Ο Γιώργος Παναγιωτάκης γράφει για τη λειτουργία των οικοτροφείων στον 20ό αιώνα, με αφορμή τις πρόσφατες αποκαλύψεις ανώνυμων τάφων στον Καναδά.
Οι λέξεις κουβαλούν τη σημασία που τους δίνουμε. Μια σημασία που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οπτική γωνία από την οποία βλέπουμε τα πράγματα. Όταν για παράδειγμα ακούμε να γίνεται λόγος για εκπαίδευση, σχολικό σύστημα, πρόσβαση στη γνώση, κοινωνική ενσωμάτωση και τα λοιπά, το μυαλό μας πηγαίνει λίγο πολύ σε θετικά πράγματα. Δεν θα λέγαμε το ίδιο αν ήμασταν απόγονοι των γηγενών φυλών του Καναδά, εκείνων που κάποτε ο κυρίαρχος λόγος όριζε ως ινδιάνικες και σήμερα πια ονομάζονται Πρώτα Έθνη - First Nations. (Είναι ένας όρος που περιλαμβάνει τους διάφορους πληθυσμούς οι οποίοι ζούσαν νότια του Αρκτικού Κύκλο και της «ζώνης των δέντρων» πριν από την έλευση των λευκών). Στην περίπτωσή τους, η λέξη εκπαίδευση ξυπνά τραυματικές μνήμες, κυρίως εξαιτίας του θεσμού των «Ινδιάνικων Οικοτροφείων» (Indian Residential Schools) ο οποίος ήταν σε ισχύ μέχρι σχετικά πρόσφατα – το τελευταίο τέτοιο οικοτροφείο έκλεισε οριστικά το 1996.
Τι ήταν αυτά τα οικοτροφεία: Στην πραγματικότητα ήταν ένας τρόπος για να αποκοπούν τα παιδιά των γηγενών φυλών από τη γη και τους γονείς τους, τα ήθη τα έθιμά τους, τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους και να «καναδοποιηθούν», να ενταχθούν δηλαδή στην κουλτούρα εκείνων που όριζαν την αχανή χώρα. Τα παιδιά, τα οποία συχνά ήταν μόλις τριών χρονών, απομακρύνονταν από τα σπίτια τους με τη συνδρομή της αστυνομίας και υποχρεώνονταν να ζήσουν μέχρι να ενηλικιωθούν σε ιδρύματα που βρίσκονταν εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά και λειτουργούσαν με τη χορηγία της εκκλησίας. Τυπικά, οι γονείς είχαν το δικαίωμα να τα επισκεφτούν, κάτι τέτοιο όμως ήταν πρακτικά αδύνατον εξαιτίας της ύπαρξης αυστηρών μέτρων που περιόριζαν τις μετακινήσεις των γηγενών.
Μπορούμε να φανταστούμε πώς ήταν η καθημερινότητα των παιδιών στα Ινδιάνικα Οικοτροφεία μόνο και μόνο από τις καλοστημένες «διαφημιστικές» φωτογραφίες, όπου βλέπουμε αγόρια με κοντοκουρεμένα μαλλιά και κορίτσια με μακριά φορέματα να κοιτούν σκυθρωπά τον φακό ή να παριστάνουν πως προσεύχονται, συμμετρικά τοποθετημένα μπροστά σε κάποια καλοκάγαθη μοναχή. Δε χρειάζεται όμως να το κάνουμε, καθώς υπάρχουν τα αδιάσειστα στοιχεία των σωματικών και ψυχικών βασανισμών, των σεξουαλικών κακοποιήσεων και των υπόλοιπων τραυματικών εμπειριών που βίωναν εκεί οι μαθητές και οι μαθήτριες. Υπάρχουν ακόμη οι αποτυχημένες συνήθως αποδράσεις που έχουν καταγραφεί. Σε μία περίπτωση, ένα παιδί απέδρασε 27 φορές και άλλες τόσες υποχρεώθηκε να επιστρέψει στο ίδρυμα για να συνεχίσει την εκπαίδευσή του. Κάποια λίγα τα κατάφεραν, αλλά μόνο για να συναντήσουν τον θάνατο εξαιτίας των καιρικών συνθηκών στις έρημες αφιλόξενες εκτάσεις του Καναδά.
Υπάρχουν και οι ανώνυμοι τάφοι. Πριν λίγες μέρες, στις 23 Ιουνίου, βρέθηκαν στο οικόπεδο του Οικοτροφείου του Μαριέβαλ, στο Σασκάτσουαν τα οστά 751 παιδιών, τα οποία έρχονται να προστεθούν στα 215 που είχαν βρεθεί έναν περίπου μήνα πριν στη Βρετανική Κολούμπια. Σίγουρα δε αναμένεται να βρεθούν χιλιάδες ακόμη. Είναι ό,τι έχει απομείνει από τους μαθητές που πέθαναν μέσα στα χρόνια από τις επιδημίες, τις κακουχίες, τις σωματικές τιμωρίες, ακόμη και εξαιτίας των διατροφικών πειραμάτων που γίνονταν σε κάποια οικοτροφεία.
Και ενώ ο Καναδάς –ο οποίος λογιζόταν πάντα ως μια από τις πιο φιλελεύθερες χώρες του κόσμου- συγκλονίζεται από τις αποκαλύψεις και τις μαρτυρίες των «απόφοιτων», η καμπάνα ηχεί και στην αυλή του ισχυρού του γείτονα, των ΗΠΑ, καθώς και εκεί λειτουργούσαν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα τέτοια οικοτροφεία. Είναι δε σχεδόν βέβαιο πως, σε όποια χώρα του κόσμου και αν ψάξουμε θα βρούμε ανάλογες σκοτεινές ιστορίες που θα αφορούν τους διάφορους «ανεπιθύμητους» της γης. Εκείνους που τους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα να ορίζουν τη σημασία των λέξεων και που μόνο όταν θα το αποκτήσουν ξανά θα αποδοθεί ενός είδους δικαιοσύνη.
