Κωνσταντίνος Φίλης: Αλλαγή υποδείγματος

Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση, η Ελληνική Πολιτεία οφείλει να θωρακίσει τη χώρα με προωθημένες πολιτικές. Χρειαζόμαστε αλλαγή υποδείγματος και εθνικό αναστοχασμό που θα μας οδηγήσει στην αυτογνωσία. Θα πρέπει να πάψουμε να καταλαβαίνουμε αυτό που μας αρέσει, να σταματήσουμε να διαμορφώνουμε την άποψή μας βάσει των επιθυμιών μας. Έχει έρθει η ώρα να σπάσουμε στερεότυπα και ιδεοληψίες και να πορευθούμε βάσει ενός προοδευτικού πατριωτισμού.

Πώς, λοιπόν, τοποθετούμαστε έναντι ενός μεταβαλλόμενου παγκόσμιου περιβάλλοντος, σε έναν κόσμο πιο άναρχο, με υβριδικές προκλήσεις που «ακουμπούν» την εθνική ασφάλεια; Πώς προσαρμοζόμαστε στα νέα δεδομένα, όπως η 4η βιομηχανική επανάσταση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η τεχνητή νοημοσύνη, η κλιματική αλλαγή και οι μετακινήσεις πληθυσμών; Πώς αξιοποιούμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα για την αλλαγή παραγωγικού μοντέλου και την προσέλκυση επενδύσεων; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα θα καθορίσουν εν πολλοίς την πορεία μας τις επόμενες δεκαετίες.

Από εκεί και πέρα, στο πιο άμεσα, ο επαναπατρισμός επιστημόνων που μεγαλουργούν στο εξωτερικό (με την παροχή ουσιαστικών κινήτρων) θα μας φέρει τεχνογνωσία και καλές πρακτικές από πιο λειτουργικά κράτη. Αναγκαία συνθήκη ο μετριασμός της γραφειοκρατίας και η επαναφορά της εμπιστοσύνης και της αξιοκρατίας στους θεσμούς. Εντούτοις, επειδή έχει ανοίξει η κουβέντα για τους «ψηφιακούς νομάδες», οι οποίοι θα εργάζονται από την Ελλάδα σε εταιρείες του εξωτερικού, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές αυτή η διαδικασία θα πάρει χρόνο, γιατί δεν μπορεί ακόμη να υποστηριχθεί τεχνικά. 

Εξίσου, όμως, απαιτείται και το «άνοιγμα» της ελληνικής οικονομίας σε καινοτόμες τεχνολογίες, με έμφαση στην έρευνα και την εκπαίδευση ενός ιδιαιτέρως καταρτισμένου εγχώριου προσωπικού. Η διασύνδεση της εκπαίδευσης με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας είναι επίσης μία αυτονόητη ενέργεια ώστε να πάψουμε να παράγουμε περισσότερους επιστήμονες σε τομείς που δεν μπορούμε να «καταναλώσουμε». Εξίσου εύλογο είναι η τριτοβάθμια εκπαίδευσή μας να διευρύνει τους ορίζοντές της, προσφέροντας την ευκαιρία σε όλο και περισσότερους φοιτητές από το εξωτερικό να σπουδάζουν στην Ελλάδα, ειδικότερα σε θεματικές όπου είμαστε παγκοσμίως φημισμένοι (ιστορία, φιλοσοφία, ολυμπισμός κ.ά.).

Ένας καθοριστικός τομέας στον οποίο η Ελλάδα οφείλει να επενδύσει είναι της ενέργειας. Η αγορά ενέργειας αλλάζει ραγδαία, με την πανδημία να επιταχύνει τις εξελίξεις (μείωση ζήτησης και τιμών, εξορθολογισμός επενδύσεων). Υπό τις παρούσες συνθήκες, κοιτάσματα που βρίσκονται σε μεγάλα βάθη, ορισμένα εκ των οποίων σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, δεν έχουν τύχη. Το μέλλον (και) της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται στην αξιοποίηση των ΑΠΕ, στον απόηχο του ευρωπαϊκού Green Deal. Η Ελλάδα κινείται στη σωστή κατεύθυνση και πιστώνεται ότι έχει επιταχύνει τις διαδικασίες προσαρμογής στην πράσινη ενέργεια σε συντονισμό με την ΕΕ, επωφελούμενη κεφαλαίων και τεχνογνωσίας. Τα επόμενα χρόνια, άλλωστε, η παροχή δανείων και επιδοτήσεων για προγράμματα «πράσινης» ενέργειας θα δημιουργήσουν ευκαιρίες στο επιχειρείν, στην αγορά εργασίας και θα ανοίξει νέες αγορές στην ευρωπαϊκή βιομηχανία. Μπορούμε, πάντως, να καταστούμε σημείο αναφοράς στην ευρύτερη περιοχή τόσο ως διαμετακομιστές όσο και ως παραγωγοί. Αν, μάλιστα, καταφέρουμε να συγκεντρώσουμε μεγάλες ποσότητες ενέργειας (συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρικής), θα αποκτήσουμε τη δυνατότητα να εξελιχθούμε ακόμη και σε πύλη διάθεσης ενέργειας σε μια περιοχή, της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, που παραμένει αποκομμένη από τα δίκτυα και τις ώριμες αγορές της Κεντρικής Ευρώπης. Τότε, τα οφέλη θα είναι πολλαπλά: οικονομικά, γεωπολιτικά, ενώ θα ενισχύσουν το αποτύπωμά μας σε γειτονικά κράτη και θα μας θωρακίσουν σε σχετικό βαθμό έναντι εθνικών απειλών. 

Τέλος, το Εθνικό Κέντρο πρέπει να συνδεθεί άρρηκτα με την ομογένεια και τη διασπορά που διαβιοί σε όλα τα μέρη του πλανήτη. Αν οι συμπατριώτες μας έχουν την κατάλληλη καθοδήγηση, χωρίς βέβαια καμία προσπάθεια ποδηγέτησης, μπορούν και οφείλουν να είναι οι καλύτεροι εκφραστές των θέσεών μας στο εξωτερικό αλλά και μέσω μίας διαδραστικής σχέσης να μεταφέρουν τις τάσεις/δυναμικές (κοινωνικές, οικονομικές, τεχνολογικές) πίσω στο Εθνικό Κέντρο ώστε αυτές να συν-αξιολογούνται κατά τη διαμόρφωση των πολιτικών μας.

* Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Εκτελεστικός Διευθυντής ΙΔΙΣ, Παντείου Πανεπιστημίου