To χρήμα ως Εθνικό Ιδεώδες

Πριν από 200 χρόνια οι Έλληνες επαναστάτες είχαν ως ιδεώδες τους την ελευθερία του πολίτη, δηλαδή το δικαίωμα να ζεις όπως κρίνεις εσύ, ως ίσος μαζί με άλλους πολίτες υπό κοινούς κανόνες. Οι επαναστάτες αγωνίστηκαν με ανιδιοτέλεια και θυσίασαν τις ζωές τους για τους άλλους. Ένα μεγάλο κομμάτι της τότε Ελλάδας είχε διαφορετική ιδεολογία. Αυτοί που λέμε συνήθως κοτζαμπάσηδες είχαν βολευτεί με την Τουρκοκρατία. Προτιμούσαν την ασφάλεια και τους παράδες, ακόμα και αν αυτό σήμαινε υποταγή στους Οθωμανούς. Προτιμούσαν τα χρήματα από την ελευθερία.

Η φιλοσοφία της σημερινής ελληνικής κυβέρνησης για τη φύση της ιδιότητας του πολίτη φαίνεται να είναι πιο κοντά σε αυτήν των κοτζαμπάσηδων, παρά σε αυτή των επαναστατών, αφού και αυτή κρίνει ότι το χρήμα είναι πιο σημαντικό από την ελευθερία. Το δεδομένο αυτό προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση ερμηνεύει τον δικό της νόμο για την ιθαγένεια, έχοντας ξαφνικά (και ενδεχομένως αντισυνταγματικά) ορίσει ότι μόνο όσοι αλλοδαποί έχουν χρήματα δικαιούνται να πολιτογραφηθούν Έλληνες.

Ο νόμος ν. 4735/2020 ορίζει τις ελάχιστες προϋποθέσεις πολιτογράφησης και αναφέρει ότι προϋπόθεση για πολιτογράφηση αλλοδαπού είναι η γνώση της ελληνικής γλώσσας, ιστορίας και πολιτισμού και η «ικανότητα να συμμετέχει ενεργά και ουσιαστικά στην πολιτική ζωή της χώρας, σεβόμενος τις θεμελιώδεις αρχές που τη διέπουν» και να «έχει ενταχθεί ομαλά στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας, έχοντάς την καταστήσει συνεχές κέντρο των βιοτικών του δραστηριοτήτων». Όλα αυτά είναι κατ’ αρχήν σωστά και κατανοητά. Αυτά περίπου ισχύουν και στην πολιτογράφηση στη Βρετανία και αλλού.

Ο έλληνας νομοθέτης προσθέτει όμως και ένα εντελώς καινούργιο στοιχείο: το χρήμα. Ο νέος κώδικας ιθαγένειας ορίζει ότι: «για τη διακρίβωση της οικονομικής ένταξης του αιτούντος λαμβάνονται υπόψη η ύπαρξη σταθερής εργασίας στη χώρα και η εν γένει οικονομική του δραστηριότητα, αλλά και η διαρκής εκπλήρωση των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεών του απέναντι στην Πολιτεία».  

Τι σημαίνει όμως «οικονομική ένταξη»; Ο όρος είναι κατ’ αρχήν ασαφής. Ένταξη είναι να είσαι μισθωτός, είναι όμως και να μεγαλώνεις παιδιά ή να φροντίζεις τους ηλικιωμένους γονείς σου. Ένταξη είναι να πληρώνεσαι καλά, είναι όμως και να πληρώνεσαι ελάχιστα. Εφόσον το ευρύτερο ζητούμενο εδώ είναι η αναγνώριση της συμμετοχής στην ελληνική κοινωνία, η πιο λογική ερμηνεία του όρου θα ήταν η ευρύτερη δυνατή ερμηνεία της «ένταξης» ως κάθε είδους προσφοράς, που εντάσσεται στον κοινωνικό βίο, ανάλογα με τις επιλογές του κάθε ελεύθερου πολίτη. Και όμως η κυβέρνηση απορρίπτει την ερμηνεία αυτή. 

Η κυβέρνηση επέλεξε τη στενότερη δυνατή ερμηνεία της έννοιας της «εργασίας»: την επαρκώς αμειβόμενη. Η βασική διάταξη της απόφασης του Υπουργού Εσωτερικών της 22.04.2021 που εξειδικεύει τους όρους πολιτογράφησης είναι ότι εργασία σημαίνει μόνο έμμισθη εργασία που ανταποκρίνεται σε ένα ελάχιστο όριο: «Ο αλλοδαπός που επιθυμεί να γίνει Έλληνας πολίτης πρέπει να αποδεικνύει ότι διαθέτει ετήσιο εισόδημα που του εξασφαλίζει ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης να επιβαρύνει το σύστημα της κοινωνικής πρόνοιας της χώρας …».

Τι σημαίνει «επαρκές επίπεδο» το ορίζει ή ίδια η Υπουργική Απόφαση, ως οι «ετήσιες αποδοχές του αμειβόμενου υπαλλήλου και εργατοτεχνίτη της χώρας, όπως αυτές προσδιορίζονται με την εκάστοτε ισχύουσα υπουργική απόφαση με την οποία καθορίζεται το ύψος του κατώτατου μισθού και ημερομισθίου».

Η Υπουργική Απόφαση προσθέτει –κάνοντας λογικό άλμα– ότι τα σχετικά εισοδήματα μπορεί και να μην προέρχονται από σταθερή εργασία. Μπορεί να είναι και από καταθέσεις, επενδύσεις ή ακίνητα (δηλαδή η επίσκεψη στην τράπεζα ή η μεταφορά ενός ποσού με το πάτημα ενός κουμπιού μπορεί να αποδεικνύει «ένταξη»). Η απόφαση ορίζει ότι απόδειξη των σχέσεων με την Ελλάδα είναι «το τακτικό εισόδημα που αποκτά στη χώρα προσωπικά ο ίδιος ο αλλοδαπός από οποιαδήποτε πηγή». Η φιλοσοφία της κυβέρνησης είναι συνεπώς αυτή: ο κύριος παράγοντας που αποδεικνύει τη σχέση σου με την Ελλάδα είναι το να βγάζεις εκεί αρκετά χρήματα. 

Αυτό σημαίνει ότι, αν είσαι φτωχός και ζεις με κοινωνικά επιδόματα ή με την στήριξη των συγγενών σου ή του ή της συζύγου σου, δεν θεωρείσαι ότι σχετίζεσαι επαρκώς με την Ελλάδα και αποκλείεσαι από την πολιτογράφηση. Συνεπώς μια γυναίκα που εργάζεται στο σπίτι, ανατρέφοντας παιδιά δεν είναι επαρκώς «ενταγμένη». Αν κάποιος εργάζεται εθελοντικά σε μια εκκλησία, ή σε μια οργάνωση ή σε μια μη κυβερνητική οργάνωση με χαμηλά ή ανύπαρκτα εισοδήματα, δεν είναι επαρκώς ενταγμένος. Δεν υπάρχει «ένταξη» όταν κάποιος αποκλειστικά φροντίζει την μητέρα ή τον πατέρα του.

Δεν ξέρω αν στην κυβέρνηση έχουν καταλάβει τι σημαίνει η εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων για την Ελληνική ιθαγένεια. Δεν φαίνεται να κατανοούν στην κυβέρνηση πόσο αντίθετη είναι η ρύθμιση αυτή στις διατάξεις του Συντάγματος για την αξιοπρέπεια και την ισότητα. Δεν αρκεί όμως να απορρίψουμε τη ρύθμιση ως αντισυνταγματική. Πρέπει να κατανοήσουμε γιατί είναι ηθικά αποκρουστική, ξένη προς την ελευθερία και ξένη προς την Ελλάδα και την ιστορία της.

Τα χρήματα, μας λέει η κυβέρνηση, σε κάνουν Έλληνα. Δεν σε κάνουν οι πράξεις σου, οι δεσμοί σου με τους γύρω σου, ή προσφορά σου, οι αξίες σου. Με το κριτήριο της κυβέρνησης, το να είσαι φτωχός κλείνει το θέμα. Αν ζεις με επιδόματα −που δικαιούσαι– αν φροντίζεις τα παιδιά σου σαν μητέρα ή πατέρας, αν υπηρετείς με ανιδιοτέλεια έναν υπέρτερο σκοπό ή αν βασίζεσαι στην καλοσύνη των φίλων σου, δεν φροντίζεις για την ένταξή σου στην Ελλάδα, αφού δεν κάνεις το βασικό πράγμα που σου ζητά η Ελλάδα: να βγάζεις χρήματα. Συνεπώς, ο τρόπος ζωής του Κοραή, που επέλεξε να ζει φτωχικά με πενιχρά εισοδήματα από τις εκδόσεις του και βασιζόμενος στην γενναιοδωρία των φίλων και συναγωνιστών του, ή του Ξάνθου που, αφού έφτιαξε την Φιλική Εταιρεία, πέθανε πάμφτωχος, δεν αρμόζουν στο ιδεώδες της «ελληνικότητας» της κυβέρνησης.

Διακόσια χρόνια από την Επανάσταση που μας έκανε ελεύθερους και ίσους είναι πραγματικά κωμικοτραγικό ότι η κυβέρνηση επιλέγει τα χρήματα ως διακριτό στοιχείο της ελληνικότητας. Ότι θα θριάμβευε η λογική των κοτζαμπάσηδων διακόσια χρόνια μετά, ποιος θα το περίμενε;