Ο πολιτικός μηχανικός και πολεοδόμος Σταύρος Κωνσταντινίδης ανέβηκε στην Ακρόπολη για να δει τι έχει γίνει με τον διάδρομο και το περιβόητο πια «τσιμέντωμα».
Κάθε επίσκεψη στην Ακρόπολη είναι μία εμπειρία και μια συγκίνηση. Στο τέλος, μία αίσθηση πληρότητας. Αποφάσισα σήμερα Κυριακή να ανέβω στον βράχο να δω διά ζώσης το νέο έργο διάστρωσης της κεντρικής οδού, μετά τα όσα τερατώδη γράφτηκαν, την πολιτική σπέκουλα που επιχειρήθηκε, και την εύκολη κριτική των ειδικών των πληκτρολογίων των social media. Αφού μελέτησα όλα όσα γράφτηκαν, έχοντας στη μνήμη μου εικόνες απο τις δεκάδες επισκέψεις μου, και με το όπλο της ματιάς του Μηχανικού της μαχόμενης αγοράς, που, χωρίς να είναι ειδικός επί των αρχαιοτήτων, ξέρει απο υλικά, δρόμους, διαδρομές, επισκεψιμότητα, επίπεδο εξυπηρέτησης, περιβαλλοντική ένταξη και την ανάγκη εξυπηρέτησης των ατόμων με κινητικές δυσκολίες, ξεκίνησα να ανηφορίζω.
Πριν φτάσω στο πλάτωμα του βράχου γνώριζα πως επιχειρήθηκε μια άνευ προηγούμενου προσπάθεια πολιτικής καπήλευσης, πρόχειρης και ρηχής, όπως συνήθως, βασιζόμενη σε υπερβολές, διαστρεβλώσεις, νοηματικές συγχύσεις, και ότι μεταξύ όλων όσων διάβασα δύο σοβαρές προσεγγίσεις υπήρχαν. Ήταν του ακαδημαϊκού - καθηγητή και υπευθύνου του έργου Μανώλη Κορρέ και του αρχαιολόγου Τάσου Τανούλα, επί χρόνια υπευθύνου της αναστήλωσης των Προπυλαίων και βοηθού απο το 1976 του Τοπογράφου - Αναστηλωτή Γιάννη Τραυλού που πρωτοέφτιαξε τότε τις πρώτες εργασίες της οδού των Παναθηναίων.
Αφήνοντας λοιπόν στην άκρη την πολιτικολογία που βρίσκει φτωχό καταφύγιο κριτικής στην ενοχοποιημένη έννοια της «τσιμεντοποίησης» (αγνοώντας πως απο τον Λε Κορμπυζιέ υμνήθηκαν οι πλαστικές ιδιότητες του φιλοπεριβαλλοντκού σκυροδέματος), τη μονομερή κριτική της Liberation, τα λυρικά και «ευαίσθητα» αναθέματα περί χορηγιών ή τις συνωμοσιακές φαντασιώσεις που πιστεύουν ότι όλα γίνονται για να κάνει επίδειξη μόδας η Dior, θα επικεντρωθώ σε εύλογες αιτιάσεις και στη δημιουργική κριτική.
Ξέρω ακόμη καλά πως στην επιστήμη δεν υπάρχει η μοναδική αλήθεια. Για αυτό 2 γιατροί θα χειρουργήσουν με διαφορετική μεθοδολογία, 2 οικονομολόγοι θα αντιμετωπίσουν με άλλα μέτρα την ίδια χώρα και 2 αρχιτέκτονες θα επιλύσουν διαφορετικά ένα κτίριο στο ίδιο οικόπεδο. Εκτός απο τα Μαθηματικά όπου τα αξιώματα επέχουν θέση ακλόνητης αλήθειας, η πειραματική επιστήμη στηρίζεται σε στοχαστικά μοντέλα, δηλαδή σε στατιστικές ενδείξεις και πιθανοκρατικές αποδείξεις. Πόσο δε μάλλον όταν επεισέρχεται και η άκρως υποκειμενική αισθητική αντίληψη, όπως συμβαίνει και στο θέμα της νέας διάστρωσης της Ακρόπολης.
Οι σχεδιαστικές αρχές του Κορρέ λαμβάνουν υπόψιν ότι οι νέες διαστρώσεις γίνονται σε πλήρη αντικατάσταση των έως τώρα, με την ίδια σύσταση, δηλαδή μίξη χαλικιών άμμου και τεφτόχρωμου τσιμέντου (12 %) και παρόμοιες τελικές αποχρώσεις. Οι σημερινές στρώσεις διατήρησαν τις ίδιες αδρές κατεργασίες της επιφάνειας. Φτιάχτηκε σκυρόδεμα, όπως τότε, και όπως χρησιμοποίησε και ο Πικιώνης σε παρεμφερείς εργασίες στο παρελθόν. Η σημερινή διάστρωση έγινε με πιο σύγχρονες τεχνολογίες. Η σημερινή πραγματικότητα του μνημείου απαιτεί την εξυπηρέτηση περισσότερων επισκεπτών καθώς και την ενσωμάτωση όλων των επισκεπτών απο τον Ανελκυστήρα. Ταυτόχρονα επιζητά τη χρήση του διαδρόμου και για την αναγκαστική μεταφορά μεγάλων πετρωμάτων από βαρέα οχήματα.
Ο Τάσος Τανούλας θεωρεί ότι η έκταση και ο όγκος της νέας κατασκευής είναι πολύ μεγαλύτερος, επιζητεί στην κριτική που ασκεί μια πιο ανεπαίσθητη παρέμβαση κοντύτερα σε αυτή που υλοποιήθηκε τότε από τον Τραυλό, και άσχετα απο τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες, τα γρήγορα προβλήματα φθοράς ή των συχνών ατυχημάτων που συνέβαιναν. Αμφισβητεί τη σχέση κόστους / ωφέλειας της σημερινής λύσης και ενίσταται για τον τρόπο απορροής των ομβρίων υδάτων, επιθυμεί περισσότερα κενά με ακάλυπτο τον βράχο εντός της διάστρωσης, καθώς και αμφισβητεί αισθητικά και περιβαλλοντικά τα ευθειογενή περιγράμματα και τις καθαρές πρισματικές ακμές, που θεωρεί απολύτως ξένες με το αρχαιολογικό περιβάλλον του μνημείου.
Είναι κατανοητό ότι οι διαφοροποιήσεις αυτές κινούνται μέσα στα όρια της επιστημονικής συζήτησης, είναι εύλογες και συνιστούν αποχρώσεις χειρισμού που απορρέουν απο μια ελαφρώς διαφορετική στάθμιση των κριτηρίων που τίθεται στον σχεδιασμό. Η μια δίνει πέραν των αρχαιολογικών κριτηρίων έμφαση και στα λειτουργικά ζήτημα, ενώ η δεύτερη εμμένει περισσότερο σε μια ιδεαλιστική νοσταλγία. Είναι άλλο αυτό όμως, και άλλο τα τερατουργήματα που γράφονται τόσο καιρό. Εξάλλου ο Κορρές μεταξύ των διαφόρων εξωπραγματικών κριτικών ξεχώρισε προς τιμήν του ως αξιόλογη τη συγκεκριμένη του Τανούλα.
Όταν έφτασα στον Παρθενώνα, προσπάθησα να συλλάβω το πρώτο συναίσθημα απο τη νέα εικόνα. Για να είμαι ειλικρινής σκέφτηκα ότι φορτώθηκε λίγο παραπάνω, γνωρίζοντας βέβαια ότι σε αυτό συμβάλλει και η συνήθεια. Έμεινα μεταξύ των τεσσάρων μνημείων στην κορυφή του βράχου περίπου 2 ώρες. Περπάτησα και ξαναέβλεπα όλες τις οπτικές, παρατηρούσα τις τεχνικές λεπτομέρειες και προσπαθούσα να αφουγκραστώ και το συναίσθημα των επισκεπτών. Οι επισκέπτες αναμφισβήτητα είχαν το ασφαλέστερο και λειτουργικότερο περιβάλλον από ποτέ να κινηθούν, να περπατήσουν, να θαυμάσουν.
Άρχισα να κατεβαίνω. Σκέφτηκα πως ο θόρυβος που προκλήθηκε επιβεβαιώνεται ως στεγνή αντιπολιτευτική κίνηση ισοπεδωτικής λογικής, που τροφοδότησε βέβαια και ένα κύμα διαδικτυακού τρολλαρίσματος. Παρόλα αυτά αναρωτήθηκα αν έπρεπε πολιτικά να διαχειριστώ την τίμια επιστημονική διαφοροποίηση τι θα έπρατα; Τα συμπεράσματά μου τα έγραψα σε ένα χαρτάκι μόλις έκατσα σε ένα καφέ στη Διονυσίου Αεροπαγίτου.
Έγραψα:
Ο Κορρές με ευθύνη, ήθος και ψυχραιμία, υπήρξε απόλυτα συνεπής στην αντικατάσταση της προηγούμενης παρέμβασης αλλά και τα γεωμετρικά όρια του αρχαίου δρόμου. Είναι και κάτι αυτονόητο για τον άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στην αναστήλωση του Παρθενώνα. Με παγκόσμια αναγνώριση για το έργο του, είναι επικεφαλής τα τελευταία 40 χρόνια στη αρμόδια επιτροπή. Την ίδια πρόταση θα κατέθετε επί οποιασδήποτε κυβέρνησης.
Συνυπολόγισε σοβαρά όμως εν έτει 2021 τόσο την αύξηση των επισκεπτών και των ατόμων με κινητικές δυσκολίες, καθώς και πρακτικά λειτουργικά ζητήματα, που είναι απαραίτητα για τος αναστηλωτικές εργασίες του μνημείου. Ας μην ξεχνάμε πως οι αναστηλωτικές ανάγκες καθιστούν τον χώρο ένα συνεχές μικροεργοτάξιο σε παράλληλη λειτουργία. Επέλεξε υλικά και τεχνοτροπία δίνοντας έμφαση στη λειτουργικότητα και την ασφάλεια, λοιπόν.
Οι επιφυλάξεις της κριτικής της άλλης πλευράς περί οπλισμένου σκυροδέματος δεν έχει σοβαρή βάση καθώς αυτό έχει χρησιμοποιηθεί μόνο τοπικά με πολύ μικρά πλέγματα. Η αποφυγή του τραυματισμού του βράχου αντιμετωπίζεται με την πρόνοια της κατασκευής να μπορεί να αποκολληθεί με ασφάλεια, αφού χρησιμοποιούνται σύγχρονες τεχνολογικά μεμβράνες επι τούτου.
Ούτε η κριτική περί απορροής των υδάτων γίνεται να ευσταθεί γιατί είναι αδύνατον το θέμα να μην αντιμετωπίστηκε με μια υδραυλική μελέτη, που παρόλα αυτά δεν μπορώ να γνωρίζω.
Ωστόσο πιστεύω πως η άρση των ευθειογενών περιγραμμάτων και η πιο φυσική συναρμογή των ορίων του διαδρόμου με το ανάγλυφο θα αποφόρτιζε οπτικά την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση του όγκου και του ευδιάκριτου - τεχνητού διαχωρισμού που δημιουργεί. Και σε αυτό το σημείο θέτω ένα ζήτημα κριτικής.
Δεν μπορώ επίσης να γνωρίζω αν θα γινόταν όμως και τα περισσότερα σημεία γυμνού βράχου στο οπτικό «ράστερ» της νέας κατασκευής, θα δημιουργούσαν μεγαλύτερη αίσθηση φυσικότητας σπάζοντας την ομοιογένεια της επιφάνειας κύλισης, χωρίς να θίγει σοβαρά τα αμαξίδια. Είναι μια δεύτερη προσωπική μου παρατήρηση
Τέλος πιστεύω πως η διαχείριση των επισκέψεων στην Ακρόπολη πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να καθοριστεί το ανεκτό επίπεδο εξυπηρέτησης και να εφαρμοστεί ένα ηλεκτρονικό σύστημα κρατήσεων. Έτσι θα εξομαλυνθούν οι αιχμές, και θα διοχετευτούν οι επισκέψεις ομαλότερα κατά τη διάρκεια των ημερών. Η ζώσα εμπειρία για τον κάθε επισκέπτη θα είναι εξασφαλισμένη, με την συνεχή παροχή ενός υψηλού επιπέδου εξυπηρέτησης
Σε κάθε περίπτωση το έργο είναι βοηθητικό της επισκεψιμότητας, αναβαθμίζει το επίπεδο εξυπηρέτησης, σεβάστηκε αρχές όπως ήταν αναμενόμενο, και μπορεί ίσως και να βελτιωθεί εύκολα σε μικρά σημεία. Όμως τσιμεντοποίηση της Ακρόπολης δεν είναι, ούτε έγιναν παρεμβάσεις αφύσικες, ούτε εκλείπει η αίσθηση της σεμνότητας και της λιτότητας. Κρίμα που δεν επισκέφτηκε το μνημείο ο Τσίπρας, μετά την πρόσκληση της Λίνας Μενδώνη.
Η Αθήνα μεταμορφώνεται σε άλλη Αθήνα. Τι είναι αυτή η αλλαγή που βιώνει η πόλη; Αλλάζει κάτι σημαντικό. Αλλάζει ο χώρος και ο χρόνος της ζωής των κατοίκων
