Κώστας Κωστής: Η εξ αποκαλύψεως αλήθεια των ιστορικών

Ο αριθμός των δημοσιευμάτων για τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας πολλαπλασιάζεται με ραγδαίους ρυθμούς, όσο ερχόμαστε πιο κοντά στους εορτασμούς των 200 χρόνων από την έναρξή του. Στην πλειονότητά τους είναι εκτός τόπου και χρόνου καθώς φαίνεται, αλλά και οι δημοσκοπήσεις το υπογραμμίζουν, ότι οι Έλληνες μικρή σχέση έχουν με το φαινόμενο, χωρίς ωστόσο κάτι τέτοιο να τους εμποδίζει να διατυπώνουν ισχυρές απόψεις για αυτό. 

Εκείνο όμως που μού προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι η αντιμετώπιση από επαγγελματίες ιστορικούς της Επανάστασης του 1821 κατά τρόπο ο οποίος μάλλον απαξιώνει το επάγγελμα, αλλά και τους ίδιους. Θα προτιμούσα να ακούσω τους λόγους για τους οποίους απορρίπτεται με βδελυγμία μία αντίληψη γύρω από τη φύση της Επανάστασης και την πορεία του ελληνικού κράτους στα 200 χρόνια της ύπαρξής του και ποια είναι η εναλλακτική πρόταση που προτείνεται, παρά μία προσπάθεια οι αντιλήψεις που διαφέρουν να καταπολεμηθούν με ηθικό-πολιτικούς όρους, χωρίς ωστόσο να διατυπώνεται κάτι διαφορετικό, κάτι εναλλακτικό. Μάλλον γιατί δεν είναι σε θέση να το συγκροτήσουν. Οι ιστορικοί που αναλαμβάνουν τον ρόλο αυτό, δεν είναι δε λίγοι, στην ουσία αναγορεύουν εαυτούς σε «ιερατείο» μιας εξ αποκαλύψεως αλήθειας.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει η ίσως άρρητη αλλά πάντως σαφής προσπάθεια του «ιερατείου» να απορρίψει κάθε προσπάθεια να αναγνωριστούν στο ελληνικό κράτος επιτεύγματα και επιτυχίες. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι από τη στιγμή που δεν μπορούν να αξιοποιήσουν την καταστροφολογία που χαρακτήριζε τη φιλολογία του ’60 και του ’70 και να μιλήσουν με όρους υπανάπτυξης, οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής αντιμετωπίζουν με αμηχανία την πραγματικότητα και διαστρεβλώνουν τις απόψεις όσων δεν συμφωνούν μαζί τους. Η αγάπη, αν όχι η προσδοκία, για την αποτυχία του ελληνικού κράτους έχει μετατραπεί σε μείζον πρόταγμα της ιστοριογραφικής –και όχι μόνο– πρακτικής τους.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο, έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν και είναι ανεξάρτητο από πολιτική τοποθέτηση. Ίσως όμως για πρώτη φορά υπάρχει ένα κενό: το «ιερατείο» κατηγορεί τους αντιπάλους χωρίς όμως να είναι σε θέση να διατυπώσει τη δική του πρόταση. Είναι χαρακτηριστικό πως μέλος του «ιερατείου», έχοντας πλήρη συνείδηση του προβλήματος, εκλιπαρεί για την αναζήτηση και την εξεύρεση μιας καινοτόμου αφήγησης για το ’21 που θα επιτρέψει τη σύζευξη του παρόντος με το μέλλον. Οτιδήποτε άλλο διακινείται αυτή τη στιγμή στον χώρο των ιδεών είναι απορριπτέο και υποκρύπτει μία ανίερη προσπάθεια εξωραϊσμού της πραγματικότητας.

Και όμως μία διεθνής βιβλιογραφία για τις επαναστάσεις και τη διαμόρφωση του κράτους θα μπορούσε να του[ς] προσφέρει τα εργαλεία εκείνα που θα τους επέτρεπαν να διαβάσουν την Επανάσταση και τη διαμόρφωση του ελληνικού κράτους με έναν σύγχρονο τρόπο και επομένως να διατυπώσουν μία σύγχρονη αφήγηση για τα θέματα αυτά. Ωστόσο αποφεύγουν την αναφορά στη βιβλιογραφία αυτή και καθώς είναι φανερό πως δεν μπορούν να προσφύγουν στα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν, καθώς είχαν ημερομηνία λήξεως ήδη από τη δεκαετία του 1970, μένουν με τον καταγγελτικό λόγο τους, χωρίς να είναι σε θέση να προχωρήσουν πιο μακριά.

Ο κόσμος έχει αλλάξει ραγδαία τα τελευταία χρόνια και οι γνώσεις μας για πολλά κοινωνικά ζητήματα έχουν εμπλουτιστεί με τρόπο εντυπωσιακό. Στην Ελλάδα το «ιερατείο» των ιστορικών το μόνο που κάνει είναι να υποστηρίζει ότι η Ελληνική Επανάσταση ανήκει στην Εποχή των Επαναστάσεων, εμμέσως πλην σαφώς επικαλούμενο την παράδοση που δημιούργησε ο Eric Hobsbawm ήδη από τη δεκαετία του 1960. Δηλώνουν με τον τρόπο αυτό την πολιτική τους ταυτότητα και φυσικά η κοινότοπη διατύπωσή τους δεν έχει παρά μία αρνητική προστιθέμενη αξία στο γνωστικό μας ορίζοντα. Μας επιστρέφει στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε πριν από 60 χρόνια.

* Ο Κώστας Κωστής είναι Καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ