Ο λόρδος Byron και η ελληνική διχόνοια: ένα σύγχρονο μάθημα

Διακόσια χρόνια από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Μία επέτειος που, δυστυχώς, δεν θα μπορέσει να εορταστεί με τις ανάλογες τιμές, λόγω της πανδημίας. Σαν να την κυνηγάει κάποια κακή μοίρα… αρκεί να θυμηθεί κανείς τι εθνική συμφορά έλαβε χώρα στην επέτειο των εκατό της χρόνων. Και όμως, ήδη μας αφήνει μία σημαντική παρακαταθήκη επιστημονικών και μη μελετών για διάφορες πτυχές του Αγώνα και της εποχής του. Μέσα στις τόσες ιστορικές αφηγήσεις λησμονείται ή συχνά υποβαθμίζεται ο ρόλος του Φιλελληνισμού στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Και όταν πάλι αναφέρονται σχετικά γεγονότα και πρόσωπα, μάλλον εξιδανικεύονται.

Η περίπτωση του λόρδου Byron είναι χαρακτηριστική και για την εξιδανίκευση της οποίας μετήλθε στη νεοελληνική αφήγηση αλλά και για τα πολλά περιστατικά, που συχνά αποσιωπώνται. Από τα τελευταία ξεχωρίζει, αν μη τι άλλο, η θέση του Βρετανού αριστοκράτη για την ελληνική διχόνοια. Μία θέση από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το συλλογικό μας μέλλον.

Ας κάνουμε μία βουτιά στο παρελθόν. Όταν έφθασε στο Μεσολόγγι, στα τέλη του θέρους του 1823, ο Byron βρισκόταν ήδη για περίπου δύο μήνες στην χώρα. Είχε περάσει τον Ιούλιο και τον Αύγουστο στην Κεφαλονιά αλληλογραφώντας διαρκώς και μέσω αντιπροσώπων του με τους οπλαρχηγούς και τους πολιτικούς στον Μοριά και την Ρούμεληׄαπανωτές συνεννοήσεις με τον Μαυροκορδάτο αλλά και με τον Κολοκοτρώνη. Και πάνω απ’ όλα η ακατανόητη ελληνική διχόνοια. Τους λίγους μήνες που ο Byronέζησε και πέθανε στην Ελλάδα, είδε με τα μάτια του εξωτερικού παρατηρητή, του «άλλου», την εσωτερική διχόνοια που μάστιζετους Έλληνες. Πραγματικά, πρωτόγνωρο το θέαμα ενός Έθνους που παράλληλα με τον αγώνα για την ανεξαρτησία του διεξήγαγε έναν ιδιότυπο εμφύλιο πόλεμο για την μελλοντική πολιτική ηγεμονία. Σίγουρα ακατανόητο για έναν Βρετανό.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα ο Byron προσπάθησε να δράσει ως διαιτητής και εν πολλοίς συμφιλιωτής των αντιμαχόμενων ελληνικών παρατάξεων. Τελικά, για λόγους που δεν σχετίζονται με την εδώ αναφορά, αποφάσισε να συνταχθεί με τον Μαυροκορδάτο και να διεκπεραιωθεί στο Μεσολόγγι. Ίσως ήταν η φυσικότερη επιλογή για έναν Βρετανό λόρδο. Στο ημερολόγιό του είχε γράψει σχετικά στις 17 Οκτωβρίου:

«Ίσως υποχρεωθώ, τελικά, θέλοντας και μη, να ενωθώ με μία από τις φατρίες, κάτι που ως τώρα απέφευγα, με την ελπίδα πως θα κατόρθωνα να τους ενώσω όλους για το κοινό συμφέρον»[1].

Ένας Φιλέλληνας, που προσπαθεί να συμφιλιώσει τους Έλληνες προς το κοινό του εθνικό συμφέρονׄ εικόνα, τουλάχιστον, ευτράπελη αν όχι τραγική. Σε κάθε περίπτωση, ο ίδιος επιβεβαίωνε πως «σ’ αυτό το ζήτημα δεν έχω ούτε προσωπικές απόψεις, ούτε προσωπικές δυσαρέσκειες. Κατέχομαι μονάχα από την ειλικρινή επιθυμία να φανώ άξιος φίλος της χώρας σας και των πατριωτών της»»

Με κάποια πικρία στον φίλο του Hobhouse γράφει τα ακόλουθα τον Σεπτέμβριο του 1823:

«Καθώς ήρθα εδώ για να υποστηρίξω όχι μία φατρία αλλά ένα έθνος και για να συνεργαστώ με τίμιους ανθρώπους και όχι με κερδοσκόπους ή καταχραστές, θα χρειαστεί πολλή περίσκεψη για ν’ αποφύγω τη μομφή ότι μεροληπτώ, και αντιλαμβάνομαι ότι αυτό θα είναι πολύ δύσκολο, γιατί έχω ήδη λάβει προσκλήσεις από περισσότερο από ένα αλληλοσπαρασσόμενα κόμματα, πάντα με τη δικαιολογία ότι αυτοί είναι οι γνήσιοι εκπρόσωποι του Έθνους»

Πολλοί οι «γνήσιοι εκπρόσωποι του Έθνους», τα «αλληλοσπαρασσόμενα κόμματα». Η αθέατη πλευρά της Επανάστασης, ο αγώνας για την κυριαρχία στο ελληνικό κράτος, που επρόκειτο να δημιουργηθεί. Πολιτικοί και στρατιωτικοί που έβαζαν το κάρο (νομή της πολιτικής εξουσίας) πριν από το άλογο (εθνική απελευθέρωση). Μία διαμάχη που λίγο έλειψε να οδηγήσει στην αποτυχία του Αγώνα κατά την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο λίγα χρόνια αργότερα. Βρίθει τέτοιων αναφορών η σχετική βυρωνική αλληλογραφία τους τελευταίους μήνες της ζωής του στην Ελλάδα.

Το μεγάλο μάθημα, σχηματικά δοσμένα, μπορεί να είναι το εξής: Ακόμη και στις ενδοξότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, με κορυφαία ίσως αυτή του 1821, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ο «κακός μας εαυτός», αυτό το σαράκι της διχόνοιας, που μας «τρώει» από αρχαιοτάτων χρόνων. Χρήσιμο συμπέρασμα για το μέλλον, λοιπόν, πως ενωμένοι είμαστε ικανοί για το καλύτερο και διχασμένοι για το χειρότερο.

Χρόνια πολλά!

[1] Σε μετάφραση του Δημοσθένη Κούρτοβικ, Byron, Επιστολές από την Ελλάδα, 1809-1811 και 1823-1824 (Αθήνα: Ιδεόγραμμα, 1996).