Στην Ακρόπολη με τον Μανόλη Κορρέ

Ο Αλέξης Τσίπρας δεν διαβάζει αυτή την στήλη και πολύ περισσότερο δεν θα ήταν διατεθειμένος να ακολουθήσει τις συμβουλές της. Παρόλα αυτά θα είχα να του προτείνω, όσο πιο θερμά μπορώ, να αποδεχθεί την πρόσκληση της κ. Μενδώνη και να ξεναγηθεί στην Ακρόπολη από τον Μανόλη Κορρέ. Δεν περιμένω να αλλάξει γνώμη για τα «τσιμέντα». Η θέση αυτή του σύριζα υπηρετεί σκοπιμότητες υπέρτερες της όποιας πολιτικής ή επιστημονικής δεοντολογίας. Θα έχει ωστόσο την ευκαιρία να ζήσει μια αξέχαστη εμπειρία και θα αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τα αρχαία μνημεία. Είχα την χαρά βλέπετε να την ζήσω κι εγώ από αγαθή τύχη. Ο Μανόλης Κορρές, την Τρίτη που μας πέρασε, θα ξεναγούσε δύο από τους πιο σημαντικούς Έλληνες συναδέλφους του, την Μαρία Κοκκίνου και τον Αντρέα Κούρκουλα . Η ομάδα διευρύνθηκε με τέσσερις δημοσιογράφους,  μεταξύ των οποίων και η αφεντιά μου. 

Καταλαβαίνω ότι το μείζον θέμα των ημερών είναι το τσιμέντο, φοβάμαι ωστόσο ότι θα σας απογοητεύσω. Όχι ότι δεν έχω «άποψη». Όλοι έχουμε κι ας επισκεφτήκαμε για τελευταία φορά την Ακρόπολη στα μαθητικά μας χρόνια. Θα ομολογήσω μάλιστα πως όλα αυτά τα δακρύβρεχτα που δημοσίευαν διάφοροι άσχετοι, εννοώ άσχετοι με τα αρχαιολογικά, τα αντιμετώπιζα εξαρχής με εξαιρετική επιφύλαξη. Η αυτοψία δεν μου άλλαξε την γνώμη. Αντιθέτως βρήκα το τσιμέντο διακριτικό και λειτουργικό. Αλλά αυτή μου την εκτίμηση παρακαλώ να την αγνοήσετε. Είναι απλώς μια αισθητική κρίση και γι αυτό σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετη. Σε ότι αφορά τα αρχαία μνημεία  τον πρώτο λόγο τον έχουν και πρέπει να τον έχουν οι ειδικοί. Δεν πάμε να φορέσουμε τις δικές μας αντιλήψεις στο παρελθόν. Αυτό έχει πολύ πρακτικές συνέπειες. Όλοι για παράδειγμα θαυμάζουμε τα πλακόστρωτα του Πικιώνη στου Φιλοπάππου. Θα ήταν αδιανόητο όμως να ζητούσαμε να πλακοστρώσουμε με τον ίδιο τρόπο την αρχαία αγορά- εκτός κι αν θέλαμε να ξαναφτιάξουμε την παιδική χαρά της Φιλοθέης. Ο Κορρές το διατύπωσε πολύ παραστατικά. Όταν αναζητούμε τις χαμένες λέξεις μιας αρχαίας επιγραφής, μας έλεγε, θα αναθέσουμε το έργο στους φιλολόγους όχι στους ποιητές. Κι αυτό επειδή μας ενδιαφέρει η ιστορική ακρίβεια όχι η ποιητική κομψότητα του λόγου. Η αιχμή σαφής καταρχήν προς όσους πίστευαν ότι θα έπρεπε να προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τα έργα της Ακρόπολης. Αλλά και σε όσους επιχειρούν να αναδείξουν ως διατηρητέες σύγχρονες παρεμβάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορικότητα του μνημείου. Όπως για παράδειγμα στην είσοδο όπου φαρδιά πλατειά αναγράφεται χαραγμένη στο μάρμαρο και η ημερομηνία (1934) μίας εξ αυτών ή λίγο πιο πάνω όπου ορισμένες συνθέσεις επιεικώς ξενίζουν. 

Για τον Κορρέ είναι το ίδιο το μνημείο που υπαγορεύει τις αρχιτεκτονικές λύσεις οι οποίες πρέπει να δοθούν. Οι παρεμβάσεις του, επιμένει, ακολουθούν αυτή την αρχή.  Κι είναι η γνώση κάθε γωνιάς της Ακρόπολης, της παραμικρής λεπτομέρειας στα κτίσματα και στον περιβάλλοντα χώρο που εντυπωσιάζει τους συνομιλητές του. Μια γνώση που έχει προκύψει από την μακρόχρονη εξοικείωση κυριολεκτικά με κάθε πέτρα του μνημείου.  

Για όσους επιμένουν στο ζήτημα του τσιμέντου ωστόσο, μερικά πραγματολογικά στοιχεία. Το πρώτο, η στρώση ακολουθεί με ακρίβεια τον δρόμο των Παναθηναίων. Δεν είναι απλώς μια διευκόλυνση για τους τουρίστες δηλαδή, απαραίτητη και αυτή, αλλά και σεβασμός στην οπτική σχέση του επισκέπτη με τα μνημεία.  Το δεύτερο, με εξαίρεση ένα μικρό τμήμα ακριβώς έξω από τα Προπύλαια, ο δρόμος ήταν και πριν στρωμένος με τσιμέντο από τον Ιωάννη  Τραυλό την δεκαετία του 70. Οι εργασίες διάστρωσης είχαν κριθεί αναγκαίες μετά από πολυάριθμα περιστατικά τραυματισμού επισκεπτών. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, στον χώρο των Προπυλαίων,  υπήρχε σε ετοιμότητα φορείο! Το ότι το τσιμέντο πνίγει τον Παρθενώνα λοιπόν είναι απλώς ένδειξη (σκόπιμης;) άγνοιας.  Αντίθετα όμως από τότε, αυτή την φορά το τσιμέντο δεν έπεσε πάνω στον βράχο αλλά σε ειδική μεμβράνη. Έτσι μπορεί πολύ εύκολα να ξηλωθεί. Και βέβαια δεν είναι το τσιμέντο της οικοδομής, πρόκειται για ένα ειδικό μείγμα, οπτικά πολύ πιο φιλικό  αλλά απολύτως διακριτό ώστε να ξεχωρίζει το χθες από το σήμερα. Έχει ενδιαφέρον ότι το αρχαίο υλικό με το οποίο κάλυπταν τους βράχους, το οποίο είναι εμφανές σε ορισμένα σημεία,  δεν δείχνει πολύ διαφορετικό από το σημερινό, τουλάχιστον στο δικό μου το μάτι. 

Επιστρέφω στην ξενάγηση. Για την Ακρόπολη βέβαια μπορεί να γράψει κανείς τόμους ολόκληρους. Αυτό που ξεχώρισα ήταν ο τρόπος που κάθε λεπτομέρεια του βράχου με τον Κορρέ γινόταν ένα ερώτημα που αναζητούσε λύση. Η κλίση των βράχων υποδείκνυε την διαδρομή της «ράμπας» που οδηγούσε στα Προπύλαια. Κάποιες χαραγματιές που δεν θα τους έδινα την παραμικρή προσοχή, ήταν αντιολισθητικές ραβδώσεις. Και κάποια φαγώματα, αν τα πρόσεχες καλύτερα, ήταν κατόψεις οικιών ή βάσεις για αγάλματα. Μαζί και οι ιστορίες. Μας αφηγήθηκε μια από τις πιο συναρπαστικές για μια σειρά από μικρές τρύπες στο ανατολικό επιστύλιο του Παρθενώνα. Τρύπες οι οποίες εξυπηρετούσαν την στήριξη γραμμάτων. Το 1896 λοιπόν ένας τελειόφοιτος φοιτητής αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο του Κορνέλ, ο Eugene Andrews, o οποίος αργότερα δημοσίευσε και μια περιγραφή του τερματισμού του μαραθώνιου στους πρώτους Ολυμπιακούς  Αγώνες, κρεμάστηκε από την στέγη του ναού και πήρε τα αποτυπώματα τους. Με βάση αυτά κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει την επιγραφή που ήταν αφιερωματική στον Νέρωνα, τον Ρωμαίο αυτοκράτορα. Μια μεταγενέστερη και όχι τόσο ένδοξη παρέμβαση στο ναό, σε εποχή που η Αθήνα ήταν υποτελής.

Είχαν ήδη περάσει πάνω από τρεις ώρες ξενάγησης, όλοι είχαμε πλησιάσει τα όρια της φυσικής μας αντοχής εκτός από το Κορρέ που συνέχισε να μας εξηγεί με το ίδιο πάθος και να ανεβοκατεβαίνει στα βράχια με την ευκινησία εφήβου. Στην ομάδα είχαν προστεθεί και άλλοι ωτακουστές, με πρόσκληση του Κορρέ,  πάντα κρατώντας τις αποστάσεις. Ήταν δύο ηλικιωμένες κυρίες, η μία με μπαστούνι, οι οποίες αργότερα, μιλώντας για τους εμβολιασμούς, μάθαμε ότι ήταν στα μεγάλα ογδόντα! Θέλει κουράγιο σε αυτή την ηλικία να ανέβεις στην Ακρόπολη. Κάποια στιγμή η κυρία με το μπαστούνι επιχείρησε να βγει από τον διάδρομο, γρήγορα όμως το μετάνιωσε, το έδαφος ανώμαλο και γλιστερό την έκανε να νιώσει ανασφάλεια. Αυτή τουλάχιστον δεν είχε την παραμικρή ένσταση για την αποκατάσταση του διαδρόμου.