαστε σαν τη αγελάδα που κοιτάζει το διπλανό λιβάδι όπου το χορτάρι είναι πιο πράσινο. Ο γαλλικός δρόμος ενοχλεί από τη μια μεριά πολλούς υπεραριστερούς εφόσον ο Ροβεσπιέρος δεν επικράτησε τελικά και δεν κόπηκαν όλα τα κεφάλια, κι από την άλλη πολλούς υπερδεξιούς που αν και δεν έχουν καμιά οργανική σχέση με τους φασίστες, συμφωνούν, ανεπίγνωστα, σε όλα με την εν λόγω ιδεολογία. Δεν είναι οι μόνοι. Όταν το 1932 ο Χίτλερ ήταν προ των πυλών στη Γερμανία, η Σιμόν Βάιλ έγραφε: «Πόσες φορές άραγε ένας κομμουνιστής και ένας ναζιστής, συζητώντας στον δρόμο, έχουν εκπλαγεί διαπιστώνοντας ότι συμφωνούν σε όλα;» Δεν το λέω εγώ, το λέει η Σιμόν Βάιλ. Το λέω κι εγώ.

Αν και η σύγκλιση των αριστερών, των ακροδεξιών και των χρήσιμων ηλιθίων είναι παλιά ιστορία, από το 2018 τα Κίτρινα Γιλέκα ανέδειξαν τις ομοιότητες μεταξύ της Ανυπότακτης Γαλλίας και της Εθνικής Συσπείρωσης της Μαρίν Λεπέν, ενώ ανάμεσα στους χρήσιμους ηλίθιους παρατηρήσαμε δημοφιλείς αριστερούς φιλοσόφους όπως τον Μισέλ Ονφρέ ο οποίος ξανα-ανακάλυψε τον «μικρό λαό»· εκείνη την οντότητα που οι σνομπ ονομάζουν «λαουτζίκο». Έτσι, η κυβερνητική αντιμετώπιση της πανδημίας έγινε το πεδίο των αντι-ευρωπαϊστών και όλων όσοι αντιτίθενται σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση ένθεν και ένθεν. Ο αντιτιθέμενος στις μεταρρυθμίσεις ορίζεται συχνά ως συντηρητικός, οι Γάλλοι όμως απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό: δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα και ταυτοχρόνως, όπως είπα, θέλουν να αλλάξουν όλα· να γίνει η Γαλλία μια άλλη χώρα.

Στο πέρασμα του χρόνου έχει γίνει μια άλλη χώρα. Στη σημερινή Γαλλία, υπάρχουν πολίτες που δέχτηκαν να εμβολιαστούν μόνο και μόνο επειδή χωρίς το πιστοποιητικό εμβολιασμού δεν μπορούν να μπουν στο γήπεδο: έκαναν το κατά κάποιον τρόπο καθήκον τους ως πολίτες επειδή είναι ποδοσφαιρόφιλοι. Όχι ότι το ζήτημα ήταν να παραμείνει ίδια η δήθεν «γλυκιά» παλιά Γαλλία με τον σοβινισμό της και με σύμπλεγμα της ανωτερότητας που, καμιά φορά, όπως όλα τα συμπλέγματα, την κάνει γελοία· το ζήτημα ήταν να γίνει αυτό που θα μπορούσε να γίνει. Αντ’ αυτού που θα μπορούσε να γίνει ―λόγου χάρη, η πρωτοπορία της ευρωπαϊκής ομοσπονδοποίησης― εξελίχθηκε σε μια χώρα που γκρινιάζει, που απομακρύνεται από την πραγματικότητα και που κατακλύζεται από την έμμονη ιδέα της παρακμής, χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα για το τι σημαίνει ακμή και πώς μπορεί να επιτευχθεί. Έτσι, ένα μέρος των Γάλλων, μια σημαντική μειοψηφία, αγκαλιάζει την πιο αντιδραστική παραλλαγή του εθνικισμού, του επαρχιωτισμού και της μαγείας.