H επιδημία οπιοειδών στις Ηνωμένες Πολιτείες

Οι επιδημίες κατάχρησης ναρκωτικών ουσιών έρχονται κατά κύματα: ηρωίνη, κρακ, OxyContin, ηρωίνη ξανά, Fentanyl. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η φαρμακευτική εταιρεία Purdue έβγαλε στην αγορά το θαυματουργό αναλγητικό οπιοειδές OxyContin, δημιουργήθηκε ένα ευρύ δίκτυο φαρμακευτικών επισκεπτών και γιατρών που προώθησαν δυναμικά τη χρήση του φαρμάκου σε ασθενείς «με πόνους». Εκτός του ότι οι γιατροί χορηγούσαν αμέσως ΟxyContin χωρίς να μπουν στον κόπο να ερευνήσουν τις αιτίες του πόνου και χωρίς να προειδοποιήσουν τους ασθενείς για την υψηλή εθιστικότητα και τις σοβαρές παρενέργειες, ξεπήδησαν «κλινικές διαχείρισης πόνου» σε όλες τις πολιτείες οι οποίες πουλούσαν συνταγές οπιοειδών έναντι 200-300 δολαρίων. Το αποτέλεσμα ήταν 50.000-70.000 θάνατοι ετησίως από υπερβολική δόση και ένας πληθυσμός εθισμένων που είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τους ηρωινομανείς ο οποίος εκτιμάται γύρω στα 2,5-3 εκατομμύρια: ο συνολικός αριθμός των ναρκομανών ξεπερνάει τα 21 εκατομμύρια. 

Η ιδιαιτερότητα της κρίσης των οπιοειδών είναι ότι ο χρήστης δεν τα αγοράζει από τον δρόμο αλλά από το φαρμακείο με συνταγή γιατρού. Ή τουλάχιστον αυτό συνέβαινε προτού οι πολιτείες κατανοήσουν το πρόβλημα και ζητήσουν από το δίκτυο της Purdue να λογοδοτήσει. Η ίδια η Food and Drugs Association που έδωσε άδεια για την κυκλοφορία του OxyContin βρέθηκε, για μια ακόμα φορά, σε δύσκολη θέση: με το δίκιο τους, οι ευρωπαϊκές χώρες ήταν και παραμένουν δύσπιστες έναντι του αμερικανικού οργανισμού φαρμάκων, ο οποίος, παρά τους ελέγχους και τους κόντρα-ελέγχους, συχνά επιτρέπει την κυκλοφορία άχρηστων ή επιβλαβών σκευασμάτων ―όπως το Halcion και το Bromocriptine― ενώ επιβάλλει παράδοξους κανόνες σχετικά με το ποια σκευάσματα μπορούν να αγοραστούν από το ράφι και ποια χρειάζονται ιατρική συνταγή. Για παράδειγμα, επί δεκαετίες μπορούσες να αγοράσεις από το ράφι αμφεταμινοειδή τα οποία προορίζονταν κυρίως για φοιτητές που ετοιμάζονταν για δύσκολες εξετάσεις: σε ένα φακελάκι υπήρχε ένα κοκτέιλ χαπιών που σε κρατούσε ξάγρυπνο και με σχετική διαύγεια για όλη τη νύχτα ή και για περισσότερες από μία νύχτες προκειμένου να μελετήσεις. Η Food and Drugs Association, όπως όλοι θεσμοί στις ΗΠΑ, λαμβάνει αποφάσεις με κριτήριο το κέρδος. Στην περίπτωση αυτή με κριτήριο το κέρδος της Big Farma το οποίο αυξάνεται ακόμα περισσότερο όταν ο πληθυσμός αρρωσταίνει περισσότερο. Οι παράλευρες απώλειες ―μείωση παραγωγικότητας, διάλυση οικογενειακού και κοινωνικού ιστού, εγκληματικότητα― δεν λαμβάνονται υπόψη ως επιβαρυντικές, αλλά ως πρόσθετη ευκαιρία πλουτισμού των ιδιωτικών κέντρων αποτοξίνωσης και, υπόρρητα, ως μέσο εξόντωσης των αδυνάτων. 

Το 2017, στους 70.200 θανάτους από υπερβολική δόση ναρκωτικών ουσιών, οι 47.600 οφείλονταν σε συνθετικά οπιοειδή, τα οποία είχαν συνταγογραφηθεί «νομίμως», πλην όμως ένα μέρος των οποίων οι δήθεν ασθενείς τα μεταπωλούσαν στον δρόμο. Αγόραζαν τη συνταγή με ιατρική επίσκεψη που στοίχιζε πάνω από 200 δολάρια ή ακόμα περισσότερο αν ήταν «επείγουσα» ―στις ΗΠΑ υπάρχει η δυνατότητα του άμεσου ιατρικού ραντεβού, του stat appointment, με σημαντική οικονομική επιβάρυνση, συχνά διπλή τιμή του κανονικού ραντεβού― και στη συνέχεια πουλούσαν τα χάπια με το σύστημα της ηρωίνης: pushers και dealers. 

O πληθυσμός των εθισμένων στα οπιοειδή όπως το OxyContin είναι στην πλειονότητά του νέοι, λευκοί και γυναίκες: 1,2 εκατομμύριο γυναίκες έναντι 0,9 εκατομμύριo άνδρες το 2015. Το πρόβλημα είναι οξύτερο στις αγροτικές περιοχές και στις αποβιομηχανοποιημένες πόλεις: ένα ποσοστό, ίσως 20%, υποφέρουν πράγματι από πόνους οι οποίοι οφείλονται σε χρόνια προβλήματα, ατυχήματα και ασθένειες που χρήζουν χειρουργικής επέμβασης αλλά που οι άνθρωποι δεν διαθέτουν τα οικονομικά μέσα να αντιμετωπίσουν. Ωστόσο, τα συνθετικά οπιοειδή είναι ευεργετικά για τον οξύ πόνο αλλά όχι για τον χρόνιο• η δράση τους μειώνεται με τη συνεχή χρήση όπως συμβαίνει με πολλές φαρμακευτικές ουσίες που λαμβάνονται συστηματικά για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

Το 2018, το 51,4% των συνταγών αφορούσαν οπιοειδή: 168 εκατομμύρια συνταγές που είχαν ως αποτέλεσμα 10,3 εκατομμύρια άνθρωποι να κάνουν χρήση/κατάχρηση και 47.600 να χάσουν τη ζωή τους από υπερβολική δόση. Είχε προηγηθεί ήδη το 1980 δημοσίευμα στην New England Journal of Medicine (NEJM) ―σημειώνω ότι η Purdue είχε εργοστάσιο στο Κονέκτικατ― που συνηγορούσε υπέρ της ελεύθερης χρήσης των οπιοειδών πράγμα στο οποίο δεν έφερε αντίρρηση ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Έτσι, από το 1990 μέχρι το 1999, ο συνολικός αριθμός των συνταγών έφτασε από τα 76 εκατομμύρια στα 116 εκατομμύρια: τα οπιοειδή ήταν τα συχνότερα συνταγογραφούμενα φάρμακα στις ΗΠΑ. Μέχρι το 2002, οι ουσίες oxycodone and hydrocodone, οι οποίες είναι ισχυρότερες από τη μορφίνη, είχαν κατακτήσει την αγορά και οι χρήστες τις έπαιρναν τόσο με τη μορφή χαπιού όσο και κορνιορτοποιώντας τα χάπια, σνιφάροντας τη σκόνη και σουτάροντας. Για να ανταγωνιστούν το OxyContin, οι έμποροι ηρωίνης μείωσαν δραστικά τις τιμές: έτσι, από το 2005 μέχρι το 2012 οι ηρωινομανείς αυξήθηκαν από 380.000 σε 670.000 και το 2010 σημειώθηκαν 2.789 θάνατοι από υπερβολική δόση. 

Οι ασφαλιστικές εταιρείες που αρνούνται στους ασθενείς όσες θεραπείες θεωρούν υπερβολικά δαπανηρές ήταν πρόθυμες να καλύψουν τη φαρμακευτική αγωγή με οπιοειδή. Η κατανάλωση των αναλγητικών όπως η ασπιρίνη και η παρακεταμόλη μειώθηκε επειδή δεν τα κάλυπταν οι ασφαλιστικές εταιρείες: ασθενείς με διαβήτη, αρθρίτιδα, ορθοπεδικά προβλήματα και αναπηρίες στράφηκαν στα οπιοειδή. Αλλά πάνω από τους μισούς χρήστες τα έπαιρναν ως ψυχαγωγικό ναρκωτικό και το 74% αυτών εξασφάλιζαν συνταγή την οποία εκτελούσαν «κανονικά» στα φαρμακεία. Το drugstore που εκτελούσε συνταγές σε βιομηχανική κλίμακα ήταν το Walgreens ―από το 2006 μέχρι με το 2012 διαχειρίστηκε 13 δισεκατομμύρια χάπια oxycodone και hydrocodone, δηλαδή το 20% όλων των οπιοειδών σε μορφή ταμπλέτας. Οι φαρμακοποιοί στο Walgreens δεν αναρωτιούνταν κατά πόσον αυτές οι συνταγές ήταν νόμιμες και δικαιολογημένες ή αν ήταν αποτέλεσμα παράνομου εμπορίου. 

Στη διάρκεια της επιδημίας του κρακ στη δεκαετία του 1980, πολλές ζωές καταστράφηκαν λόγω της εξαθλίωσης και της παραβατικότητας, αλλά οι θάνατοι κυμαίνονταν γύρω στους 5.000 ετησίως. Νωρίτερα, στη δεκαετία του 1970, η πρώτη επιδημία της ηρωίνης είχε περίπου 3.000 θύματα ετησίως. Αλλά το 2016, 64.000 Αμερικανοί έχασαν τη ζωή τους από υπερβολική δόση ναρκωτικών ουσιών. Μοιάζει σαν να ζούμε ακόμα στον 19ο αιώνα όταν τα οπιοειδή, ιδιαίτερα η μορφίνη, χρησιμοποιούνταν ως αναλγητικά και όταν η κωδεϊνη θεωρούνταν το αποτελεσματικότερο αντιβηχικό ― και ήταν: σταματούσε αμέσως τον βήχα αλλά δεν επηρέαζε καθόλου την αιτία του. Μπορούσες να πεθάνεις από πνευμονική ασθένεια χωρίς το ενοχλητικό σύμπτωμα του βήχα. 

Η ηρωίνη κρίθηκε παράνομη το 1924 και η χρήση της περιορίστηκε για τέσσερις δεκαετίες στους κύκλους της τζαζ, αλλά όπως είναι ευρέως γνωστό εισήχθη στη νεανική κουλτούρα στη δεκαετία του 1960, τόσο μέσα από τη μουσική και τα κινήματα όσο και από την εμπειρία του Βιετνάμ: πολλοί βετεράνοι εθίστηκαν στην ηρωίνη είτε στο Βιετνάμ είτε μετά την επιστροφή τους στις ΗΠΑ. Και παρά την πίεση των εθισμένων για συνταγογράφηση φαρμάκων όπως το Vicodin και το Percocet που βγήκαν στην αγορά στη δεκαετία του 1970, μέχρι το 1980 περίπου οι γιατροί ήταν απρόθυμοι να γίνουν candymen.  

Tο πρόβλημα επιδεινώθηκε από το κρακ, που ήταν φτηνό, κυκλοφορούσε σε θηριώδεις ποσότητες και κατέληξε στην πολιτική War on Drugs που κατέστρεψε ακόμα περισσότερες ζωές Αμερικανών εξαιτίας της καταστολής των χρηστών. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βρέθηκαν στη φυλακή για (μικρο)εμπορία και χρήση, ενώ ταυτοχρόνως, η Purdue διαφήμιζε την oxycodone, μια φαρμακευτική ουσία που ήταν διαθέσιμη στις ΗΠΑ από το 1939 αλλά που η εν λόγω φαρμακοβιομηχανία παρασκεύασε σε τέτοια μορφή ώστε να απελευθερώνεται σταδιακά στο σώμα μέσα σε 12 ώρες ― αυτή η ιδιότητα έκανε τη διαφορά και έτσι δόθηκε το πράσινο φως για την κυκλοφορία του ΟxyContin.  

Ώσπου, ολόκληρες κοινότητες ξεσηκώθηκαν εναντίον των ασυνείδητων γιατρών και των φαρμακοποιών, και προπάντων εναντίον της Purdue η οποία έχει κερδίσει πάνω από 35 δισεκατομμύρια δολάρια από τα οπιοειδή. Οι πολιτείες που επλήγησαν περισσότερο ήταν n Δυτική Βιρτζίνια (το ντοκιμαντέρ της Mary Sue Connelly «Petersburg» τα λέει όλα), η Αλαμπάμα, το Οχάιο, το Νιού Χάμσαϊρ, η Πενσυλβάνια, το Κεντάκυ και η Λουιζιάνα όπου η χρήση εκτοξεύτηκε μετά την καταστροφή του τυφώνα Κατρίνα (εδώ τα λέει όλα η τηλεοπτική σειρά «The Pharmacist» που προβάλλεται στο Netflix). Οι χρήστες ανήκαν πρωτίστως σ’ εκείνο το κοινωνικό στρώμα που ονομάζεται περιφρονητικά hillbillies ή white trash.
Όπως μπορεί να υποθέσει κανείς ο μαζικός εθισμός προκάλεσε και προκαλεί μια σειρά από οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα: απότομη αύξηση της ανεργίας, απότομη αύξηση των αστέγων, απότομη αύξηση των διαζυγίων, απότομη αύξηση του αριθμού των γονιών που θεωρούνται ακατάλληλοι ―άρα, απότομη αύξηση των υιοθεσιών (οι οποίες αυξήθηκαν και εξαιτίας των πρόωρων θανάτων)― απότομη αύξηση των ανθρωποκτονιών, των ληστειών, της ανεύθυνης οπλοχρησίας και, βεβαίως, απότομη αύξηση των ασθενειών που σχετίζονται με τη δράση και τις παρενέργειες του OxyContin. 

Δεν έλειψαν οι προσπάθειες για να ελεγχθεί η κατανάλωση των οπιοειδών. Η Purdue καταδικάστηκε από το ομοσπονδιακό δικαστήριο για παραπλανητική προώθηση του σκευάσματος αλλά συνεχίζει να το παρασκευάζει και να το διανέμει ―αν και πλέον με την προειδοποίηση ότι δημιουργεί εθισμό. 

Το ζήτημα είναι ευρύτερο και έχω γράψει γι’ αυτό πολλές φορές. Στις ΗΠΑ η δημόσια υγεία δεν αντιστοιχεί στο βιοτικό επίπεδο όπως το περιγράφουν οι αριθμοί. Στα χρόνια προβλήματα υγείας που οφείλονται στην κάκιστη αμερικανική διατροφή ―παχυσαρκία, διαβήτης, καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος― και στα οποία οι Αμερικανοί απαντούν με όλο και περισσότερα φάρμακα, προστίθενται πολλές μορφές εθισμού οι περισσότερες από τις οποίες οφείλονται στην Big Farma. Στη συνέχεια, η Big Farma επινοεί καινούργια φάρμακα για να θεραπεύσει τις επιπτώσεις των παρενεργειών των προηγούμενων φαρμάκων: οι ασθένειες και οι εθισμοί τροφοδοτούν τη φαρμακοβιομηχανία η οποία παράγει αντίδοτα (όπως το Naxolone, το Κratom, τη μεθαδόνη) και το δίκτυο του νοσηλευτικού προσωπικού το οποίο κερδίζει χρήματα από τον πολλαπλασιασμό των ασθενών και των νοσηλειών. Στο πνεύμα της απρόσκοπτης αμερικανικής επιχειρηματικότητας, ο κάθε γιατρός μπορεί να ανοίξει μια κλινική διαχείρισης πόνου με διαδικασία που δεν διαρκεί πάνω από δέκα λεπτά και να μοιράζει συνταγές της αρεσκείας του, παίρνοντας μίζα από την εταιρεία ή εισπράττοντας ανεξέλεγκτες αμοιβές από τους ασθενείς. Πολλές τέτοιες κλινικές έκλεισαν με αστυνομική παρέμβαση στις περισσότερες πολιτείες ―στη Φλόριντα ήταν 250― αλλά το αποτέλεσμα ήταν οι εθισμένοι στο ΟxyCondin να στραφούν στην ηρωίνη που μπορούσαν να βρουν στον δρόμο. 

Eπιπροσθέτως, γίνονται εισαγωγές οπιοειδών από την Κίνα. Το Fentanyl παρασκευάζεται στην Κίνα και μπαίνει παράνομα στις ΗΠΑ από το Μεξικό. Οι Κινέζοι παρασκευάζουν κι ένα ηρεμιστικό για ελέφαντες, το Carfentanyl, που είναι τόσο ισχυρό ώστε μπορεί να θεωρηθεί χημικό όπλο. Το Fentanyl αναμεμειγμένο με ηρωίνη κάνει θραύση στη Φιλαντέλφια, στο Ντιτρόιτ και στο Σικάγο: με Fentanyl έχασε τη ζωή του ο Prince μαζί με άλλα 90 άτομα εκείνη την ημέρα. Αλλά, δεν ευθύνονται οι Κινέζοι για ό,τι στις ΗΠΑ ονομάζεται diseases of despair: οι Αμερικανοί είναι ο χειρότερος εχθρός του εαυτού τους.