ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη: Το ζητούμενο, μετά την πανδημία είναι ένας βιώσιμος, αποτελεσματικός οδικός χάρτης ειρήνης προς το μέλλον
Στην παρούσα ανάλυση, Το Δίκτυο εστιάζει την προσοχή μας στο τι ακριβώς επιταχύνει ή και το τι ιδιαίτερο αναδεικνύεται, από γεωπολιτική άποψη, ενώ μπαίνουμε στην μεταπανδημική περίοδο.
Τονίζει ότι «Αξιωματικά, θα θεωρήσουμε ότι τα ερωτήματα είναι περισσότερα από τις απαντήσεις και οι σταθερές πολύ λιγότερες από τις μεταβλητές.
Σε κάθε περίπτωση όμως, οι άνθρωποι πάντοτε θα καταβάλλουν προσπάθειες να ερμηνεύσουν τον κόσμο, ώστε να καθιστούν το μέλλον τους περισσότερο ορατό. Αρκεί κάτι τέτοιο να γίνεται έχοντας την γνώση ότι δεν υπάρχουν πια βεβαιότητες, ειδικά στις "άγνωστες" εποχές, όπως η σημερινή, όπου τα γεγονότα οργιάζουν και οι υπάρχουσες θεωρίες έχουν παλιώσει».
Πανδημία: Επιταχυντής ή διαμορφωτής του γεωπολιτικού γίγνεσθαι;
Βλέποντας φως στο τούνελ της πανδημίας, η ανθρωπότητα παρά το αρχικό σοκ του άγνωστου, τον παραλυτικό φόβο, αλλά και τις μεγάλες απώλειες, νοιώθει, πλέον, ότι βαδίζει προς αίσιο τέλος. Με στήριγμα την επιστήμη, ξεπερνά τον αιφνιδιασμό, επανακτά την πρωτοβουλία των κινήσεων και θέτει υπό έλεγχο την πανδημία. Ταυτόχρονα, όμως, με την ανακούφιση της εξόδου, συνυπάρχει και σοβαρός σκεπτικισμός για το αύριο που έρχεται. Ίσως επειδή ήδη αρχίζει να επικρατεί το γενικότερο αίσθημα, ότι η πανδημία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα από τα συμπτώματα μιας ταραγμένης και δύσκολης εποχής που εξελίσσεται τώρα και μπροστά μας και όχι το γενετικό της στοιχείο.
Αν αποτελεί, δηλαδή, σημαντική εξέλιξη, πλην όμως, «μία» ακόμα ανάμεσα σε άλλες, της ιδρυτικής όσο και μεταβατικής εποχής που διανύουμε ή αποτελεί μια «τομή», που θα ξανα-ορίσει τον κόσμο σε προ ή μετά πανδημική περίοδο.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η εξέλιξη των πραγμάτων, δικαιώνει την εκτίμηση ότι η πανδημία επιταχύνει τις εξελίξεις και δεν αποτελεί τομή που τις διαμορφώνει.
Αν και πάντα τα αδιαμόρφωτα πράγματα, χαρακτηρίζονται από μια ξεχωριστή πολυπλοκότητα, που στην περίπτωσή μας, μπορεί να σημαίνει ότι η πανδημία συνδύασε την επιτάχυνση με την ανάδυση όντως νέων φαινομένων, τομών και ισορροπιών, που όμως ήδη κυοφορούνταν προ κορωνοϊού.
Στην παρούσα ανάλυση, εστιάζουμε την προσοχή μας στο τι ακριβώς επιταχύνει ή και το τι ιδιαίτερο αναδεικνύεται, από γεωπολιτική άποψη, ενώ εισερχόμεθα στην μεταπανδημική περίοδο.
Αξιωματικά, θα θεωρήσουμε ότι τα ερωτήματα είναι περισσότερα από τις απαντήσεις και οι σταθερές πολύ λιγότερες από τις μεταβλητές.
Σε κάθε περίπτωση όμως, οι άνθρωποι πάντοτε θα καταβάλλουν προσπάθειες να ερμηνεύσουν τον κόσμο, ώστε να καθιστούν το μέλλον τους περισσότερο ορατό. Αρκεί κάτι τέτοιο να γίνεται έχοντας την γνώση ότι δεν υπάρχουν πια βεβαιότητες, ειδικά στις «άγνωστες» εποχές, όπως η σημερινή, όπου τα γεγονότα οργιάζουν και οι υπάρχουσες θεωρίες έχουν παλιώσει.
Επικινδυνότητα και οριοθέτηση του αμερικανοκινεζικού ανταγωνισμού
Ο επιταχυντής της πανδημίας, έθεσε με ανάγλυφο όσο και επιτακτικό τρόπο το επίδικο του πολυπολικού κόσμου του 21 αιώνα: τον αμερικανοκινέζικο ανταγωνισμό.
Στην ανατολή του αιώνα , διάφοροι μιλούσαν για την περίφημη Chimerica, δηλαδή την χιμαιρική συμβίωση Κίνας – Αμερικής και σήμερα, συμπληρώνοντας το πρώτο πέμπτο, πολλοί φοβούνται ένα Νέο Ψυχρό Πόλεμο, στα βήματα της παγίδας του Θουκυδίδη, με επικίνδυνο τέλος για την ανθρωπότητα. Το σίγουρο είναι ότι στην μεταβατική εποχή μας, μιλώντας γεωπολιτικά με σιγουριά για την πορεία του πλανήτη, μπορούμε να εκφέρουμε παραφρασμένο το γνωστό σλόγκαν «Είναι ο αμερικανοκινεζικός ανταγωνισμός, ηλίθιε».
Από κει και πέρα, αν πρόκειται για ένα Νέο Ψυχρό Πόλεμο ή όχι και, κυρίως, πώς θα εξελιχθεί, αυτό μένει να κριθεί, με τις πιθανότητες να είναι με το μέρος της πρωτοτυπίας της ιστορίας.
Το σίγουρο είναι, ότι το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε ένα ιστορικό σημείο καμπής. Καθώς η Ανατολή συνεχίζει την οικονομική της άνοδο, μοιάζει να τελειώνουν οι δύο αιώνες Δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο, πρώτα υπό την Pax Britannica και στην συνέχεια υπό την Pax Americana. Η Δύση έχει απώλειες σε υλική - οικονομική κυριαρχία, αλλά και σε ιδεολογική επιρροή. Σε όλο τον κόσμο, οι δημοκρατίες είναι στο στόχαστρο του αυταρχισμού, ενώ η ανερχόμενη αυταρχική Κίνα, συνεπικουρούμενη από την ομογάλακτη Ρωσία, προσπαθεί να αμφισβητήσει την δυτική υπεροχή, σε όλο το φάσμα της διεθνούς διακυβέρνησης.
Η νέα αμερικανική διοίκηση, προσπαθεί ν’ ανασυγκροτήσει την αμερικανική δημοκρατία και οικονομία, να επανασυνδέσει την χώρα με τις παραδοσιακές συμμαχίες της, να προβάλλει παγκόσμια δημοκρατικές αρχές και αξίες και να ξεπεράσει την πανδημία με τις καταστροφικές συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές και ηγετικό κύρος για τις ΗΠΑ.
Στην εξέλιξη, όμως, ακόμα και του καλύτερου σεναρίου για τον Μπάιντεν και τις ΗΠΑ, αυτό δεν θα είναι αρκετό για να εμποδίσει την εδραίωση ενός πολυπολικού και, ταυτόχρονα, διαφοροποιημένου ιδεολογικά κόσμου, που ήδη είναι παρών.
Το μέγα ιστορικό ζήτημα είναι, ότι τέτοιες περίοδοι μεγάλων ανατροπών στην παγκόσμια τάξη, περικλείουν σοβαρούς κινδύνους. Οι ανταγωνισμοί των βασικών παικτών για την ιεραρχία και την ιδεολογία, κατά βάση και κανονικά, οδηγούν σε θερμές συγκρούσεις. «Για πρώτη φορά στην ιστορική πορεία, η ανθρωπότητα έχει τη δυνατότητα να καταστραφεί μέσα σε περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, απειλούν τον πλανήτη ολόκληρο και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σύγκρουση άνευ προηγουμένου, ανάμεσα στους δύο στρατιωτικούς και τεχνολογικούς γίγαντες» προειδοποίησε ο Χένρι Κίσινγκερ.
Για τον άλλοτε υπουργό Εξωτερικών του Ρίτσαρντ Νίξον, αρχιτέκτονα της ιστορικής προσέγγισης της Ουάσιγκτον και του Πεκίνου τη δεκαετία του 1970, οι γιγάντιες οικονομικές, στρατιωτικές και τεχνολογικές δυνατότητες των δύο μεγάλων δυνάμεων, κάνουν τις τρέχουσες εντάσεις πιο επικίνδυνες κι από εκείνες του Ψυχρού Πολέμου, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Σε κάθε περίπτωση, η αποδυνάμωση και αποτροπή τέτοιων καταστροφικών εξελίξεων, προϋποθέτει τη νηφάλια αναγνώριση ότι η παγκόσμια τάξη υπό την μοναδικότητα μιας ηγεσίας, εν προκειμένω της δυτικής, που κυριάρχησε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν μπορεί να διασφαλίσει την παγκόσμια ειρήνη και σταθερότητα στον 21ο αιώνα.
Το άμεσο ζητούμενο, είναι ένας βιώσιμος και αποτελεσματικός οδικός χάρτης ειρήνης προς το μέλλον. Το καλύτερο όχημα για την προώθηση της σταθερότητας τον 21ο αιώνα, είναι μια παγκόσμια Συμφωνία των Νέων Μεγάλων Δυνάμεων (ΗΠΑ, Κίνα, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσία, Ινδία, Ιαπωνία), όπως έδειξαν ιστορικά γεωπολιτικά πρότυπα των νεωτέρων χρόνων, όπου μια διευθύνουσα ομάδα ηγετικών χωρών, μπορεί να ορίσει το πλαίσιο κανόνων ανταγωνισμού, διανομής και αναδιανομής και να οριοθετήσει τον γεωπολιτική και ιδεολογική αντιπαλότητα , που συνήθως συνοδεύει την πολυπολικότητα.
Όλα αυτά με μία προϋπόθεση: να υπάρχει μέσα στην διευθύνουσα ηγετική ομάδα του κόσμου, φορέας-πόλος εξισορρόπησης. Ή τουλάχιστον, να έχει κάποιος τα εχέγγυα, ιστορικά, πολιτισμικά, γεωπολιτικά και κοινωνικά, να παίξει ένα τέτοιο ρόλο. Ευτυχώς, πόλος με τα παραπάνω εχέγγυα υπάρχει και είναι η Ευρώπη, της οποίας όμως, δυστυχώς, η τωρινή ισχύς και πολιτική της δυνατότητα αμφισβητείται.
Πού είναι και τι μπορεί η Ευρώπη;
Είναι γεγονός, ότι με την πανδημία ν’ απορροφά -και δικαίως-, την εναγώνια προσπάθεια των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και λαών να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, ο δείκτης ευρωπαϊκής υπερηφάνειας και αυτοπεποίθησης, βρέθηκε σε κάθοδο. Ο χειρισμός της προμήθειας των εμβολίων, αλλά και η αυξημένη όπως και η ετερόκλητη κριτική απέναντι στους χειρισμούς του αντιαυταρχικού μοντέλου «ακορντεόν» της πανδημίας, σήκωσαν αρκετή σκόνη αμφισβητήσεων για την συνολική στάση της ΕΕ. Παρόλα αυτά, είναι συνηθισμένο το μοντέλο ευρωπαϊκής κριτικής των επιμέρους κοινωνιών, που αγνοεί ή υποβαθμίζει τα μεγάλα και κοινά καλά που απολαμβάνουν τα μέλη -κράτη και μεγιστοποιεί τις ανεπάρκειες και καθυστερήσεις της μιας, έτσι και αλλιώς, ατελούς Ένωσης.
Επιπροσθέτως, οι ετερόκλητες διεργασίες πολιτικής μετάβασης, αλλά και αλλαγής σε βασικές χώρες- κράτη, όπως των Πρασίνων στη Γερμανία, του Ντράγκι στην Ιταλία, αλλά και η απειλή Λεπέν στη Γαλλία, σε συνδυασμό με τις μειωτικές για την ΕΕ διπλωματικές αποστολές σε Ρωσία και Τουρκία, έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα πολιτικής ρευστότητας, αμηχανίας και σκεπτικισμού για την γεωπολιτική συνοχή, κατεύθυνση, αλλά και αποτελεσματικότητα της Ευρώπης.
Παρά τις αρνητικές, όμως, επισημάνσεις της συγκυρίας και τους σκοπέλους της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και χωρίς να παραγνωρίζουμε τις δυσκολίες της, στο κεντρικό επίδικο της νέας παγκόσμιας γεωπολιτικής ισορροπίας, η Ευρώπη είναι παρούσα, διαθέτoντας μεγάλες δυνατότητες. Η ευρωπαϊκή συλλογική μνήμη, έχει καταχωρίσει στο υποσυνείδητό της και τον ρόλο του παγκόσμιου ηγεμόνα, αλλά και τον ρόλο του απερχόμενου, ξέρει το μεγάλο γεωπολιτικό παιχνίδι. Έχει απόλυτη συνείδηση, ως εκ της θέσεώς της, αλλά και εκ της ιστορίας της, της αβέβαιης πολυπολικότητας, τους κινδύνους που αυτή κρύβει και τις λεπτές ισορροπίες, που απαιτεί. Έχει επίσης καταχωρίσει στην μνήμη της προς αποφυγή, τη μεγάλη οδύνη των καταστροφικών παγκοσμίων πολέμων στο έδαφος της. Είναι συνειδητοποιημένη πολιτισμικά, πολιτικά και κοινωνικά υπέρ της δημοκρατίας και απέναντι στον αυταρχισμό περισσότερο από κάθε άλλον, την ίδια στιγμή που κατανοεί ότι η ειρήνη και η σταθερότητα, προϋποθέτει όχι την προσχώρηση, αλλά την αποδοχή της ιδεολογικής διαφοροποίησης, στα πλαίσια του παγκόσμιου πλουραλισμού.
Η ΕΕ έχει διαπιστώσει περισσότερο από κάθε άλλον, νωρίτερα και ξεκάθαρα, ότι η Δύση θα μοιραστεί τον πλούτο με άλλους, και γι’ αυτό οργανώνεται περισσότερο για ένα μοντέλο αναπαραγωγής της κοινωνικής προστασίας, αλλά κυρίως, για μια νέα περίοδο κοπιώδους και δημιουργικής οικονομικής παραγωγής. Επιλέγοντας την στρατηγική αυτονομία ως γεωπολιτική πρόταση, δεν απομακρύνεται, αντίθετα συνδέεται ουσιαστικά με τους συστημικούς της συμμάχους, όπως βεβαίως και οριοθετείται αξιακά απέναντι στους αντιπάλους της. Ταυτόχρονα όμως, είναι διατεθειμένη να συνεργαστεί και να αποδεχτεί την εξέλιξη των συστημικών της ανταγωνιστών, πάντα μέσα στα πλαίσια των αρχών και των κανόνων του παγκόσμιου υγιούς και θεμιτού ανταγωνισμού.
Στρατηγική αυτονομία και αποτελεσματικότητα
Τι λείπει από την Ευρώπη; δίπλα στη στρατηγική αυτονομία και την περαιτέρω ωρίμανσή της, χρειάζεται και στρατηγική αποτελεσματικότητα, με άλλα λόγια χρειάζεται πολιτική δυνατότητα μεγαλύτερης επιβολής των θέσεών της.
Διότι η διαμόρφωση πολιτικής για την αυτονομία της Ευρώπης, είναι ένα ευρύτερο πρόβλημα που υπερβαίνει την στενή στρατιωτική σφαίρα. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αυξήσουν τη στρατηγική τους αποτελεσματικότητα σε τομείς όπως η άμυνα, οι πολυμερείς υποθέσεις , η τεχνητή νοημοσύνη (AI), η κυβερνοασφάλεια και οι υβριδικές απειλές και βεβαίως η διεθνής οικονομική πολιτική. Οι σημερινοί γεωπολιτικοί αγώνες φτάνουν σε κάθε τομέα της σύγχρονης ζωής - μέσω της ροής δεδομένων, των συνόρων, των αλυσίδων εφοδιασμού, του κλίματος, ακόμη και του διαστήματος.
Ταυτόχρονα, η στρατηγική αυτονομία και η αποτελεσματικότητα, δεν πρέπει να συγχέεται με μια υποχώρηση στον απομόνωση ή στον προστατευτισμό. Το άνοιγμα της Ευρώπης και η επακόλουθη αλληλεξάρτηση, αποτελούν την ουσία του σχεδίου ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι καλά ρυθμιζόμενες κινήσεις αγαθών, χρημάτων, ανθρώπων και ιδεών, βρίσκονται στην καρδιά της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Το σημείο κλειδί στον αυτόνομο γεωπολιτικό ευρωπαϊκό ρόλο, είναι να διατηρηθεί αυτό το άνοιγμα, αυξάνοντας την ικανότητα των Ευρωπαίων να ενεργούν ανεξάρτητα και να διαμορφώνουν τον κόσμο γύρω τους.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη έχει την δυνατότητα να επιβληθεί από τώρα ως ο γεωπολιτικός ελκυστής της νέας παγκόσμιας πολυπολικής ισορροπίας. Την δε προαγωγή και εξέλιξη του βασικού της ελλείμματος, της στρατηγικής αποτελεσματικότητας, την κρατάνε στα χέρια τους οι ευρωπαϊκές ηγεσίες και κοινωνίες. Θα την προωθούν δε ταχύτερα, όσο περισσότερο συνειδητοποιούν τον παγκόσμιο ανθρωπιστικό και ειρηνικό ρόλο της ηπείρου μας.
Η διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης που ξεκίνησε τον Μάιο του 2021 θα μπορούσε να επιταχύνει εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση.
11°
