Cancel culture και πολιτική ορθότητα, η ιδέα της συμπερίληψης και της «ενσυναίσθησης» στο πλαίσιο συγκεκριμένων ταυτοτήτων
Μπορεί να φταίει που όταν ήμουν μικρή η μητέρα μου, όταν ήθελε να δοκιμάσει ένα στιλό ή απλώς να γράψει αφηρημένα κάτι, έγραφε πάντα τον στίχο του Εμπειρίκου «Όλα στη γη θέλουν αγάπη και στοργή», μπορεί οι λέξεις που συναντάμε πολύ συχνά να είναι οι μέλισσες που επισκέπτονται τα κύτταρά μας και τα γονιμοποιούν, αυτή η φράση όμως σίγουρα με διατρέχει απ’ άκρη σ’ άκρη, και έφτασε τελικά να αποτελέσει την κατακλείδα σε μια συζήτηση με τη δεκατριάχρονη κόρη μου για την πολιτική ορθότητα και την cancel culture.
Προσπαθούσα αρκετό καιρό να εντοπίσω τους ακριβείς λόγους της ενόχλησής μου με διάφορες εκφάνσεις της εν λόγω κουλτούρας που, ενώ για τη γενιά όσων είμαστε από 40 και πάνω, είναι κάτι καινούριο, κάτι που προσπαθούμε να διαπραγματευτούμε, κάτι που συχνά κλονίζει μέσα μας βεβαιότητες που δεν ξέραμε καν ότι είχαμε, και μας αναγκάζει (καλώς, πολλές φορές) να επανεξετάζουμε πολλά πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα, για τις γενιές που έρχονται, αυτές που μπαίνουν τώρα στην εφηβεία, αποτελεί κυρίαρχη πραγματικότητα και ερμηνεία του κόσμου. Και αντιλήφθηκα ότι τελικά αυτό που με ταράζει είναι ακριβώς ο δογματισμός και, επί της ουσίας, η απομόνωση που δημιουργεί, η απουσία αποχρώσεων και διαβαθμίσεων.
Η μεγαλύτερη ένστασή μου εντοπίζεται στη γενικευμένη ατμόσφαιρα φόβου, επιφύλαξης και εκδικητικότητας που καλλιεργεί η κουλτούρα της ακύρωσης. Με λάβαρο κάποιες λέξεις ή ιδέες-κλειδιά, εφαρμόζει τα ίδια κριτήρια για να αποθεώσει ή να ακυρώσει έναν σημαντικό καλλιτέχνη και μία influencer του Instagram, χωρίς να αναγνωρίζει κανένα ελαφρυντικό, κανέναν πρότερο έντιμο βίο, κανένα αποδεικτικό στοιχείο αθωότητας, καμία πιθανότητα αυθεντικού λάθους.
Η νεότητα βέβαια έχει συχνά ανάγκη να εκφράζεται με απόλυτο τρόπο, να παίρνει ακραίες θέσεις και να εφαρμόζει επιλεκτικά ιδέες και θεωρίες. Πολύ συχνότερα έχει ανάγκη από ξεκάθαρες απόψεις που θα την απαλλάξουν από το βάρος της ατομικής ευθύνης απέναντι στα πράγματα, από κανόνες που ορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, έναν κώδικα ηθικής, μία θρησκεία, εντέλει, και μία Γραφή, την οποία θα ακολουθήσουν πιστά οι πολλοί για να δημιουργήσουν ταυτότητα και να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου. Αν προσφέρει ταυτόχρονα και μία αίσθηση (πραγματική ή πλασματική, δεν έχει σημασία) ρήξης με ό, τι έχει προηγηθεί, ακόμα καλύτερα.
Πίστευα πάντα, και εξακολουθώ να πιστεύω, ότι η καλοσύνη είναι η υπέρτατη αρετή (μαζί με την εξυπνάδα). Η καλοσύνη ως μία διάθεση προσέγγισης και κατανόησης των άλλων, όχι ως αφέλεια ή κουταμάρα, όχι το ένα και μοναδικό προσόν του «κορόιδου». Τρανταχτό παράδειγμα η νέα λέξη της μόδας, «ενσυναίσθηση», που εφαρμόζεται με τον επιλεκτικότερο δυνατό τρόπο. Οφείλουμε να δείχνουμε πλέον ενσυναίσθηση, για συγκεκριμένες όμως ομάδες και «ταυτότητες». Ο κόσμος χωρίζεται σε θύματα και καταπιεστές, και, ειδικά στις νεαρές ηλικίες, καλείται κανείς να επιλέξει το στρατόπεδό του.
Το θύμα είναι αυτονόητα η προσφιλέστερη και ασφαλέστερη επιλογή για τους περισσότερους. Μία επιλογή που συμφέρει, γιατί κρύβει στο κέντρο της μία βαθιά διαστροφή. Από τη θέση του θύματος, του αδικημένου, ο καθένας απαιτεί αναδρομική εκδίκηση, όχι μόνο για πράγματα που έχει ο ίδιος υποστεί, αλλά και για πράγματα που έχουν συμβεί και τελειώσει εδώ και χρόνια, δεκαετίες, αιώνες ίσως.
Θυμάμαι κάποτε το αίτημα προς την κοινωνία να είναι τα ίσα δικαιώματα, οι ίσες ευκαιρίες, για μαύρους, λευκούς, γυναίκες, άντρες, ανθρώπους κάθε φύλου και σεξουαλικότητας. Και παραμένω πεπεισμένη ότι ο μόνος δρόμος που οδηγεί στην πρόοδο είναι η έξοδος από κάθε είδους προκαταλήψεις, είναι η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει μια συνεκτική ανθρώπινη εμπειρία κάτω από τις δισεκατομμύρια ατομικές μας εμπειρίες. Ας σηκώσει το χέρι ο άνθρωπος που δεν έχει βιώσει στιγμές απόρριψης, εξευτελισμού, αποκλεισμού ή εξαναγκασμού. Αλλά και αυτός που δεν έχει κάνει λάθος ποτέ, που δεν έχει παρασυρθεί, που δεν έχει χρειαστεί να ζητήσει συγγνώμη. Η ιδέα της συμπερίληψης, με την οποία συντάσσομαι πλήρως, οφείλει να είναι ουσιαστικά συμπεριληπτική για να μπορέσει να λειτουργήσει θετικά. Η αποδοχή δεν μπορεί να πραγματωθεί ποτέ μέσα στην περιχαράκωση, αλλά, για να επιστρέψουμε στον Εμπειρίκο, με τη διαρκή υπενθύμιση ότι «όλα μοιάζουν στη βαθύτερη πηγή τους».
