Δημήτρης Κούρκουλας: Μην πυροβολείτε την Ευρώπη

Η αμφιθυμία με την οποία αντιμετωπίζουμε εμείς οι Έλληνες τη σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γνωστή. Έχουν γραφτεί εκατοντάδες κείμενα με απόψεις, αναλύσεις και στατιστικές αφηγήσεις, συνήθως παραληρητικού ύφους, ένα έτσι κι αλλιώς δημοφιλές είδος στη χώρα μας. Σε τι συνίσταται, κατά κύριο λόγο, η αντιφατική μας αντίληψη για την Ευρώπη και οι συχνές μεταστροφές της διάθεσης των ίδιων ανθρώπων ή ομάδων; Η λογικότερη απάντηση θα ήταν ότι η άγνοια μαζί με το πρόσκαιρο συμφέρον οδηγούν σε τέτοιες μορφές συμπεριφοράς. Ο έμπειρος διπλωμάτης Δημήτρης Κούρκουλας, με το σύντομο βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη» επικεντρώνεται στα πιο χαρακτηριστικά ερωτήματα που μας βασανίζουν όλους σχετικά με την Ε.Ε. και φωτίζει τα σκοτεινά σημεία της λειτουργίας της. Σκοπός του είναι να απαλύνει τον εκνευρισμό και να καθησυχάσει τον αναγνώστη, δείχνοντας μέσω αφηγήσεων και επιχειρημάτων ότι η «συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών δεν είναι παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος αλλά ωφελεί όλους τους συμμετέχοντες». Ωστόσο, το κριτήριο του συμφέροντος αποδεικνύεται ιστορικά φτωχότερο των νοοτροπιών οι οποίες αποτελούν, κατά περίπτωση, βαρίδια ή δίνουν φτερά στους εμπλεκομένους λαούς. Οι χριστιανικές αξίες πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε από οντολογική άποψη η Ενωμένη Ευρώπη είναι το γενέθλιο χαρακτηριστικό και το αυτονόητο γνώρισμά της, τουλάχιστον μεταξύ των ιδρυτικών μελών. «Ο σεβασμός της αξιοπρέπειας και της ατομικότητας του ανθρώπου, η αλληλεγγύη και η επιείκεια −ιδιαίτερα προς τους αναξιοπαθούντες− η σπλαχνική αγάπη και το έλεος, βρίσκονται στον πυρήνα του ευρωπαϊκού πολιτισμού», γράφει ο συγγραφέας του βιβλίου. Ίσως, υπό αυτή την προοπτική, η συστράτευσή μας ως Ελλήνων με τους εταίρους μας να μετουσιωθεί σε μια συνεπέστερη σχέση μαζί τους, αφού θα έχουμε επιτύχει μια καθαρότερη σχέση με τον εαυτό μας.

Ο Δημήτρης Κούρκουλας είναι πρώην Υφυπουργός Εξωτερικών και πρώην Πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Με αφορμή το βιβλίο «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη» (εκδόσεις Επίμετρο), που πραγματεύεται τη σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση θα ήθελα να ρωτήσω ποια είναι η γενέθλια συνθήκη αυτού του οργανισμού και πώς προέκυψε το βιβλίο;
Θέλησα να υπενθυμίσω την προστιθέμενη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις κατακτήσεις της, κάτι που ξεχνάμε: τις θεωρούμε αυτονόητες. Εργάστηκα για πολλά χρόνια σε χώρες εκτός ΕΕ και συνειδητοποίησα ευκρινέστερα τα πλεονεκτήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ένας δεύτερος παράγοντας ήταν το σοκ του 2015, όταν κινδυνεύσαμε να βρεθούμε εκτός ΕΕ και να χάσουμε ότι είχαμε κατακτήσει επί δεκαετίες.

Προσλαμβάνουμε την ύπαρξη της ΕΕ αντιφατικά, όπως συμβαίνει με όλα τα μεγάλα διακυβεύματα.
Ακριβώς, αντιφατικά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τη γλιτώσαμε στο παραπέντε. Ο κίνδυνος απώλειας ήταν υπαρκτός. Αποφύγαμε, την τελευταία στιγμή, όχι μόνο μια οικονομική κατάρρευση που θα συνόδευε την έξοδό μας από το ευρώ αλλά και την έξοδό μας από την ίδια την Ένωση. Δεν μπορούσε να υπάρξει έξοδος από την ευρωζώνη χωρίς έξοδο από την ΕΕ. Το 2015-2016 η τότε κυβέρνηση έκρυβε την αλήθεια σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα. Ένας άλλος λόγος που με παρότρυνε στη συγγραφή του βιβλίου είναι η συμβολή της ΕΕ στην εμπέδωση της ειρήνης. Έζησα για μια περίπου δεκαετία σε δυο χώρες που είχαν πρόσφατη εμπειρία πολέμου: στον Λίβανο και στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη. Είδα με τα μάτια μου τις καταστροφικές συνέπειες της πολεμικής βίας όχι μόνο στην οικονομία και στις υποδομές αλλά κυρίως στην ψυχή των ανθρώπων. Η ΕΕ θεμελιώνεται στην επιθυμία των κρατών της Ευρώπης να μην ξαναγίνει πόλεμος μεταξύ τους. Άρα το, γενέθλιο πρόταγμα της ΕΕ είναι η αποφυγή πολεμικής σύρραξης.
Μειώνοντας τη σπουδαιότητα των συνόρων χωρίς να καταργούνται τα έθνη −κάτι που δεν είναι εφικτό− οι οραματιστές της ευρωπαϊκής ενοποίησης θέλησαν να παγιώσουν την ειρήνη και να ενθαρρύνουν τη διακρατική συνεργασία. Από την ίδρυσή της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει κάνει τεράστια βήματα. Έχει επεκτείνει τις δράσεις, τις αρμοδιότητες και τη γεωγραφική της κάλυψη. Όταν το 1981 ξεκίνησα να εργάζομαι για τα ευρωπαϊκά όργανα, τη χρονιά που εντάχθηκε η χώρα μας, υπήρχαν 10 κράτη μέλη ενώ σήμερα, μετά το Brexit, τα μέλη είναι 27.

Σήμερα πάντως δεν φαίνεται να μπορεί να επιτευχθεί η πολιτική ένωση των κρατών μελών που θα ήταν ένα σπουδαίο βήμα για την εδραίωση της ειρήνης και της συνεργασίας. Τα ευρωπαϊκά όργανα έχουν διαχειριστικό χαρακτήρα. Δεν έχουν εκτελεστική δύναμη. Η Ε.Ε. δεν έχει ευρωπαϊκή αστυνομία και ευρωπαϊκό στρατό.
Πράγματι δεν έχει επιτευχθεί πλήρης πολιτική ένωση. Η πολιτική ένωση δεν είναι ο άμεσος στόχος. Έχουν όμως γίνει βήματα που διαφοροποιούν τη σημερινή ΕΕ από έναν απλό διεθνή οργανισμό. Είναι κάτι λιγότερο από κράτος αλλά κάτι περισσότερο από διεθνής οργανισμός. Έχει δικά της εκτελεστικά όργανα και δικό της σύστημα δικαστικού ελέγχου. Δεν είναι κυρίαρχο κράτος. Η κυριαρχία παραμένει στα 27 ανεξάρτητα κράτη-μέλη, παρότι ένα μέρος της κυριαρχίας τους έχει παραχωρηθεί εθελοντικά.

Πώς εξασφαλίζει την εφαρμογή των αποφάσεων της η ΕΕ;
Υπάρχουν νομικοί κανόνες που εξασφαλίζουν την εφαρμογή των αποφάσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι επιφορτισμένη με το καθήκον τήρησης της νομιμότητας. Σε περίπτωση παραβίασης από ένα κράτος- μέλος η Επιτροπή το παραπέμπει στο ευρωπαϊκό δικαστήριο, το οποίο επιδικάζει διάφορες κυρώσεις που μπορούν να φτάσουν μέχρι την αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου στα όργανα της ΕΕ. Η ΕΕ δεν αποτελεί ένωση κρατών που έχει συσταθεί με τη βία, όπως συνέβαινε παλιότερα με τις αυτοκρατορίες. Είναι προϊόν ελεύθερης απόφασης κάθε κράτους. Οι Βρυξέλλες δεν είναι ούτε η Μόσχα του Συμφώνου της Βαρσοβίας ούτε η Ρώμη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η Ένωση πρέπει να γίνεται αποδεκτή όχι μόνο από την πλειοψηφία των εταίρων αλλά και από την πλειοψηφία κάθε λαού χωριστά. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο για την επιβίωσή της. Κάθε μέρα, σε κάθε κράτος, πρέπει να υπάρχει μια πλειοψηφία υπέρ της Ευρώπης. Είναι ευθύνη των πολιτικών να φροντίζουν ώστε να διατηρείται το κύρος της ΕΕ σε κάθε χώρα.

Πώς μπορείς να διατηρήσεις την δημοτικότητα της ΕΕ; Πόσοι πολιτικοί σε κάθε χώρα έχουν την ικανότητα με δεδομένη την πρόθεση να διατηρούν υψηλά αυτή την απαιτούμενη δημοτικότητα;
Κάθε ενημερωμένος Ευρωπαίος πολίτης γνωρίζει ότι η συνεργασία δεν είναι παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος αλλά ωφελεί όλους τους συμμετέχοντες. Υπάρχουν πράγματι πολιτικοί που προσπαθούν να αποκρύψουν ή να υποβαθμίσουν τη συμβολή της ΕΕ, είτε γιατί είναι ιδεολογικά αντίθετοι, είτε για λόγους δημαγωγικούς και ψηφοθηρικούς. Πρόσφατο παράδειγμα το όργιο παραπληροφόρησης που οδήγησε στην απόφαση για το Brexit. Θυμηθείτε την κατασυκοφάντηση της ΕΕ από την διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Η μόνη λύση είναι η ενημέρωση των πολιτών.

Πιθανώς το φαντασιακό κάθε λαού, η ιδεώδης εικόνα εαυτού που έχει, να έρχεται σε σύγκρουση με τις επιλογές της ΕΕ. Δεν είναι το οικονομικό συμφέρον το μοναδικό κριτήριο.
Έχετε δίκιο ότι η οικονομία δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Τα ιστορικά αφηγήματα, οι ιστορικές καταβολές και οι ταυτότητες των εθνών-μελών είναι διαφορετικές και επηρεάζουν αποφασιστικά την συμπεριφορά τους. Η ΕΕ σέβεται την πολιτιστική ταυτότητα κάθε λαού. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η επίτευξη μιας πραγματικά κοινής εξωτερικής πολιτικής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η εξωτερική πολιτική δεν είναι απλώς η επιδίωξη συμφερόντων αλλά συνδέεται στενά με την ιστορία και την ταυτότητα κάθε λαού. Η σύγκλιση σε αυτόν τον τομέα είναι σύνθετο εγχείρημα. Η εξωτερική πολιτική θα γίνει κοινή στο τέλος της διαδικασίας ενοποίησης. Το ίδιο ισχύει βεβαίως και για την προστασία των κοινών συνόρων που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας.

Από πού πηγάζει η ευαισθησία που σας κάνει να συνηγορείτε υπέρ της ΕΕ;
Έζησα το πρώτα νεανικά μου χρόνια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών και έχω την εμπειρία της στέρησης της ελευθερίας, της αυθαιρεσίας των κρατικών οργάνων και της λογοκρισίας. Επτά χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας η ένταξη στην ΕΕ σηματοδότησε την οριστική ένταξη της Ελλάδας στην χορεία των δημοκρατικών χωρών και το τέλος της απομόνωσής της. Οι συναλλαγές, τα ταξίδια, οι σπουδές στο εξωτερικό, η διακίνηση των ιδεών, όλα αυτά έγιναν ευκολότερα χάρη στην ΕΕ.

Έχετε βιώσει «εθνική» απομόνωση.
Είναι κάτι που οι νεότερες γενιές δεν εκτιμούν γιατί δεν το ξέρουν. Εξάλλου, η διπλωματική θητεία μου στην Βουλγαρία και την Βοσνία ενίσχυσαν την πεποίθησή μου για τις θετικές πτυχές της ΕΕ. Εκτός Ευρώπης αντιλαμβάνεσαι καλύτερα ότι η ΕΕ δεν είναι μόνο συμφέροντα και επιδοτήσεις αλλά και θεμελιώδεις αρχές και αξίες με άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητά μας.

Ναι, αλλά από πού πηγάζει αυτή η διάθεση της προσφοράς;
Η προσωπικότητά μου διαμορφώθηκε στον οικογενειακό και στον κοινωνικό περίγυρο από δύο συντεταγμένες. Η αγάπη μου για την ελευθερία και τη δημοκρατία και οι χριστιανικές αξίες οι οποίες ακτινοβολούν και πέραν του κόσμου της θρησκευτικής πίστης. Είχα την τύχη από τους γονείς μου να διδαχθώ αυτές τις αξίες, τις οποίες θεωρώ πανανθρώπινες και οι οποίες βρίσκονται στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Ποιες είναι ακριβώς;
Ο σεβασμός της αξιοπρέπειας και της ατομικότητας του ανθρώπου. Η αλληλεγγύη και η επιείκεια, ιδιαίτερα προς τους αναξιοπαθούντες. Η ευσπλαχνία, το έλεος. Όλα αυτά βρίσκονται στον πυρήνα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και αποτελούν, πιστεύω, τη βάση της ωρίμανσης της δικής μου προσωπικότητας. Είναι νομίζω προφανές ότι οι αξίες αυτές θεμελιώνουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, είτε αναφέρονται στο προοίμιο του ευρωπαϊκού συντάγματος είτε όχι. Οι θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αξίες έχουν σήμερα παγκοσμιοποιηθεί και αποτελούν κτήμα της ανθρωπότητας ασχέτως φυλής ή θρησκείας.