Ένα αφιέρωμα-προβληματισμός για το μέλλον του κινηματογράφου. Τι, και κυρίως πού, είναι το σινεμά σήμερα. Ποιες ταινίες θα θυμόμαστε σε 30 χρόνια από σήμερα
Τι κοινό έχουν οι ταινίες «Η σιωπή των αμνών» και «Φιλαδέλφεια» του Τζόναθαν Ντέμι, «Η λίστα του Σίντλερ» του Σπίλμπεργκ, «Τα απομεινάρια μιας μέρας» και η «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ» του Τζέιμς Άιβορυ, το «JFK» του Όλιβερ Στόουν, τα «Reservoir Dogs» και «Pulp Fiction» του Ταραντίνο, «Τα καλά παιδιά (Goodfellas)» και «Τα χρόνια της αθωότητας» του Σκορσέζε, ο «Φόρεστ Γκαμπ» του Ζεμέκις, «Ο Νονός: Μέρος 3ο» και ο «Δράκουλας (Bram Stoker’s Dracula)» του Κόπολα, το «Θέλμα και Λουίζ», οι «Σφαίρες πάνω από το Μπροντγουέι» του Γούντι Άλεν, τα «Μαθήματα πιάνου» της Κάμπιον, το «Βασικό ένστικτο», το «Μπάρτον Φινκ» των Αδελφών Κοέν, «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» και το «Αλαντίν» της Disney, το «Χορεύοντας με τους λύκους» του Κέβιν Κόστνερ, το «Μίζερι» με την Κάθι Μπέιτς, «Οι κλέφτες(The Grifters)» του Στίβεν Φρίαρς, το «Pretty Woman», η «Ατίθαση καρδιά» του Ντέιβιντ Λιντς, το «Ντικ Τρέισι» με τον Γουόρεν Μπίτι, το «Άρωμα γυναίκας» με τον Αλ Πατσίνο, η «Συνέντευξη με έναν βρικόλακα» και «Το παιχνίδι των λυγμών» του Νιλ Τζόρνταν, «Οι ασυγχώρητοι» του Κλιντ Ίστγουντ, η «Ινδοκίνα» με την Κατρίν Ντενέβ, ο «Μαγεμένος Απρίλης» του Μάικ Νιούελ, τα «A Few Good Men» και «Χόφα» με τον Τζακ Νίκολσον, το «Malcolm X» με τον Ντένζελ Γουάσινγκτον, «Ο παίκτης» και τα «Στιγμιότυπα» του Ρόμπερτ Όλτμαν, «Ο σωματοφύλακας» με τη Γουίτνι Χιούστον, «Ο τελευταίος των μοϊκανών» και «Εις το όνομα του πατρός» με τον Ντάνιελ Ντέι Λούις, «Η φίρμα» με τον Τομ Κρουζ, ο «Ορλάντο» της Σάλι Πότερ, «Ο φυγάς» και το «Patriot Games» με τον Χάρισον Φορντ, η «Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ», η «Βασίλισσα Μαργκό» με την Ιζαμπέλ Ατζανί και η Τριλογία (Μπλε, Λευκή, Κόκκινη) του Κισλόφσκι;
Tο κοινό που έχουν όλες αυτές –και μερικές εκατοντάδες άλλες ταινίες, πολλές εκ των οποίων είναι εξίσου σημαντικές– είναι ότι βγήκαν στις αίθουσες σε μια περίοδο πέντε μόνο ετών, από το 1990 μέχρι το 1994. Αν θέλουμε να προσθέσουμε μια ακόμη χρονιά (1995), τότε θα πρέπει να βάλουμε στη λίστα μερικές ακόμη θρυλικές ταινίες όπως «Οι συνήθεις ύποπτοι», «Seven», «Δώδεκα πίθηκοι», «Απόλλων 13», «Λογική και ευαισθησία», «Braveheart», «Ο Ταχυδρόμος», «Νίξον», «Toy Story» κ.ο.κ.
Όταν βιώνεις κάτι καθημερινά, εκ των έσω, είναι πολύ δύσκολο να δεις την αλλαγή στον καθρέφτη. Την αλλαγή την βλέπεις –και σοκάρεσαι– μόνο όταν ανοίξεις ένα άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες· με την απόσταση του χρόνου.
Ποια είναι η κινηματογραφική (τονίζω τον όρο) παραγωγή του σήμερα, εκτός από δύο ή τρία συγκεκριμένα genres και franchises (υπερήρωες, επιστημονική φαντασία, Μποντ); Ποιες είναι οι μικρές οικογενειακές ιστορίες, οι βιογραφίες, οι επικές ταινίες, οι ταινίες εποχής, τα πολιτικά δράματα, ο κοινωνικός ρεαλισμός, οι καλές κωμωδίες, τα νεονουάρ και τα καλά θρίλερ που άλλαξαν το είδος; Ποιες είναι οι πρόσφατες κινηματογραφικές ταινίες που θα θυμόμαστε σε 30 χρόνια από τώρα; Ποιες από αυτές ενέπνευσαν μικρά παιδιά να διαλέξουν το επάγγελμα των ονείρων τους; Ποιες από αυτές έκαναν τον κόσμο όχι μόνο να ξεφύγει για 2 ώρες, αλλά να μάθει, να ερωτευτεί, να κλάψει, να γελάσει, να θυμώσει, να συζητήσει, να προβληματιστεί, να οραματιστεί; Να γνωρίσει άλλες εποχές και άλλους πολιτισμούς; Να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά προβλήματα του σήμερα; Να δει τη ζωή του αλλιώς; Ποιες από αυτές τις πρόσφατες ταινίες άλλαξαν τον κόσμο μας;
Σε ένα πραγματικά εξαιρετικό, πρόσφατο κείμενό του για τον Φεντερίκο Φελίνι –ουσιαστικά έναν σπαρακτικό επικήδειο για το σινεμά– ο Μάρτιν Σκορσέζε περιγράφει το πώς ο διάλογος και ο συναγωνισμός ανάμεσα στους δημιουργούς της δεκαετίας του 1960 έφτιαξε μια χρυσή εποχή για το σινεμά: μια διεθνής κοινότητα δημιουργών (Γκοντάρ, Μπερτολούσι, Αντονιόνι, Μπέργκμαν, Ιμαμούρα, Ράι, Κασαβέτης, Κιούμπρικ, Βαρντά, Γουόρχωλ, και φυσικά ο Φελίνι) που πάλευαν με την ερώτηση «τι είναι το σινεμά;», ανέπτυσσαν τη δική τους σκέψη και πρακτική μέσα από μία ταινία, και μετά πέταγαν την «μπάλα» στον επόμενο.
Περιοδικά όπως το Cahiers du Cinema, κριτικοί όπως ο Αντρέ Μπαζέν, και οι κινηματογραφικές σχολές που σταδιακά δημιουργήθηκαν εντός και εκτός πανεπιστημίων, ανέπτυξαν επί χρόνια, δεκαετίες, τη θεωρία και την πρακτική του σινεμά, με το κάθε ένα μέλος αυτής της τεράστιας παγκόσμιας κοινότητας να βάζει το μικρό του λιθαράκι, είτε αυτό ήταν ένα κείμενο, είτε μια ταινία, είτε ένας ρόλος. Ένα ολόκληρο σύμπαν για την κίνηση της κάμερας, το μοντάζ, τον φωτισμό, τον ήχο, τον συμβολισμό χρωμάτων, αντικειμένων, κινήσεων, τη σημειωτική, τη διασκευή από το θέατρο και τη λογοτεχνία, την αναπαράσταση ταυτοτήτων, τη διαχείριση της αλήθειας και των συναισθημάτων, την προπαγάνδα, το σώμα, τον χρόνο, τον τόπο.
Μια τέχνη δεν δημιουργείται απ’ τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται δεκαετίες για να αναπτύξει τη γλώσσα και την τεχνική της, για να δημιουργηθούν σχολές σκέψεις και πρακτικής, για να ανακαλυφθούν και να εκκολαφθούν γενιές και «φουρνιές» από ταλαντούχους και ικανούς δημιουργούς και επαγγελματίες: να σπουδάσουν, να μαθητεύσουν, να πειραματιστούν, να αποτύχουν, να ξαναδοκιμάσουν, να συνεργαστούν, να συγκρουστούν, να αναπτύξουν τη δική τους φωνή και υπογραφή, τη δική τους γλώσσα, να αποκτήσουν τους δικούς τους ακολούθους και μαθητές κ.ο.κ.
Όλα αυτά βέβαια έγιναν δυνατά επειδή υπήρχε το κοινό –ένα διεθνές, πολυπολιτισμικό, μαζικό κοινό– που στήριξε το σινεμά. Καμία τέχνη δεν μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα πέραν και εκτός του κοινού της, ως μουσειακό είδος ή ως απροσπέλαστη φιλοσοφική αναζήτηση ενός διανοούμενου. Tο κοινό παρέχει τις δομικές εκείνες συνθήκες (σταθερή χρηματοδότηση, υποστήριξη δικτύου διανομής, επαφή με τον πραγματικό κόσμο, με την κοινωνία και την καθημερινότητα) που επιτρέπουν να δημιουργηθεί και να εξελιχθεί η ίδια η τέχνη.
Και φυσικά απαιτείται κλίμακα: χρειάζονται μεγάλα στούντιο και γραμμές παραγωγής, ολόκληρες κοινότητες –ολόκληρες πόλεις– που θα προσελκύσουν σε βάθος ετών τους κορυφαίους επαγγελματίες από όλο τον κόσμο ώστε να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακας, συνέργειες, καινοτομίες, ώστε με την τριβή και τον ανταγωνισμό να αναδειχθούν και να επικρατήσουν οι καλύτεροι. Όπως, δηλαδή, και έγινε σε όλες τις μεγάλες κοινότητες πρακτικής, από το Χόλιγουντ μέχρι τη Λεωφόρο Μάντισον στη Νέα Υόρκη (διαφήμιση), και από τη Φλιτ Στριτ στο Λονδίνο (δημοσιογραφία) μέχρι τη Σίλικον Βάλεΐ (ψηφιοποίηση).
Ταυτόχρονα όμως καμία τέχνη δεν μπορεί να εξελιχθεί και να επιβιώσει, αν καταλήξει ένα κλειστό επάγγελμα για λίγους και πλούσιους. Δίπλα στα λίγα μεγάλα στούντιο χρειάζεται ένα πορώδες οικοσύστημα –ένα business model– που να επιτρέπει τον πλουραλισμό, τη διαφορετικότητα, τη βιοποικιλότητα. Αυτός είναι ο πλούτος και η ουσία της οποιασδήποτε τέχνης – η ελευθερία του πειραματισμού.
Πού είναι το κοινό του σινεμά; Πού είναι οι κοινότητες πρακτικής του που εκκολάφθηκαν στα φυτώρια των τελευταίων δεκαετιών; Πόσο πορώδης είναι ο κινηματογράφος σήμερα;
Ολοκληρώνεται την επόμενη εβδομάδα…
21°
