Η σημασία του να είναι κανείς κλασσικός

Οι Financial Times φιλοξένησαν πρόσφατα συνέντευξη της Mary Beard, της διασημότερης εν ζωή ακαδημαϊκού στο πεδίο των κλασσικών σπουδών. Καθηγήτρια έως και σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, η Beard είναι γνωστή για την πλούσια συμβολή της στην ακαδημαϊκή μελέτη αλλά και στην εκλαΐκευση της γνώσης γύρω από τον Ρωμαϊκό πολιτισμό, μέσα από βιβλία, δημοσιεύσεις ακόμη και παρουσιάσεις ιστορικών ντοκιμαντέρ για λογαριασμό τηλεοπτικών δικτύων όπως το BBC.

Στη συνέντευξή της, η Beard ανακεφαλαίωσε ορισμένες θέσεις της που, σε συνδυασμό με την έμφυτη ικανότητά της για την γλαφυρή παρουσίαση της ιστορίας, την κατέστησαν δημοφιλή στους ακαδημαϊκούς κύκλους αλλά και στο ευρύ κοινό. Για την Beard, η μελέτη της Αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης παραμένει όχι μόνο απολύτως συναφής με το σήμερα στο πολιτικό, κοινωνικό και εν γένει πολιτισμικό πεδίο σκέψης και δράσης, αλλά η ίδια θεωρεί πως πρέπει να αναζητούνται συνεχώς νέα επίπεδα και διαφορετικές πτυχές ανάγνωσης αυτών των κόσμων στο πεδίο της έρευνας. Κάτι τέτοιο θα επιτρέψει στη διδασκαλία τους να εξελίσσεται παράλληλα με τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις του σύγχρονου κόσμου. «Φυσικά και θεωρώ πως οι κλασσικές σπουδές πρέπει να αλλάξουν», τονίζει, δηλώνοντας πως μετά χαράς θα δει πολλές από τις «αλήθειες» που έχουν κυριαρχήσει για τους Αρχαίους να καταλύονται μέσα από νέες ερευνητικές θεματικές. Παραδείγματα προσωπικού ερευνητικού της έργου αποτελούν μεταξύ άλλων η ανάδειξη της περιθωριοποίησης της γυναίκας στις κοινωνίες της Αρχαιότητας και η πρώιμη έκφραση της πολυπολιτισμικότητας στην κοινωνία της Ρώμης, όπως προέκυψε μετά από νομοθετικές πρωτοβουλίες Ρωμαίων Αυτοκρατόρων.

Η οπτική της Beard ίσως να ξενίσει ορισμένους, που θα σκεφτούν πως μπορεί κανείς έτσι εύκολα να πέσει στην παγίδα της μελέτης και ερμηνείας της ιστορίας υπό ένα αναχρονιστικό πρίσμα, παρασυρόμενος περαιτέρω από τις κυρίαρχες παραστάσεις στον δημόσιο βίο σήμερα. Οι απόψεις της όμως έρχονται σε μία χρονική στιγμή που το συγκεκριμένο ακαδημαϊκό πεδίο –ένα πεδίο σημειολογικά φορτισμένο για ολόκληρο το οικοδόμημα του Δυτικού πολιτισμού- βάλλεται και  αμφισβητείται ως προς τη χρησιμότητά του, τις αξίες που προβάλλει αλλά και εξαιτίας του «αμαρτωλού» παρελθόντος του.

Πολλά από τα «Ivy League» ελίτ Πανεπιστήμια των Η.Π.Α. αποτελούν τα εκκολαπτήρια για αντι-δυτικά ιδεολογήματα που θεωρούν πως ο ρατσισμός, η πατριαρχία και η καταπίεση που έχουν υποστεί ή υφίστανται διάφορες κοινωνικές ομάδες ανά τις δεκαετίες είναι αποτέλεσμα των κυρίαρχων αξιακών συστημάτων της Δύσης, όπως αυτά αναπαράγονται μέσα από τις κλασσικές σπουδές. Στη συνέντευξη αναφέρεται η περίπτωση του καθηγητή κλασσικών σπουδών στο Princeton Dan-el Padilla Peralta με καταγωγή από τη Δομινικανή Δημοκρατία, ο οποίος δήλωσε πως δεν θα είχε αντίρρηση να δει το αντικείμενό του να καταργείται πλήρως από τα ακαδημαϊκά προγράμματα των πανεπιστημίων. Όπως εξήγησε με συνέντευξή στους New York Times, στην πραγματικότητα αυτό που κάνει το κλασσικό πεδίο είναι να διαιωνίζει την κυριαρχία της λευκής υπεροχής, δικαιολογώντας έμμεσα τη δουλεία, την αποικιοκρατία ακόμη και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα, υπερτονίζοντας μόνο τα καλά του Δυτικού –λευκού- Πολιτισμού.

Ταυτόχρονα με την ανάδειξη αυτών των θεωριών, οι προσπάθειες οικειοποίησης των αρετών και της κληρονομιάς του Αρχαίου κόσμου από ακροδεξιά μορφώματα όπως εκείνα που συμμετείχαν στην εισβολή του Καπιτωλίου δημιουργούν επιπλέον ισχυρούς αρνητικούς συσχετισμούς για τις να μοιάζει ίδιον ορισμένων φανατικών, οι οποίοι μπορούν να χαρακτηριστούν από γραφικοί έως επικίνδυνοι για την ακεραιότητα και την ασφάλεια φυλετικών μειονοτήτων.

Με αυτά τα δεδομένα η Beard ίσως προτείνει μια χρυσή τομή που θα αποδεχτεί καταλυτική για τη δημιουργία νέων επιχειρημάτων, ικανών να υπερασπιστούν τις κλασσικές σπουδές απέναντι στους διώκτες της. Λαμβάνοντας υπόψη πρωτοβουλίες που πληθαίνουν στις Η.Π.Α., όπως την απόσυρση αγαλμάτων ιστορικών προσωπικοτήτων από κοινή θέα και άλλες σπασμωδικές κινήσεις χάριν μίας αόριστης ανάγκης για εξιλέωση, με ασαφείς αιτιακές σχέσεις ή κοινωνικό συγκείμενο (η οργάνωση εκδηλώσεων όπου λευκοί Αμερικανοί  γονατίζουν μπροστά σε μαύρους συμπολίτες τους στον 21ο αιώνα μόνο αμηχανία προκαλεί), είναι πιθανό ότι δεν έχουμε δει το αποκορύφωμα της συγκεκριμένης τάσης.   Αντιθέτως φαίνεται πως πλέον αποκτά και ακαδημαϊκά ερείσματα.

Η Beard, με τις προσθήκες που ουσιαστικά προτείνει, όχι την αποσιώπηση γεγονότων ή δεδομένων, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει την ιστορική ανάλυση σε επιστημονικά διφορούμενα αποτελέσματα, υπερασπίζεται την κλασσική διδασκαλία φέρνοντας μία ενδιάμεση λύση κατευνασμού. Μία μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία, η οποία σε καμία περίπτωση δεν δικαιώνει όσους επιχαίρουν για τον παραγκωνισμό και την περιθωριοποίηση του συγκεκριμένου κλάδου, προσφέρει όμως ένα πιο συμπεριληπτικό πλαίσιο ανάλυσης των κοινωνικών συσχετισμών και πολιτικών συγκυριών εντός των πολιτισμών αυτών, έναν ήπιας μορφής ιστορικό αναθεωρητισμό. Ένας τέτοιου είδους αναθεωρητισμός είναι ικανός να φέρει στην επιφάνεια γεγονότα αλλά και ερμηνείες της ιστορίας λιγότερο γνωστά ή προφανή στη συλλογική μνήμη, δίνοντας χώρο για νέες συζητήσεις και ερευνητικό αναστοχασμό.

Αποτρέπεται έτσι η κυριαρχία του ιστορικού αρνητισμού, που εμμέσως προσπαθεί να επιβληθεί με τον πλήρη παραμερισμό των κλασσικών σπουδών. Διότι στην περίπτωση απεμπόλησης των πεδίων αυτών από τα αμφιθέατρα, πιθανώς να επιτραπεί και η κυριαρχία μιας μονομερούς, αρνητικά προκατειλημμένης παρουσίασης του Αρχαίου κόσμου στις επόμενες γενιές, με την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη να φτάσουν να θεωρούνται ως οι πολιτισμοί κατεξοχήν υπεύθυνοι για τα πιο φρικώδη γεγονότα της Ιστορίας, οι κόσμοι που αποτέλεσαν το πνευματικό έρεισμα για ειδεχθή εγκλήματα και σκοτεινές ιδεολογίες.

Εάν εν τέλει η συνταγή της Beard εφαρμοστεί και πετύχει έστω σε κάποιον βαθμό (οι συνθήκες είναι αρκετά επείγουσες, όλο και περισσότερα πανεπιστήμια παγκοσμίως μειώνουν τη χρηματοδότησή τους προς τα κλασσικά τμήματα), ίσως δημιουργηθούν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να μπορέσει κάποιος να υπενθυμίσει στους υπέρμαχους του αντι-κλασσικισμού και αντι-δυτικισμού ότι η φιλοσοφία του Δικαίου και το πολίτευμα εντός των οποίων δρουν, ακόμη και η διαλεκτική διαδικασία που χρησιμοποιούν για να επιχειρηματολογήσουν, έχουν ρίζες άνω των 2.000 ετών.