Τεχνητή νοημοσύνη και κοινωνική νομιμοποίηση

Ένα δημοφιλές ερώτημα το οποίο επιδέχεται διαφορετικές απαντήσεις είναι εάν και κατά πόσον η απόφαση ενός δικαστή ή ενός δημοσίου υπαλλήλου, ή ακόμη και του νομοθέτη, μπορεί να υποκατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ).

Η υποκατάσταση των ανθρώπων των οποίων οι αποφάσεις είναι εκτεθειμένες σ’ έναν μεγαλύτερο βαθμό αυθαιρεσίας και σφάλματος από εκείνον της μηχανής, εικάζεται ότι θα συμβάλει στην αποκατάσταση του κλονισμένου αισθήματος δικαίου, θα δημιουργήσει μια σημαντική γραφειοκρατική αποφόρτιση καθώς και οικονομίες κλίμακος.

Η συζήτηση συχνά εξαντλείται στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ΤΝ με τα επιχειρήματα να προβάλλονται ένθεν κακείθεν. Η παρείσφρηση ιδεολογικών παραμέτρων και δογματικών θέσεων συμπληρώνει, συνήθως, την τρέχουσα συζήτηση.

Θεωρώ, ωστόσο, ότι πιο σημαντική από την κεντρική συζήτηση της ουσίας είναι εκείνη που εξετάζει τα θέματα της κοινωνικής νομιμοποίησης των αποφάσεων που λαμβάνονται είτε από ανθρώπους είτε από την ΤΝ καθ’ όσον αυτή είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητά τους. Το εάν, δηλαδή, η απόφαση που θα εκδοθεί από μια μηχανή για την επιβολή ενός προστίμου θα τύχει ή όχι σεβασμού από τον πολίτη που τον αφορά συναρτάται προς την κοινωνική νομιμοποίησή της.

Θα πρέπει, λοιπόν, να εξεταστεί υπό ποιες προϋποθέσεις το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης που θα στηρίζεται στην ΤΝ δεν θα καταπίπτει ακόμη κι αν σφάλλει. Διότι, εν τέλει, αυτό συμβαίνει σήμερα: Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης που στηρίζεται στον φυσικό δικαστή δεν καταρρέει, ακόμη κι όταν οι αποφάσεις του δεν είναι δίκαιες.

Το ίδιο ισχύει και για τη νομοθέτηση η οποία εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτή ως βασική λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, ενώ πολλές από τις αποφάσεις των βουλευτών είναι εσφαλμένες ή συμβολικές.

Το αληθές ή ψευδές της απόφασης του δικαστή ή του νομοθέτη δεν οριοθετείται σε σχέση με μια παγκόσμια, αμετάβλητη αλήθεια αλλά προς εκείνη που, την συγκεκριμένη περίοδο στην συγκεκριμένη κοινωνία, καταγράφεται και γίνεται αποδεκτή ως τέτοια από τα σώματα που έχουν εξουσιοδοτηθεί να εκδίδουν τη σχετική απόφαση. Δεν αρκεί, όμως, μόνον η τυπική νομιμοποίηση της διαδικασίας, διότι αυτή θα παρέπεμπε σε αποφασιοκρατία (δηλαδή, στον εγκλωβισμό εκείνου που λαμβάνει αποφάσεις στην τυπικότητα της διαδικασίας κι όχι την ουσία της υπόθεσης). Είναι σημαντικό ότι οι διάδικοι σε μια δίκη ή οι πολίτες που ζητούν την παροχή μιας υπηρεσίας στην περίπτωση της δημόσιας διοίκησης, εμπιστεύονται την ισχύουσα διαδικασία ακόμη κι όταν γνωρίζουν ότι είναι πιθανόν η τελική απόφαση να μην είναι εκείνη που θα ήθελαν. Ακόμη κι έτσι, όμως, επέρχεται μια μείωση της περιπλοκότητας και της αβεβαιότητας που υπήρχε πριν από την εμπλοκή των συγκεκριμένων μηχανισμών κοινωνικής νομιμοποίησης. Αυτή, ακριβώς, η αναγνώριση της τυπικής και ουσιαστικής ισχύος των θεσμών από τους πολίτες συγκροτεί την κοινωνική νομιμοποίηση των αποφάσεων και καθιστά δυνατή την εφαρμογή τους.

Η αξία της κοινωνικής νομιμοποίησης των θεσμών στην εποχή της επικράτησης ενός άκρατου ατομικισμού είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη. Μάλιστα, σήμερα, ο ρόλος τους στις παγκοσμιοποιημένες, πολυφυλετικές και ετερόκλητες κοινωνίες μας είναι ακόμη πιο σημαντικός σε σχέση με προηγούμενες ιστορικές περιόδους, αφού πρέπει να ενσωματώνουν πολύ διαφοροποιημένες προσδοκίες, αιτήματα και αξίες.

Η κοινωνική νομιμοποίηση της ΤΝ είναι μια εξόχως περίπλοκη υπόθεση που θα απαιτήσει, εκτός από την εξέλιξή της, μακρύ χρόνο για τη νομιμοποίησή της.

Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις που σήμερα μοιάζουν αδύνατες πρέπει να λάβουν υπόψη:

• Το γεγονός ότι η ΤΝ, από μόνη της, δεν διασφαλίζει την αλήθεια ή τη δικαιοσύνη, καθώς ενδέχεται να σημειωθεί μεροληψία στον τρόπο με τον οποίο συλλέγονται τα δεδομένα και γράφεται ο αλγόριθμος, και η οποία μπορεί να πηγάζει από τη μεροληψία που υπάρχει στην κοινωνία.
• Το ότι πρέπει να υπάρχει μια συνεχής βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων, σε συνδυασμό με τις διαδικασίες αλγοριθμικού σχεδιασμού και συνεχούς επαναξιολόγησής του για να αποτρέπεται η μεροληψία στις αποφάσεις της ΤΝ.
• Το ότι η ΤΝ θα πρέπει να υιοθετήσει, με προγραμματικό τρόπο, την ανθρωποκεντρική προσέγγιση φροντίζοντας για την δυνατότητα ελέγχου και επαλήθευσης των προγραμμάτων και των αποφάσεών της από τον άνθρωπο.
• Το ότι η εκμάθηση της μηχανής θα γίνεται στη βάση της διασφάλισης της μη εισαγωγής διακρίσεων, της θεσπισμένης διαδικασίας και της διαφάνειας.
• Το ότι τα κράτη και οι διοικήσεις τους, μέσω των δημόσιων πολιτικών τους, πρέπει να προωθούν τις επενδύσεις, να διαθέτουν κονδύλια για την ΤΝ και να αντιμετωπίζουν τους φραγμούς στην ανάπτυξή της.
• Το ότι οι εμπορικές πλατφόρμες τεχνητής νοημοσύνης έχουν προχωρήσει από τις δοκιμές σε πραγματικές εφαρμογές στους τομείς της υγείας, του περιβάλλοντος, της ενέργειας και των μεταφορών, σημαίνει ότι χρειάζεται, ήδη από τώρα, μια δευτερογενής ανάλυση των τεχνικών εκμάθησης της μηχανής.

Εν τέλει, οι νέοι ρόλοι για ανθρώπους και μηχανές που θα συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων θα καθοριστούν στη βάση μιας νέας πραγματικότητας αλλά είναι βέβαιο ότι θα κατοχυρώνουν αξίες και πρακτικές που ακολουθούνται σήμερα. Λέγεται ότι η προβολή στο μέλλον δεν είναι παρά η προέκταση του παρόντος. Το πώς, λοιπόν, θα κατανοηθεί και επικοινωνηθεί η νέα πραγματικότητα από τους πολίτες του μέλλοντος είναι άγνωστο. Γνωστός είναι μόνον ο δρόμος που θα μας οδηγήσει μέχρι εκεί.