Δόμνα Μιχαηλίδου: Μια οικογένεια για κάθε παιδί

Σημαντικές αλλαγές φέρνει ο νέος θεσμός της αναδοχής παιδιών. Ανάμεσα στις πιο σημαντικές από αυτές η καθιέρωση του επιδόματος αναδοχής, κατ' ελάχιστον 325 ευρώ, το οποίο θα αρχίσει να καταβάλλεται από το τέλος Ιουνίου, η διεύρυνση των ηλικιακών ορίων καθώς και η δημιουργία της πλατφόρμας paidi.gov.gr. Ζητήσαμε από την υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Δόμνα Μιχαηλίδου να μας πει περισσότερα.

Πρόσφατα παρουσιάσατε το νέο θεσμό της αναδοχής. Ποιες είναι οι σημαντικότερες αλλαγές, σε σχέση με όσα ίσχυαν πριν;
Στόχος μας τον ενάμιση τελευταίο χρόνο είναι να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα και να βρούμε την κατάλληλη, για αυτά, οικογένεια. Οπότε κάθε αλλαγή, δράση και ρύθμιση που έχουμε σχεδιάσει και υλοποιήσει εξυπηρετεί αποκλειστικά το σκοπό αυτό. Πριν τον Ιούλιο του 2020 που ξεκινήσαμε τη λειτουργία του Ενιαίου Εθνικού Συστήματος Αναδοχών/Υιοθεσιών ένας υποψήφιος ανάδοχος μπορεί να περίμενε 3-4 χρόνια με μια διαδικασία εξαιρετικά αδιαφανή και μη-καθαρά δομημένη. Μέσα σε 8 μήνες καταφέραμε να βγάλουμε 700 παιδιά από τα ιδρύματα και να βρούμε γι’ αυτά την κατάλληλη οικογένεια κάνοντας τις διαδικασίες γρήγορες, ψηφιακές και απολύτως διαφανείς. Έχοντας πετύχει ένα λειτουργικό και ασφαλές σύστημα υιοθεσίας και αναδοχής, ενισχύουμε την αναδοχή με τρία ειδικότερα μέτρα.

1. Χορηγούμε ειδικό βοήθημα στους ανάδοχους γονείς –αυτόματα και ψηφιακά– για να βοηθήσουμε με κάποια τουλάχιστον από τα έξοδα των παιδιών. Η πλατφόρμα άνοιξε ήδη τον προηγούμενο μήνα και η πρώτη χορήγηση του μηνιαίου επιδόματος θα γίνει την τελευταία εργάσιμη του Ιουνίου. Το βοήθημα αυτό ξεκινά από 325 ευρώ για τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης και μπορεί να ξεπεράσει και τα 2.000 ευρώ για παιδιά με αναπηρία.
2. Διευρύνουμε τα ηλικιακά όρια για όσους επιθυμούν να γίνουν ανάδοχοι γονείς. Σύντομα άτομα από 25 έως 75 ετών θα μπορούν να αναλάβουν τη φροντίδα ενός παιδιού.
3. Τέλος, δημιουργήσαμε την πρώτη κρατική ψηφιακή πλατφόρμα για το παιδί, paidi.gov.gr, που συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες που αφορούν σε αυτό. Έτσι παρέχουμε και συνεχή πληροφόρηση σχετικά με τις παροχές και υπηρεσίες του κράτους για την στήριξη των οικογενειών και των παιδιών.

Πόσο πίσω είμαστε σε σχέση με άλλες χώρες και ποιος πιστεύετε ότι είναι ο παράγοντας που απέτρεπε, έως τώρα, αρκετούς/ές από το ενδεχόμενο να γίνουν ανάδοχοι γονείς;
Δυστυχώς, οι έως σήμερα εφαρμοζόμενες πρακτικές στην Ελλάδα σχετικά με την προστασία των παιδιών σε καμία περίπτωση δεν αγγίζουν αυτές χωρών όπως η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία. Τα τελευταία χρόνια, χώρες και της Ανατολικής Ευρώπης όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία έχουν κάνει μεγάλες συστημικές αλλαγές για τη μείωση των ιδρυμάτων και την παροχή εξατομικευμένης φροντίδας σε παιδιά. Στην Ελλάδα, πρώτη φορά γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια για να υιοθετήσουμε πρακτικές οι οποίες αποδεδειγμένα εξυπηρετούν το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών.
Στη χώρα μας, ακόμα θεωρούμε ότι εάν ένα παιδί κακοποιείται, καθήκον της Πολιτείας είναι να το τοποθετήσει σε ίδρυμα. Λάθος. Καθήκον της Πολιτείας, δικό μας δηλαδή, είναι να βρούμε την κατάλληλη για αυτό οικογένεια. Να το αγκαλιάσει, να το φιλοξενήσει και να εκπληρώσει την ανάγκη του για ασφάλεια, φροντίδα και υποστήριξη. Ο τρόπος να το πετύχουμε αυτό είναι μέσω της αναδοχής. Της φιλοξενίας, δηλαδή, για χρόνια -ή μπορεί και για πάντα- στο σπίτι του ανάδοχου γονέα εκείνων των παιδιών που έχουν οικογένεια αλλά για πολλούς λόγους δεν είναι σε θέση να τα φροντίσει. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να επιτύχουμε μέσω των δομικών αλλαγών στο σύστημα αναδοχής, τις οποίες υλοποιούμε σε συνεργασία με φορείς όπως η UNICEF, ο Συνήγορος του Πολίτη, αλλά και όσους πολίτες μας προσέγγισαν για να μοιραστούν την εμπειρία και την άποψή τους. Πλέον, η διαδικασία για να γίνει κανείς ανάδοχος είναι συγκεκριμένη, διαφανής, κρατά το περισσότερο 8 μήνες και δεν αποθαρρύνει δυνητικούς ανάδοχους. Είναι όμως και αυστηρή, γιατί πρέπει με κάθε τρόπο να φροντίσουμε το συμφέρον των παιδιών.

Ένας άνθρωπος 25 ετών μήπως είναι μικρός για να γίνει ανάδοχος γονέας; Και, αντιστοίχως, ένας άνθρωπος 75 ετών μήπως είναι αρκετά μεγάλος;
Θα με εξέπληττε αν πιστεύαμε ότι όσοι στην Ελλάδα έχουν κάνει παιδιά στην ηλικία των 25 δεν είναι κατάλληλοι γονείς λόγο ηλικίας. Επίσης, θα θύμωνα μαζί σας αν μου λέγατε πως η αεικίνητη μητέρα μου που είναι κοντά στο ανώτατο ηλικιακό όριο είναι αρκετά μεγάλη για να είναι μητέρα. Σημασία δεν έχει η ηλικία, αλλά η διαθεσιμότητα των ατόμων να παρέχουν αγάπη, φροντίδα και το περιβάλλον τους. Αυτό άλλωστε κρίνουν και οι κοινωνικοί λειτουργοί στη κοινωνική έρευνα των υποψηφίων.

Πόσα παιδιά ζουν σήμερα σε δομές φιλοξενίας, «αναζητώντας» μια ανάδοχη οικογένεια ή έναν ανάδοχο γονέα;
Έχουμε καταγράψει 1.564 παιδιά σε 82 δημόσιες, ιδιωτικές και εκκλησιαστικές δομές παιδικής προστασίας σε όλη την Ελλάδα από τα οποία μόνον τα 73 είναι προς υιοθεσία. Ακόμα πιο συγκεκριμένα, από τα 73 τα 70 είναι άνω των 6 ετών – ηλικίας δηλαδή που παρατηρούμε μεγάλη έλλειψη ενδιαφέροντος από υποψήφιους θετούς γονείς. Για τα περισσότερα από τα υπόλοιπα παιδιά λοιπόν ο μόνος τρόπος για να βγουν από τα ιδρύματα, είναι η αναδοχή. Είναι παιδιά που έχουν οικογένειες με σοβαρά προβλήματα, όπως μεγάλες οικονομικές δυσκολίες είτε παραβατική ή κακοποιητική συμπεριφορά και κρίνεται από τις αρχές ότι πρέπει να απομακρυνθούν από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Επειδή όμως τα παιδιά αυτά εξακολουθούν και έχουν οικογένεια, και πολλές φορές έχουν και σχέση με αυτή, δεν μπορούν να υιοθετηθούν – τουλάχιστον όχι έως ότου το δικαστήριο αφαιρέσει αμετάκλητα τη μέριμνα από τη βιολογική οικογένειά τους.

Διαβάζουμε στο paidi.gov.gr ότι από τη στιγμή που κάποιος υποψήφιος ανάδοχος γονέας υποβάλει την αίτηση και τα δικαιολογητικά του, θα χρειαστεί να περάσουν 6-8 μήνες προκειμένου να ολοκληρωθούν η κοινωνική έρευνα και η εκπαίδευση και να εγγραφεί στο Νέο Εθνικό Σύστημα Υποψηφίων Αναδόχων. Πείτε μας λίγα πράγματα για την κοινωνική έρευνα και την εκπαίδευση, τι περιλαμβάνουν και πώς γίνονται.
Ως Πολιτεία έχουμε δύο ουσιαστικές δικλείδες ασφαλείας για να είμαστε σίγουροι ότι τα παιδιά βρίσκουν την κατάλληλη για αυτά οικογένεια. Η μια είναι εκ των προτέρων και η άλλη είναι εκ των υστέρων. Εκ των προτέρων, έχουμε την κοινωνική έρευνα που διενεργείται ενδελεχώς για κάθε υποψήφιο ανάδοχο. Για 3 μήνες ένας κοινωνικός λειτουργός επισκέπτεται τον υποψήφιο, το σπίτι του, παρατηρεί το περιβάλλον που θα μεγαλώσει ένα παιδί. Ένας υποψήφιος ανάδοχος, όπως και ένας υποψήφιος θετός γονέας, θα πρέπει να περάσει επιτυχώς την κοινωνική έρευνα για να κριθεί κατάλληλος από το κράτος. Εκ των υστέρων, αφού δηλαδή ο ανάδοχος γονέας φιλοξενεί πια το παιδί στο σπίτι, ο κοινωνικός λειτουργός επισκέπτεται κάθε μήνα την ανάδοχη οικογένεια εποπτεύοντας την προσαρμογή του παιδιού, για να διαπιστώσει ότι όλα λειτουργούν προς όφελος του αλλά και υποστηρίζοντας το ίδιο και τους ανάδοχους γονείς του.
Σε ό,τι αφορά τα εκπαιδευτικά σεμινάρια που απευθύνονται σε υποψήφιους ανάδοχους ή θετούς γονείς, αυτά συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξή τους στη διαδικασία «συνταιριάσματος» με τα παιδιά προς αναδοχή ή υιοθεσία. Η διάρκειά τους είναι 2 μήνες και πραγματοποιούνται από εξειδικευμένους επιστήμονες που υποβοηθούν τη σταδιακή κατανόηση του ρόλου του ανάδοχου ή θετού γονέα. Ενώ από το 2018 ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να ανοίξει ο φάκελος των υποψηφίων, δεν είχαν οργανωθεί ποτέ πριν το προηγούμενο καλοκαίρι. Τα οργανώσαμε, τρέχουν τακτικά σε κάθε γεωγραφική περιφέρεια της χώρας κάθε δύο μήνες και, με απόλυτη ειλικρίνεια, σας λέω ότι με όσους γονείς μιλάω που έχουν συμμετάσχει σε αυτά εκλαμβάνω το πόσο βοηθητικά υπήρξαν για τους ίδιους τόσο μέσω της ψυχοκοινωνικής στήριξης που έλαβαν από τους ειδικούς όσο και μέσα από τη δημιουργία ενός δικτύου, πλέον φίλων για αυτούς, με παρόμοιες αγωνίες, προσδοκίες και προβληματισμούς.

Ανάδοχος γονέας μπορεί να γίνει κάθε πολίτης ως μονογονέας, κάθε έγγαμο ζευγάρι και κάθε ζευγάρι που έχει σύμφωνο συμβίωσης χωρίς να λαμβάνονται υπόψη το φύλο, η θρησκεία και οι σεξουαλικές προτιμήσεις. Υπάρχουν «πλεονεκτήματα»; Για παράδειγμα, αποτελεί πλεονέκτημα ένας άνθρωπος ή ένα ζευγάρι να έχουν βιολογικά παιδιά; Ή, ένα ζευγάρι θεωρείται καταλληλότερο από έναν μονογονέα;
Οι αναδοχές γίνονται πια με απόλυτη διαφάνεια. Αυτό σημαίνει ότι κάθε υποψήφιος έχει τις ίδιες ευκαιρίες να γίνει γονέας και να υποδεχθεί στην οικογένεια του ένα παιδί! Η καταλληλότητα ενός ατόμου κρίνεται από την ικανότητά του να φροντίσει ένα παιδί βάσει πάντα της κοινωνικής έρευνας και όχι από χαρακτηριστικά της ταυτότητάς τους. Είμαι πολύ αυστηρή σε αυτό. Δεν δεχόμαστε καμία διάκριση και διερευνούμε καθημερινά κάθε σχετική καταγγελία ή υπόνοια. Θεωρούμε εξίσου μεγάλη επιτυχία του συστήματος όταν μονογονείς, ομόφυλα ζευγάρια και οικογένειες με πολλά βιολογικά παιδιά αναλαμβάνουν τη φροντίδα ενός ανάδοχου παιδιού.

Σήμερα υπάρχουν σχεδόν 500 ανάδοχοι γονείς. Ο στόχος σας ποιος είναι;
Από τα στοιχεία προκύπτει ότι ενώ έχουμε 1.980 αιτήσεις για υιοθεσία, έχουμε μόλις 18 για αναδοχή. Υπάρχει δηλαδή τρομερή ασυμμετρία των αιτήσεων και του αριθμού των παιδιών που είναι κατάλληλα για αναδοχή ή υιοθεσία. Ο αριθμός των αναδόχων αυτή τη στιγμή δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, όπως σωστά λέτε. Γι’ αυτό το λόγο, οι ενέργειες που υλοποιούμε στοχεύουν στην ενημέρωση της ελληνικής κοινωνίας για τον θεσμό της αναδοχής με απώτερο σκοπό να αυξήσουμε τον αριθμό των αναδόχων. Θέλουμε η αναδοχή να γίνει το μέσο για να αλλάξουμε τη ζωή των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα. Και φυσικά δεν θέλουμε παιδιά να μεγαλώνουν σε ιδρύματα.

---

Ερωτήσεις και απαντήσεις για την αναδοχή

Υπάρχουν πολλά είδη αναδοχής;

Ναι. Μπορούμε σε αδρές γραμμές να διακρίνουμε:

• Βραχυχρόνια: Η προοπτική του παιδιού είναι να επιστρέψει στην φυσική του οικογένεια μόλις εκλείψουν οι λόγοι για τους οποίους την αποχωρίστηκε, ή να υιοθετηθεί μόλις διευθετηθούν εκκρεμή νομικά ζητήματα.
• Επείγουσα: Όταν ένα ξαφνικό γεγονός επιβάλλει την άμεση απομάκρυνση του παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον. Η εναλλακτική λύση είναι τοποθέτηση σε ίδρυμα.
• Μακροχρόνια: Αφορά παιδιά που δεν προβλέπεται να επιστρέψουν σύντομα στην οικογένειά τους, αλλά δεν είναι εφικτή άμεσα η υιοθεσία. Μπορεί μερικές φορές να εξελιχθεί σε υιοθεσία, υπό προϋποθέσεις.
• Επαγγελματική: Όταν η φιλοξενία πρέπει να συνδυαστεί με θεραπεία. Αφορά ειδικούς επιστήμονες συγκεκριμένων ειδικοτήτων, που ασκούν την αναδοχή επαγγελματικά.

Ποια παιδιά είναι κατάλληλα για αναδοχή;

• Παιδιά οικογενειών σε κρίση
• Κακοποιημένα- παραμελημένα παιδιά
• Έκθετα – τουλάχιστον μέχρι τον εντοπισμό των γονέων
• Παιδιά εξαρτημένων γονέων, χωρίς άλλο υποστηρικτικό περιβάλλον.
• Παιδιά με αναπηρίες, μη αποδεκτά από τη φυσική η θετή οικογένεια
• Παιδιά σε ειδικές καταστάσεις (προσφυγιά, φυσικές καταστροφές κ.λπ.)
• Παιδιά, που σήμερα βρίσκονται σε Ιδρύματα.

Μπορεί το παιδί να φύγει από την ανάδοχη οικογένεια;

Ναι, το παιδί θα επιστρέψει στη φυσική του οικογένεια, όταν τα προβλήματα έχουν αντιμετωπισθεί και οι δικαστικές και κοινωνικές υπηρεσίες εκτιμούν πως το περιβάλλον είναι ασφαλές και πάλι.

(Και άλλες απαντήσεις σε ερωτήματα, καθώς και άλλες πληροφορίες για την αναδοχή, μπορείτε να δείτε εδώ www.paidi.gov.gr)