Τέσσερις επιστήμονες απαντούν στις ερωτήσεις του Αντώνη Παγκράτη: ήταν όντως παράδοξο το δίδυμα ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ; Μπορεί να επαναληφθεί μια τέτοια συμμαχία;
O Νίκος Ναγόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, απαντά στο ερώτημα τι ήταν η συμμαχία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.
Με αφορμή το συλλογικό έργο «Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Σιδέρη (επιμέλεια Μ. Μαραγκουδάκη και Θ. Χατζηπαντελή) ζητήσαμε από τρεις συγγραφείς του βιβλίου και έναν προσκεκλημένο να απαντήσουν στην εξής ερώτηση: Στη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΝΕΛ εκτός από τον προφανή καιροσκοπικό στόχο που το σχήμα αυτό επεδίωκε και τελικώς πέτυχε –την κατάληψη της εξουσίας- μπορούμε να διακρίνουμε κάποια θεμέλια αυτής της συνεργασίας που, φαίνεται τόσο παράδοξη; Υπάρχει κάποια συνισταμένη που θα επέτρεπε την ικανοποίηση του οράματος των δύο κομμάτων για την πολιτική οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας; Υπάρχει κάποια σύμπτωση νοοτροπιών, πεποιθήσεων ηγεσιών και ψηφοφόρων; Ήταν ένα πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο που δύσκολα μπορεί να επαναληφθεί, ή υπάρχουν ιδεολογικά ερείσματα που θα ευνοούν μελλοντικά τέτοιου είδους συνεργασίες;
Σήμερα απαντά ο Νίκος Ναγόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και, κατά τη γνώμη μου από το σχόλιο/απάντηση προκύπτει ότι η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ πραγματοποιήθηκε στη βάση της εξαγιάσεως των μέσων προς επίτευξη του ιερού σκοπού: αυτή είναι συνισταμένη της συγκυβέρνησης του 2015. Όλα τα υπόλοιπα, ιδεολογίες, κοινωνικές ευαισθησίες, ιστορικό παρελθόν υποχωρούν, έστω και προσωρινά, μπροστά στον κοινό στόχο. Σκοπός ήταν η λύτρωση της πατρίδας από τους δανειστές και αυτούς που τους αξίωσαν ως τέτοιους: το παλιό διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Αυτός ήταν ο στόχος της συγκυβέρνησης ανεξαρτήτως της αποτυχημένης, από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, άσκησης της εξουσίας στην οποία εκ των πραγμάτων αναγκάζεται ο κυβερνών, και της διακριτικής, συμβολικού-τελετουργικού χαρακτήρα παρουσίας του ΑΝΕΛ. Η επαναφορά παρομοίων πολιτικών συνδυασμών θα μπορούσε να υπάρξει στο πλαίσιο που η εξουσία περιορίζεται ή γίνεται αναγνωρίσιμη στην ισχύ της και μόνο. Δηλαδή, στην περίπτωσή μας, όταν η εξουσία έχει σημασία μόνο ως άσκηση ισχύος.
Ακολουθεί ολόκληρη η απάντηση του Νίκου Ναγόπουλου.
Προεκλογικά επιλέχθηκε και μετεκλογικά έγινε πράξη η «έντιμη δημόσια συμφωνία», όπως τη χαρακτήρισαν οι πρωταγωνιστές της, ή η «ανίερη συμμαχία», όπως στιγματίστηκε από πολλούς. Προκρίθηκε σχεδόν αβασάνιστα η ευκαιρία της συγκυβέρνησης που προσφέρθηκε για την «πρώτη φορά Αριστερά» μέσα από τις πολλαπλές συγκυρίες για άμεση κατάκτηση εξουσίας, παρά το πολιτικό, ηθικό, αξιακό και ιδεολογικό κόστος που θα επέφερε στο εσωτερικό της. Μετεκλογικά ζυγίστηκαν εκ νέου όλα σε μια σχέση με ετεροβαρές πρόσημο καθώς τα εκλογικά αποτελέσματα, η αξίωση ισχύος και κυρίως το μέγα διακύβευμα, η δυνατότητα για άσκηση εξουσίας εδώ και τώρα, ήταν δεδομένο ότι θα υπερίσχυαν. Η συγκυβέρνηση, ως εξαγιασμένο μέσο του μοναδικού, εξαιρετικού σκοπού, παρουσιάστηκε ηχηρά ως η τυπική και η μόνη πολιτικά εφικτή συμφωνία. Μια συμφωνία που αναβαθμίστηκε σε «κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας» και η οποία σχολιάστηκε ψιθυριστά στον κόσμο της Αριστεράς, που «κατάπιε» σχετικά εύκολα, τα συνειδησιακά ζητήματα για το στραπατσάρισμα της ηθικής ανωτερότητας, αυτό το Magnum Opus που επιδεικνύει με αυταρέσκεια.
Από την άλλη, οι ΑΝΕΛ, ένα κόμμα χωρίς ιδεολογία και όραμα, προϊόν της κρίσης, με διάθεση περισσότερο επιχειρησιακής εμπλοκής παρά πολιτικής οργάνωσης, αυτοαναγορεύτηκε σε εθνικό προστάτη και με αποστολή τα «καθαρά χέρια». Έτσι, βρέθηκε αίφνης προ των πυλών της εξουσίας. Εδώ ξεπρόβαλε απρόσμενα, όχι ωστόσο παράδοξα, ο κοινός τόπος και εδώ επενδύθηκε πρόχειρα σε επικοινωνιακό επίπεδο το συν-κυβερνητικό πρόγραμμα που νοηματοδοτούσε υπόρρητα κάποια συμπληρωματικότητα στη διαχείριση της εξουσίας. Η πολιτική καταγγελία και η κατάργηση των μνημονίων που προανήγγειλε ο Σύριζα σε συνδυασμό με την πάταξη της φοροδιαφυγής, της διαφθοράς, των πελατειακών δικτύων έδινε ρόλο στον εταίρο της συγκυβέρνησης: εκτός των άλλων οι ΑΝΕΛ θα καταδείκνυαν τη φθορά και τη διαίρεση της δεξιάς παράταξης. Το οικοδόμημα της συνεργασίας ήταν έτοιμο, συγκυβέρνηση ειδικού σκοπού, με ανύπαρκτο κοινό όραμα και αχρείαστες πολιτικές ή άλλου είδους συγκλίσεις.
Ήταν σαφές: η αδιαπραγμάτευτη προεκλογική αντιμνημονιακή στάση του ΣΥΡΙΖΑ αναζητούσε συμπόρευση, όχι οπωσδήποτε πολιτική, αλλά εξίσου αντιμνημονιακή, αναδιατάσσοντας έτσι το τοπίο και τις προϋποθέσεις για ύπαρξη συμμαχιών. Μια υπολογιστική πράξη καθαρά κόστους-οφέλους που ήταν ταυτοχρόνως ορθολογική: μεγιστοποιούσε τις ευκαιρίες επίτευξης του σκοπού, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο των μέσων που επρόκειτο να επιλεγούν. Επιπλέον, οι προσφερόμενες λύσεις διατήρησαν αποκλειστικά συγκυριακό και προσωρινό χαρακτήρα και με τον ίδιο τρόπο διαπέρασαν την κοινή ανάγνωση που επιχείρησαν οι αρχηγοί τους. Η ριζοσπαστική αριστερά και η ακραία πτέρυγα της δεξιάς αποκτούσαν κοινό πρόγραμμα εξουσίας και αυτό ήταν μια πραγματικότητα. Βέβαια, προς το παρόν, η διαφορετική πολιτική διερμήνευση του μετώπου από τα δύο κόμματα παρέμενε αδιάφορη: το μείζον ήταν η αντιμνημονιακή ανατροπή· όχι το πολιτικό αποτύπωμα, όχι οι ιδεολογικές αρχές των συμμετεχόντων. Κι όλα αυτά παρότι η πράξη μιας ανορθόδοξης συμμαχίας περιφερόταν σε αρκετές αμήχανες συνειδήσεις ανθρώπων της Αριστεράς.
Στη θέση του δίπολου Αριστεράς-Δεξιάς ξεπροβάλλει στο Ζάππειο ανάμεσα στους εναγκαλισμούς των δύο αρχηγών το σύνθημα νίκης «Ξεμπερδεύουμε με το παλιό – Κερδίζουμε το αύριο». Πάλι καλά που το αντιμνημονιακό μέτωπο έφτασε μέχρι τους ΑΝΕΛ, διότι υπήρχαν κάποιες άλλες αυτοαποκαλούμενες αντιμνημονιακές δυνάμεις της ακροδεξιάς που στην ουσία ως εγκληματικές οργανώσεις με πολιτικό μανδύα είχαν πιο δραστικό σχέδιο εμπλοκής στην αντίληψη ότι «η πολιτική είναι απλά διαχείριση κρίσεων» με άμεσο πρόγραμμα εκκαθαρίσεων.
Είναι φανερό ότι σε επίπεδο ηγεσιών το κρίσιμο σημείο είχε με ευκολία προδιαγραφεί μέσα από την έκδηλη δυνατότητα απόλαυσης μιας σχεδόν απαγορευμένης γεύσης για την Αριστερά και από τη μέγιστη αξιοποίηση σε επίπεδο στελέχωσης των κυβερνητικών θώκων που εξασφάλισε το κόμμα των ΑΝΕΛ - ένας σχηματισμός που εμφανίστηκε σαν κομήτης σε περίοδο κρίσης και εξαφανίστηκε με την ίδια ταχύτητα. Για τον ΣΥΡΙΖΑ η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας θα αποδεικνυόταν όχι τόσο εύκολη υπόθεση και σίγουρα όχι τόσο γοητευτική, όσο η πολιτισμική ηγεμονία της Αριστεράς στα χρόνια που ήταν στην αντιπολίτευση. Η προσγείωση ήταν απότομη, σχεδόν ανώμαλη καθώς πραγματοποιήθηκε με την απομάγευση της πολιτικής από την υψηλή ιδεολογία και την απομάκρυνση της φαντασίας από την εξουσία, τη σύγκρουση του εφικτού με το ανέφικτο, την αναθεώρηση της πολιτικής έννοιας του πραγματισμού, τις σκληρές διαπραγματεύσεις, τον κυνισμό, τα διαχειριστικά αδιέξοδα, την πολιτική και ιδεολογική φθορά … την αλλαγή πλεύσης.
Το περιεχόμενο των ετερόκλητων πολιτικών, της ηθικής, αξιακής και προγραμματικής ασυμβατότητας των δύο κομμάτων θα αποκτούσε σημασία μόνο όταν ο σκοπός θα εξυπηρετούνταν κάποια στιγμή με διαφορετικό τρόπο. Η ανάδειξη της πολιτικής διαφοράς με το προαναγγελθέν χρονικό της ρήξης, ως επιστροφή στις πολιτικές και ιδεολογικές ταυτότητες των δυο κομμάτων, θα έπρεπε να περιμένει έως τις Πρέσπες.
Ως προς το αν αναμένουμε στο μέλλον παρόμοιες συμμαχίες ασύμβατων πολιτικά δυνάμεων, η Θουκυδίδεια ανάδειξη της ισχύος ως εξουσιαστικής (και όχι ιδεολογικής) σχέσης που διέπει τις ομάδες συμφερόντων μπορεί να εκτιμηθεί και ως επιβεβαίωση της επανάληψης του φαινομένου και με άλλους πρωταγωνιστές.
13°
