Πιστεύει η κυβέρνηση στα ανθρώπινα δικαιώματα;

Η Ντούνια Μιγάτοβιτς είναι η Επίτροπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης και έχει το έργο να προωθεί την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη, εντοπίζοντας προβλήματα, προτείνοντας λύσεις και δίνοντας συμβουλές. Τα πορίσματά της έχουν κύρος και χρησιμοποιούνται συχνά στο σκεπτικό του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η κ. Μιγάτοβιτς έχει επισκεφθεί την Ελλάδα δύο φορές ως Επίτροπος. Έχει εκφράσει δημοσίως την ανησυχία της για τον τρόπο που η Ελλάδα μεταχειρίζεται τους μετανάστες. Την Τετάρτη 12 Μαΐου έδωσε στην δημοσιότητα μια μακρά επιστολή για τα θέματα αυτά. Έδωσε επίσης στην δημοσιότητα και την απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης που υπογράφουν οι υπουργοί Χρυσοχοΐδης, Μηταράκης και Πλακιωτάκης.   

Η επιστολή της εξετάζει τις ενδείξεις για συστηματικές επαναπροωθήσεις μεταναστών, την αντιμετώπιση των ΜΚΟ από την κυβέρνηση και τις κακές συνθήκες κράτησης των μεταναστών στα νησιά. Σε όλα βρήκε την στάση της ελληνικής κυβέρνησης προβληματική. To πιο σημαντικό θέμα είναι όμως είναι το πρώτο, γιατί αφορά σοβαρότατα ποινικά αδικήματα που ενδέχεται να έχουν διαπράξει Έλληνες ένστολοι. 

Η Επίτροπος αναφέρεται σε πλήθος αναφορών του ξένου τύπου αλλά και στην επίσημη έκθεση της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) του 2020 η οποία αναφέρει ότι βρήκε πειστικές καταγγελίες για παράνομες επαναπροωθήσεις προς την Τουρκία στην ξηρά και την θάλασσα. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην «Ενδιάμεση Έκθεση» του Συνήγορου του Πολίτη, της μόνης ελληνικής αρχής που έχει ασχοληθεί με το θέμα, για καταγγελόμενες επαναπροωηθήσεις στην Τουρκία, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι καταγγελίες αναφέρονται σε μια «σταθερή πρακτική» και θεώρησε ότι πρέπει να γίνει λεπτομερής έρευνα. 

Πανομοιότυπες καταγγελίες επαναλαμβάνονται στις εκθέσεις του Ανώτατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, οι οποίοι αναφέρονται σε «δεκάδες περιστατικά από τον Ιανουάριο του 2020». Η επιστολή αναφέρει ότι σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ υπήρξαν 120 περιστατικά επαναπροωηθήσεων στην θάλασσα το 2020 και 2021. Αναφέρεται τέλος στις εκκλήσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΙΟΜ) για την διεξαγωγή έρευνας από τις ελληνικές αρχές για τις καταγγελίες αυτές. 

Η τελευταία παράγραφος της επιστολής της για το θέμα αυτό χρησιμοποιεί ελάχιστα διπλωματική γλώσσα: «Ανησυχώ βαθιά για το γεγονός ότι η επίσημη αντίδραση των Ελληνικών Αρχών είναι συνήθως να απορρίπτουν τις καταγγελίες για επαναπροωθήσεις, παρά το γεγονός ότι έχει πλέον παρουσιαστεί ένα σώμα συντριπτικών αποδείξεων (overwhelming body of evidence) τα τελευταία χρόνια. Σας παρακαλώ να βάλετε ένα τέλος στις πρακτικές αυτές και να εξασφαλίσετε ότι θα γίνουν ανεξάρτητες και αποτελεσματικές έρευνες για τις καταγγελίες επαναπροωθήσεων και κακομεταχείρισης από μέλη των σωμάτων ασφαλείας κατά τη διάρκειά τους.»

Ποια ήταν η απάντηση της κυβέρνησης; Δεν είμαι βέβαιος ότι η ελληνική κυβέρνηση διάβασε την επιστολή. Αν την είχε διαβάσει ίσως θα είχε προσέξει ότι η Επίτροπος διόρθωσε την απόδοση στα αγγλικά του Yπουργείου Νησιωτικής Πολιτικής μεταφράζοντάς το σωστά σε "island policy". Και όμως, στην απαντητική τους επιστολή οι τρεις Υπουργοί συνεχίζουν να αναφέρονται στον κ. Πλακιωτάκη με προφανώς εσφαλμένο τρόπο, ως "Minister of Insular Policy", δηλαδή  κατά κυριολεξία «Υπουργό Κοντόφθαλμης Πολιτικής», όπως τον αναφέρει και η ιστοσελίδα του Υπουργείου του.

Οι τρεις Υπουργοί δεν απαντούν σε καμία από τις αιτιάσεις της Επιτρόπου. Δεν φαίνεται να καταλαβαίνουν ότι η Επίτροπος δεν ισχυρίζεται ότι οι καταγγελίες είναι αληθείς. Δεν είναι δουλειά της να αποδίδει δικαιοσύνη. Αυτό είναι δουλειά των δικαστηρίων. Αυτό που λέει είναι ότι οι καταγγελίες είναι σοβαρές. Στηρίζονται σε σοβαρές ενδείξεις και άρα απαιτούν αξιόπιστη έρευνα, προφανώς από δικαστές. 

Οι Υπουργοί δεν απαντούν. Δεν αναφέρονται ούτε στις εκθέσεις του ΟΗΕ, ούτε και την έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη, ούτε και σχολιάζουν τα δημοσιεύματα. Απαντούν με αοριστία, αλλά και κατηγορηματικότητα, αρνούμενοι να διατάξουν οιαδήποτε έρευνα ή έλεγχο. Οι Υπουργοί ισχυρίζονται ότι όλα γίνονται σωστά, σαν να μην καταλαβαίνουν τι γράφει η επιστολή. Ακόμα όμως και ένας αθώος δεν μπορεί να αρνείται την δικαστική έρευνα που θα τον κηρύξει αθώο. Η απάντηση αυτή είναι ακατανόητη. Γιατί να μην γίνει δικαστική έρευνα; Ποιος θα χάσει από αυτή; Οι αθώοι θα κερδίσουν την απαλλαγή τους από κάθε υποψία ή σκιά στην υπόληψή τους. Η ίδια η επιστολή της Επιτρόπου είναι επαρκής λόγος να γίνει ενδελεχής έρευνα.

Όπως όμως ακριβώς προέβλεψε η Επίτροπος, οι Υπουργοί απάντησαν με εντελώς γενικόλογες αναφορές, ισχυριζόμενοι ότι τα σώματα ασφαλείας βρίσκονται πάντα σε πλήρη συμμόρφωση με το ισχύον δίκαιο. Δεν εξηγούν όμως με ποιες διαδικασίες σχημάτισαν την βεβαιότητα αυτή, και δεν αναφέρουν ούτε ένα συγκεκριμένο περιστατικό που να έχει ερευνηθεί. Δεν έδωσαν ούτε ένα παράδειγμα.  Αντίθετα, οι τρεις Υπουργοί, ίσως χωρίς να έχουν συναίσθηση του πόσο προσβλητική είναι η απάντησή τους, κατηγορούν την ίδια την Επίτροπο ότι έχει γίνει όργανο λαθρεμπόρων ή της Τουρκίας.  

Είναι θλιβερό ότι πρέπει για άλλη μια φορά να επαναλάβουμε τα θεμελιώδη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα ισχύουν για όλους. Ισχύουν για τις μειονότητες, τους ξένους, τους νοητικά καθυστερημένους, τους κλέφτες, τους άστεγους. Ισχύουν και για τους μετανάστες. Ακόμα και ένα μόνο περιστατικό να είναι αληθές, ακόμα και αν ένας λιμενικός αφαίρεσε ένα τηλέφωνο ή χτύπησε έναν μετανάστη μπροστά στα παιδιά του, ή έσπρωξε οικογένειες σε ακυβέρνητες λέμβους στη θάλασσα, το περιστατικό αυτό πρέπει να ερευνηθεί πλήρως και ο ένοχος να τιμωρηθεί, ώστε να σταματήσει να ντροπιάζει το εθνόσημο. Στα θέματα αυτά δεν χωρούν εξαιρέσεις. Ένα ευνομούμενο και δημοκρατικό κράτος δεν αδιαφορεί ποτέ για καμία παραβίαση βασικών δικαιωμάτων. 

Πολύ περισσότερο όταν η υποψία, που διατυπώνεται ανοικτά στον ξένο τύπο και τον νομικό κόσμο, είναι ακόμα χειρότερη: ότι οι επαναπροωθήσεις είναι μέρος συστηματικού  σχεδίου οργανωμένο από την κυβέρνηση, με σκοπό το πολιτικό όφελος. Την υποψία αυτή ενισχύει ο κ. Μηταράκης ο οποίος δηλώνει ότι με πράξεις της η κυβέρνηση «μείωσε τις προσφυγικές ροές» κατά 73%. Ποιες ακριβώς πράξεις το κατάφεραν αυτό; 

Οι επαναπροωθήσεις στη θάλασσα είναι όχι μόνο παραβιάσεις του προσφυγικού δικαίου και του δικαίου της ΕΕ, αλλά είναι και ποινικά αδικήματα. Άν κάποιοι βάζουν οικογένειες με παιδιά σε σωσίβιες λέμβους και τις αφήνουν ακυβέρνητες στο νότιο τμήμα της Λέσβου με κίνδυνο να πνιγούν, όπως π.χ. καταγγέλεται από μια οργάνωση (Aegean Boat Report) ότι έγινε για 53 μετανάστες την 26η Απριλίου, τριάντα εκ των οποίων ήταν μικρά παιδιά, διαπράττουν τουλάχιστον το αδίκημα της έκθεσης του άρθρου 306 του Ποινικού Κώδικα. Αν τους έχουν πρώτα χτυπήσει ή ληστεύσει, τα αδικήματα γίνονται ακόμα πιο σοβαρά. Αν κάποιος πνιγεί, τότε ίσως έχουμε και ανθρωποκτονία εκ προθέσεως ή από αμέλεια.   

Η Επίτροπος έχει συνεπώς δίκιο: η Ελλάδα οφείλει να ερευνήσει χωρίς καθυστέρηση τις καταγγελίες, αρχίζοντας από αυτή της 26ης Απριλίου. Αν οι καταγγελίες είναι κατασκευασμένες, και αυτό πρέπει να αποκαλυφθεί και γίνει γνωστό σε όλη την Ευρώπη. Η «Aegean Boat Report» αναφέρεται σε 410 περιστατικά, και παραθέτει εικόνες και φωτογραφίες στην ιστοσελίδα της, ενώ υπολογίζει τον αριθμό των μεταναστών που εκδιώχθηκαν παράνομα από τη χώρα σε 12.266. Είναι αλήθεια; Κανείς δεν ξέρει σίγουρα. Δεν είναι όμως δυνατόν τέτοιες καταγγελίες να αιωρούνται, δίχως έρευνα από τις ελληνικές δικαστικές αρχές, δίνοντας την εικόνα ότι η Ελλάδα δεν νοιάζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα ακολουθώντας ίσως τα βήματα της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Οι Υπουργοί δεν φαίνεται να κατανοούν ότι τα μάτια της Ευρωπαϊκής έννομης τάξης είναι σήμερα στραμμένα στην Ελλάδα.

Το μεταναστευτικό είναι ένα δυσχερέστατο πρόβλημα. Η λύση του όμως δεν είναι να δημιουργήσουμε έναν παρακρατικό μηχανισμό που θα δρα με μυστικότητα και χωρίς έλεγχο, εκτός των κανόνων της συντεταγμένης πολιτείας. Αν επιτρέψουμε το κράτος δικαίου να υποχωρήσει σε έναν τομέα, τότε το εγκαταλείπουμε σε όλους. Θα είναι βαθύτατα απογοητευτικό αν στα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων η σημερινή κυβέρνηση επιδείξει συμπεριφορά ακόμα χειρότερη και από αυτή των προκατόχων της.