Βάκχες: Η αποθέωση της ενόρμησης της καταστροφής

407 π.Χ. ο Ευριπίδης έγραψε το τελευταίο του έργο, «Βάκχαι», ενώ ζούσε για κάποια χρόνια στη Μακεδονία, προσκεκλημένος του βασιλιά Αρχέλαου. Η Μακεδονία βρισκόταν σε πολιτισμική και στρατιωτική άνοδο, ενώ στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο ο Πελοποννησιακός πόλεμος είχε «ερημώσει» τα πάντα, τόσο σε πραγματικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο. Η πτώση της Αθήνας ήταν τελεσίδικη και η δημοκρατία είχε καταλυθεί μια για πάντα.

Σε αυτή την ιστορική καμπή ο Ευριπίδης, προφανώς και για να ευχαριστήσει το βασιλιά Αρχέλαο αλλά και μέσα σ’ ένα πνεύμα πολιτικής ενόρασης και διορατικότητας, έγραψε τις Βάκχες φέρνοντας στο προσκήνιο και στο επίκεντρο τον θεό Διόνυσο και ό,τι αυτός συμβόλιζε. Μια διφορούμενη προσωπικότητα ως μια αμφιλεγόμενη θεότητα, ανάμεσα στο θείο και στο ανθρώπινο, ανάμεσα στο ερωτικό και στο καταστροφικό. Ουσιαστικά και με έναν ιδιαίτερα τραγικό τρόπο, ο Ευριπίδης περιγράφει μια κανονικότητα που φεύγει και το παράλογο που έρχεται. Βασικά περιγράφει το πισωγύρισμα, την παλινδρόμηση σε αρχαϊκές μορφές συμπεριφοράς και θέσμισης. Οι θεσμοί καταστρέφονται, χάρη σε αλλοπρόσαλλες «νέες» θεσμικές νόρμες. Αλλαγές στα ήθη και στα έθιμα και οι Βάκχες που μεταστρέφονται σε μαινάδες. Το πέρασμα από την αρχή της ευχαρίστησης στην αρχή της αυτοκαταστροφής και καταστροφής. Αποκορύφωμα η σφαγή του Πενθέα από την ίδια τη μάνα του.

Ο Ευριπίδης περιγράφει με τον πλέον παραστατικό και συνάμα τραγικό τρόπο, τα δεινά του καταστροφικού Πελοποννησιακού πολέμου και το «νέο» που έρχεται με την επιστροφή στο αρχαϊκό∙ περιγράφει την τρέλα. Κεντρικό σύμβολο ο φαλλός και το διφορούμενο της δύναμης του σε όποιον τον κατέχει, μέσα από την ανάδειξη της τραγικής φαλλικής μαινάδας που σκοτώνει, σε στιγμή έκστασης το γιό της∙ περιγράφει το παραλήρημα. Ουσιαστικά, περιγράφει το τέλος της «πόλις» και των δημοκρατικών αξιών και την απαρχή του «ανατολίτικου» τρόπου ζωής, με την κυριαρχία του παντοδύναμου βασιλιά, του ιερατείου, την ανάδειξη της καταστροφικής δύναμης του φαλλού και τη μετατροπή των πολιτών σε υπηκόων, με την υποταγή τους σε μια ψευδαισθητική πραγματικότητα.

Ο Διόνυσος, μια διφορούμενη προσωπικότητα, ένα παράγωγο μιας παρακμιακής κατάστασης, απόρροια του καταστροφικού πολέμου, ένας σύγχρονος λαϊκιστής που σαγηνεύει τα πλήθη, γκρεμίζοντας τα πάντα και υποσχόμενος τα πάντα. Τα πλήθη, η πόλις, ένας αλαλάζων όχλος χωρίς ειρμό.

2015 μ.Χ. η Ελλάδα, σε παρατεταμένη χρεωκοπία και παρακμή, υποδέχεται διθυραμβικά ένα νέο Διόνυσο-ημίθεο, ο οποίος καταλαμβάνει την εξουσία καταγγέλλοντας το «παλιό» και υποσχόμενος στα παραληρούντα πλήθη, «λαγούς με πετραχήλια». Ακριβώς 6 μήνες μετά, εκείνη η κυβέρνηση των «αγγέλων» που έγιναν «διάβολοι», υπέγραψε το χειρότερο μνημόνιο στην ιστορία του ελληνικού κράτους, χρεώνοντας τη χώρα για τα επόμενα 60 χρόνια.

2021 μ.Χ. ενώ η Ελλάδα, σταδιακά, ανακτά τη χαμένη της αυτοπεποίθηση αντιμετωπίζοντας αποφασιστικά το σοκ της πανδημίας, ταυτόχρονα εκείνος ο ίδιος ο λαϊκιστής πολιτικός, εν μέσω «καύσωνα», προσπαθεί πάλι να πουλήσει «προοδευτεριλίκι», ενώ το τέως «δεξί του χέρι» και πρώην υπουργός του καταδικάζεται από το κοινοβούλιο για δοσοληψίες με διάφορα «σκοτεινά» κέντρα.

Οι Βάκχες σε επανάληψη. Το διφορούμενο και το καταστροφικό στην απόλυτη παρουσία τους. Παρ' όλα αυτά η κοινωνία αντιστέκεται, η δημοκρατία εδραιώνεται, βήμα-βήμα, η πραγματικότητα ανακτά τη χαμένη της αξιοπρέπεια.

Με αφορμή το ανέβασμα της τραγωδίας στην Επίδαυρο από το ΔΠΘ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.