Οικολογικοί μύθοι και αλήθειες

Από τότε που η ανθρωπότητα απέκτησε πρόσβαση στις αντιλήψεις και στις λέξεις δεν έπαυσε να θέτει ερωτήματα αναφορικά με τις σχέσεις που διατηρεί με τη φύση. Ο άνθρωπος είναι φυσικό ον, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνον μέσω και δια της πολιτιστικής του συμπεριφοράς. Μιας συμπεριφοράς που ταυτόχρονα τον διαχωρίζει από τη φύση, δίνοντάς του τη δυνατότητα να την εξανθρωπίσει, να την οικειοποιηθεί, να της προσδώσει περιεχόμενο. Έτσι, το σώμα, αυτή η χειροπιαστή απόδειξη της φυσικότητας του ανθρώπου, περιστοιχίζεται από σύμβολα, κώδικες και ερωτηματικά, που όλα μαζί σήμερα ανάγονται στην ιδέα του περιβάλλοντος.   

Το περιβάλλον αλλάζει εφόσον ο άνθρωπος το χρησιμοποιεί για να ικανοποιήσει ποικίλες ανάγκες του. Έτσι, στη διάρκεια της προαιώνιας ύπαρξης του ανθρώπου στη Γη, οι σχέσεις του με το περιβάλλον πέρασαν από διάφορες φάσεις και σε μεγάλο βαθμό υπήρξαν συνάρτηση του πληθυσμού της γης και των διαθέσιμων πόρων. Οι σχέσεις αυτές, σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της ασύλληπτης για τον άνθρωπο δημογραφικής έκρηξης, έχουν αλλάξει ριζικά.

Ταυτόχρονα όμως έχει αλλάξει και η αντίληψη του ανθρώπου για το περιβάλλον. Σε αρκετές περιπτώσεις η αντιμετώπιση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι ανορθολογική και παρορμητική, με αποτέλεσμα τα πραγματικά προβλήματα να συσκοτίζονται αντί να φωτίζονται και τελικά να χάνεται το δάσος για να σωθεί ένα δέντρο. Από την άλλη  πλευρά, είναι ξεπερασμένες και εκτός πραγματικότητας πολλές προσεγγίσεις που αφορούν τα περιβαλλοντικά θέματα. 

Παρ’ όλα αυτά, προβλήματα υπάρχουν, είναι πολύ σοβαρά και απαιτούν λύσεις με μακροπρόθεσμο χαρακτήρα που εξ αντικειμένου είναι δύσκολες. Διότι, κατά πρώτο λόγο ο άνθρωπος αδυνατεί να πάρει αποφάσεις σε μήκος και βάθος χρόνου, δεύτερον διότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα χρειάζονται επιστημονική ανάλυση: είναι πολύπλοκα και διέπονται από τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν τη ζωή στον πλανήτη.

Ακόμα χειρότερα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος γελοιοποίησής της. Για παράδειγμα, οι απαιτήσεις των οικολόγων-Πράσινων στη Γαλλία να καταργηθεί ο δημοφιλέστατος ποδηλατικός γύρος της Γαλλίας, να εκλείψει ο θεσμός του χριστουγεννιάτικου δένδρου, να ποινικοποιηθεί η παραβίαση δικαιωμάτων των… δένδρων

Υπό αυτή την έννοια η οικολογία είναι μια πολυσύνθετη και ανερχόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία δυστυχώς, στην εποχή μας γίνεται αντικείμενο ευτελούς εκμετάλλευσης από πολιτικούς και άλλους καιροσκόπους. Ακόμα χειρότερα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος γελοιοποίησής της. Για παράδειγμα, οι απαιτήσεις των οικολόγων-Πράσινων στη Γαλλία να καταργηθεί ο δημοφιλέστατος ποδηλατικός γύρος της Γαλλίας, να εκλείψει ο θεσμός του χριστουγεννιάτικου δένδρου, να ποινικοποιηθεί η παραβίαση δικαιωμάτων των… δένδρων και να ακυρωθούν εμπορικές συμφωνίες με τη Βραζιλία λόγω της μη προστασίας του Αμαζονίου από τις βραζιλιάνικες κυβερνήσεις, είναι φαινόμενα που μόνο θλίψη μπορούν να προκαλέσουν. 

Αντιμετωπίζω λοιπόν με δυσπιστία όλο αυτό το μοιρολόϊ της «πράσινης» απαισιοδοξίας, το οποίο κάποιοι εκμεταλλεύονται σε συνδυασμό με την πανδημία. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που επιβεβαιώνουν ότι η καταστροφολογία και η καλλιέργεια του φόβου, σε βάθος χρόνου είναι εσφαλμένες. Πόσοι άραγε ενθυμούνται τις σκηνές αποκάλυψης που είχε φέρει στο προσκήνιο το 1973 η περίφημη έκθεση της Λέσχης της Ρώμης, υπό τον σεβάσμιο και εξόχως επικοινωνιακό τότε Aurelio Peccei; Καμιά από αυτές δεν επαληθεύτηκε. Πόσοι το ξέρουν όμως;

Δυστυχώς στον επικοινωνιακό και δημοσιογραφικό χώρο, υπάρχουν κάποιες αρχές, που σηκώνουν μεγάλη συζήτηση. Πρώτον, οι κακές ειδήσεις είναι πάντοτε πιο άξιες δημοσίευσης από τις καλές. Οι καλές ειδήσεις είναι ήσυχες, οι κακές κραυγάζουν: Οι γενικές βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων είναι σταδιακές και εντελώς αόρατες, ενώ οι πόλεμοι, οι υφέσεις, οι σεισμοί και οι αστεροειδείς που δήθεν απειλούν τη Γη συνήθως εμφανίζονται ως κεραυνοί εν αιθρία. Κάθε φορά λοιπόν που προκύπτει ένας καινούργιος πανικός, οι μετριοπαθείς ή αισιόδοξες φωνές πνίγονται από τις πιο ακραίες και αρνητικές προβλέψεις. Χρόνο με τον χρόνο από το 1990, η παγκόσμια οικονομία, παρά τα διαλείμματα κρίσεων, παρουσίασε συνολική μεγέθυνση 49% και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι βγήκαν από την απόλυση φτώχεια.

Το νέο αυτό δεν θεωρείται προφανώς άξιο μνείας.

Ο δεύτερος λόγος είναι πιο ουσιαστικός. Όλες οι ιστορίες τρόμου βασίζονται στην παραδοχή ότι η αντίδραση θα είναι στατική. Βασίζονται στην παραδοχή ότι η ανθρωπότητα στέκεται πάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές και κοιτάζει το τρένο να έρχεται καταπάνω της, αντί να κάνει στην άκρη. Ο αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους από ξηρασίες, πλημμύρες και θύελλες στην πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας ήταν 93% χαμηλότερος από τον αριθμό θανάτων από τα ίδια αίτια στη δεκαετία του 1920, παρόλο που ο πληθυσμός είναι τετραπλάσιος. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι καιρικές συνθήκες έγιναν λιγότερο επικίνδυνες, αλλά επειδή η τεχνολογία ―στέγαση, μεταφορές, επικοινωνίες, ιατρική κτλ.― έδωσε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να περιορίσουν τους θανάσιμους κινδύνους, Προφανώς ούτε αυτή η διάσταση της πραγματικότητας θεωρείται άξια λόγου. Γιατί όμως; Απλούστατα διότι απευθύνεται στην κριτική σκέψη, τον μεγάλο εχθρό των μάγων και των φυλάρχων.