Τι ήταν τελικά η συμμαχία ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ: Μέρος 4ο

Με αφορμή το συλλογικό έργο «Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Σιδέρη (επιμέλεια Μ. Μαραγκουδάκη και Θ. Χατζηπαντελή) ζητήσαμε από τρεις συγγραφείς του βιβλίου και έναν προσκεκλημένο να απαντήσουν στην εξής ερώτηση: Στη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΝΕΛ εκτός από τον προφανή καιροσκοπικό στόχο που το σχήμα αυτό επεδίωκε και τελικώς πέτυχε –την κατάληψη της εξουσίας- μπορούμε να διακρίνουμε κάποια θεμέλια αυτής της συνεργασίας που, φαίνεται τόσο παράδοξη; Υπάρχει κάποια συνισταμένη που θα επέτρεπε την ικανοποίηση του οράματος των δύο κομμάτων για την πολιτική οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας; Υπάρχει κάποια σύμπτωση νοοτροπιών, πεποιθήσεων ηγεσιών και ψηφοφόρων; Ήταν ένα πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο που δύσκολα μπορεί να επαναληφθεί, ή υπάρχουν ιδεολογικά ερείσματα που θα ευνοούν μελλοντικά τέτοιου είδους συνεργασίες;

Σήμερα απαντά ο διδάκτωρ κοινωνιολογίας Γιώργος Σιακαντάρης που χαρακτηρίζει «Ιανό» τη συμμαχία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στην καταγωγή των δύο κομμάτων. Να τι λέει ο Γιώργος Σιακαντάρης:

Για να απαντηθούν τα ερωτήματά σας χρειάζεται πρώτα να εξεταστεί ποια ήταν ξεχωριστά τα δύο κόμματα που δημιούργησαν την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ και όχι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Κι αν τα πράγματα με τους ΑΝΕΛ του κ. Καμμένου είναι εύκολα, δεν είναι το ίδιο εύκολα με τον ΣΥΡΙΖΑ. Οι ΑΝΕΛ ήταν εξαρχής ένα κόμμα γέννημα θρέμμα του αντιμνημονίου, με ακροδεξιές και εθνικιστικές θέσεις και ένα αμιγώς «ψεκασμένο» λόγο. Ο ΣΥΡΙΖΑ αν και εκμεταλλεύτηκε σε υπέρτατο βαθμό το πνεύμα της εποχής, δεν γεννήθηκε από το αντιμνημόνιο. Οι ρίζες του βρίσκονται στη λεγόμενη Ανανεωτική Αριστερά που μετατράπηκε σταδιακά σε κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Υπήρξαν τρία κύματα μετασχηματισμού αυτού του χώρου σε ριζοσπαστικό κόμμα. Στη δεκαετία του 1990 το πρώτο κύμα μετέτρεψε τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου σε συνασπισμό αριστερίστικvν ομάδων κατά της παγκοσμιοποίησης, το δεύτερο κύμα ήταν αυτό του αντιμνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ της Πλατείας και της συνεργασίας με τους ακροδεξιούς «ψεκασμένους» ΑΝΕΛ και το τρίτο είναι το προερχόμενο από το λεγόμενο «πατριωτικό» ΠΑΣΟΚ, το πιο νατιβιστικό και καθυστερημένο τμήμα του ΠΑΣΟΚ που για καιροσκοπικούς λόγους -όπως για καιροσκοπικούς ήταν και στο ΠΑΣΟΚ- βρέθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά κακά τα ψέματα όταν κάποιοι σήμερα κατατάσσουν συλλήβδην τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ στους «εχθρούς της δημοκρατίας», ξεχνούν πως υπήρξε μια περίοδος που όταν κάποιοι κυκλοφορούσαν με τσεκούρια και κάποιοι άλλοι κατασκήνωναν στα τσαντίρια του Καντάφι, ονειρεύονταν συμμαχίες με τα Μπάαθ των Σαντάμ και Άσαντ και σαμποτάριζαν μέχρι τέλους το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα, στην Ανανεωτική Αριστερά  απ’ όπου προέρχεται ο ΣΥΡΙΖΑ, υποστήριζαν πως ο «σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει» και μιλούσαν για ένα δίκαιο εκσυγχρονισμό (π.χ. ο αξέχαστος Μιχάλης Παπαγιαννάκης). Δεν πρέπει όμως να βγουν βιαστικά συμπεράσματα. Δεν αναφέρομαι σ’ όλα αυτά για να δικαιολογήσω τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά για να τον ερμηνεύσω και να τονίσω πόσο απείχε από την κουλτούρα αυτού του χώρου αλλά και πόσο κοντά ήταν στον γενικευτικό ηθικολογισμό του η συμμαχία με ό,τι πιο καθυστερημένο και ακροδεξιό είχε ο τόπος, αν εξαιρέσουμε τους χρυσαυγίτες που ήταν σκέτοι ναζί.

Την επομένη των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015 ανακοινώθηκε η συμμαχία των δυο, σαν έτοιμη από καιρό. Την είχε άλλωστε προαναγγείλει ο κ. Καμμένος με τα σποτάκια του. Ήταν όμως τόσο πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα αυτή; Αυτή έφερε τους δυο εκ πρώτης όψης τόσο παράταιρους εταίρους στην εξουσία, η οποία  και εκ των πραγμάτων αποδείχθηκε ότι ήταν και το σημείο συνοχής τους. Δεν στήθηκε όμως στο κενό. Η συνεργασία των δυο εκμεταλλεύτηκε μια διάχυτη στην ελληνική κοινωνία «συναισθηματική συμπεριφορά» (Μαξ Βέμπερ) με έλλογους σκοπούς -την κατάκτηση της εξουσίας- και με άλογα αποτελέσματα. Στη «συναισθηματική συμπεριφορά» αντιστοιχεί πάντοτε ένας χαρισματικός ηγέτης (Αλέξης Τσίπρας) και μια εξουσία που δεν στηρίζεται στη λειτουργία των θεσμών, αλλά στην αδιαμεσολάβητη σχέση «ηγέτη-λαού». Ειρήσθω εν παρόδω, η μόνη περίοδος που στη χώρα μας κυριάρχησε ο άλλος βεμπεριανός τύπος συμπεριφοράς, ο έλλογος, στον οποίο αντιστοιχεί ένας νομικό-ορθολογικός τύπος εξουσίας, ήταν η περίοδος Κώστα Σημίτη. Αν αυτή η ανάλυση είναι ορθή -και δεν βλέπω γιατί να μην είναι ορθή- τίποτα δεν απαγορεύει την επανάληψή της με άλλους πρωταγωνιστές.

Η έννοια του εθνικολαϊκισμού όμως δεν καλύπτει τον χαρακτήρα των κοινών σημείων -πέραν της επιθυμίας για εξουσία- των δύο εταίρων. Παρά τις κατά καιρούς δηλώσεις του κ. Τσίπρα για την Ακρόπολη που αυτός αντικρίζει από το γραφείο του, ενώ η Μέρκελ κοιτά το Ράιχσταγκ και τα περί «όχι και τόσο Ελλήνων» για εκείνους που ψήφισαν μνημόνια -στο τέλος βεβαίως αυτός ψήφισε το τρίτο και χειρότερο- ο εθνικισμός δεν ήταν το κοινό τους στοιχείο. Το αποδεικνύει άλλωστε η συμφωνία των Πρεσπών, φωτεινό σημείο στη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και σημείο ρήξης με τους ΑΝΕΛ. Ούτε όμως και ο λαϊκισμός τους ήταν ο ίδιος. Ο λαϊκισμός των ΑΝΕΛ ήταν εθνικιστικός-νατιβιστικός, διαχωριστικός. Αυτός του ΣΥΡΙΖΑ, όπως υποστηρίζει και ο Μανούσος Μαραγκουδάκης στο βιβλίο, ήταν πιο κοντά σ’ ένα ριζοσπαστικό εξισωτισμό, όχι τόσο μακριά απ’ αυτόν των «μη προνομιούχων». Ήταν ένας συμπεριληπτικός λαϊκισμός.

Όλα αυτά εξηγούν γιατί ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ είναι πλοίο χωρίς πυξίδα. Ένα κόμμα Ιανός όπως έχω ήδη γράψει, όπως κυβέρνηση Ιανός ήταν και αυτή των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Ο ΣΥΡΙΖΑ προήλθε από τον πιο φιλοευρωπαϊκό και δημοκρατικό χώρο στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, αυτόν του ΚΚΕ εσωτερικού, για να διολισθήσει σε θέσεις αρνητή της παγκοσμιοποίησης και να καταλήξει, εκμεταλλευόμενο την κρίση, να «αυταπατήσει» με το Πρόγραμμα Θεσσαλονίκης τους πάντες. Και τον εαυτό του. Σήμερα δεν μπορεί να εκπροσωπήσει ούτε τον ριζοσπαστισμό, ούτε τη σοσιαλδημοκρατική μετριοπάθεια. «Οι μη προνομιούχοι» του ΠΑΣΟΚ του 1974 και το «αντιμνημόνιο» του ΣΥΡΙΖΑ του 2010, αν και απλουστευτικές  αναγνώσεις της πολυπλοκότητας της ελληνικής κοινωνίας, αποτελούσαν προτάσεις εξουσίας. Το 2021 όμως έχει μέλλον μόνο μια πρόταση εξουσίας που γνωρίζει την κοινωνία στην οποία αναφέρεται. Και ο ΣΥΡΙΖΑ ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια αντιπολίτευση του «όχι σ’ όλα» και μια αντιπολίτευση που βάλλει κατά των διαχειριστικών ανεπαρκειών της κυβέρνησης. Μια αντιπολίτευση του τύπου «αν ήμουν εγώ θα έκανα καλύτερα το ίδιο πράγμα». Δεν πείθει αυτό. Δεν είναι αφήγηση σαν αυτή του «μνημόνιο-αντιμνημόνιο», δεν είναι καν ψευδοαφήγηση. Παραμένει ένα κόμμα Ιανός, του οποίου η μια πλευρά του προσώπου του είναι ο «ρεαλιστικός» πόλος που θα μειώνει τις ανισότητες και η άλλη είναι εγκλωβισμένη στο αντιμνημονιακό ψέμα. Καθόλου τυχαία επομένως που οι σχεδιασμοί του ΣΥΡΙΖΑ στηρίζονται στη λογική της επανόδου του στην κυβέρνηση και στην εξουσία και όχι στην ανάγκη να αλλάξει πραγματικά ο ίδιος.