Εξέγερση 1821: Μια ερμηνεία σχετικά με το νόημα «ταυτότητα»

Στη διάρκεια της εμφύλιας σύγκρουσης, εν μέσω της εξέγερσης των ελλήνων ενάντια στους Οθωμανούς κατακτητές (1821-30), έχει σημασία κι αυτό, ο Μακρυγιάννης, αποκλεισμένος και πολιορκούμενος στην Ακρόπολη της Αθήνας, αναφέρει πως εμπόδισε κάποιους συμπολεμιστές του να σπάσουν μαρμάρινα κομμάτια που προφανώς βρίσκονταν διάσπαρτα στο έδαφος, λέγοντας τους: «Μην τα καταστρέφετε! Γι’ αυτά πολεμάμε».

Αυτή η πρόταση-«προτροπή» του Μακρυγιάννη συμπυκνώνει στον μέγιστο βαθμό τα νοήματα ψυχική/πολιτισμική συνέχεια και ταυτότητα του ελληνισμού από την αρχαιότητα έως σήμερα. Δεν χρειάζεται να ειπωθεί ούτε να προστεθεί τίποτα άλλο. Ο Μακρυγιάννης μ’ αυτήν την ενεστώσα πρόταση μετέθεσε τον χρόνο και τον λόγο του ασυνειδήτου στο συνειδητό και του έδωσε νόημα. Έδωσε νόημα στον ίδιο τον λόγο του και στους συμπολεμιστές του στο παρόν και στο μέλλον και για πάντα και για όσο θα υπάρχει ο κόσμος. 

Ταυτόχρονα, και ιδιαίτερα σημαντικό, συν-ένωσε μια και έξω δύο διαφορετικούς χρόνους, τον χρόνο της φαντασίας με εκείνον της τρέχουσας πραγματικότητας, στο «εδώ και τώρα». Έτσι η ιστορία μας από προσωπική και ασυνείδητη, έγινε οικουμενική, πληθυντική και συνειδητή. Ήταν ο κρίκος που έλειπε από την ιστορική αλυσίδα της ψυχικής και πολιτισμικής συνέχειας. Αυτός που ξεσήκωσε τους «φιλέλληνες» από παντού. Μόνον έτσι μπορούμε να καταλάβουμε ό,τι προηγήθηκε και ό,τι ακολούθησε από κει και ύστερα.

Το νόημα «ταυτότητα» δεν μπορεί να αναζητηθεί σε ορθολογικά σχήματα και διαλεκτικές αναλύσεις. Είναι και ανήκει αποκλειστικά, ή σχεδόν αποκλειστικά, στον χώρο του ασυνειδήτου, αποτελεί κομμάτι του. Δεν κατασκευάζεται και δεν σχεδιάζεται. Υπάρχει ως μνημονικό ίχνος και εμφανίζεται, όπως και κάθε τι το ασυνείδητο, όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, οι οποίες δεν είναι οπωσδήποτε και οι «κανονικές». Όπως και τότε, μέσα σ’ έναν εμφύλιο. Γι’ αυτό και το νόημα «ταυτότητα» εμπεριέχει και εμπεριέχεται στο παρά-λόγο, αποτελεί τμήμα του.

Συνεπώς η ταυτότητα δεν μπορεί να αναζητηθεί σε ιστορικές και πολιτικές αναλύσεις και, πολύ περισσότερο ακόμα, σε ιδεολογικές κατασκευές. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε διαστρέφεται και διαστρεβλώνεται. Γιατί η νόηση, ο ορθός λόγος, συχνά επιδιώκει να «νοθεύσει» το συγκεκριμένο νόημα για διαφόρων λογιών σκοπιμότητες. Σκοπιμότητες, πολιτικές, θρησκευτικές, ιστορικές, γεωπολιτικές κ.λπ.

Η πετυχημένη εξέγερση του 1821 των Ελλήνων ενάντια στους Οθωμανούς κατακτητές ήταν μια από τις πολλές εξεγέρσεις που ξεκίναγαν ήδη από τον 15ο αιώνα σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο και οι οποίες είχαν πάντα έναν εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, ανεξάρτητα από τις επί μέρους ιδιαιτερότητες ή προτεραιότητές τους. Αυτός ο εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας είχε ως ταυτοτική βάση, διαχρονικά, τον ελληνικό πολιτισμό με την αρχαιοελληνική και την ορθόδοξη χριστιανική του έκφραση που εντοπίζεται ιστορικά σε όλες τις ελληνικές υπόδουλες κοινότητες. 

Αυτός ο δυισμός του ελληνικού πολιτισμού, πιθανώς ή και προφανώς ως δύο αντίθετα, συνέθεταν τότε και συνθέτουν ακόμα σήμερα το ασυνείδητο του σύγχρονου Έλληνα, τελικά την ψυχική και πολιτισμική του ταυτότητα. Η παραπάνω φράση του Μακρυγιάννη είναι σημαντική γιατί έρχεται και αναδεικνύει τη μια πλευρά του δυισμού και ουσιαστικά απαντά μ’ έναν κατηγορηματικό τρόπο σε όλους εκείνους που για διάφορους λόγους την αμφισβητούν. Ταυτόχρονα το όλο επαναστατικό «σκηνικό», εμφύλιες συγκρούσεις, προσωπικές φιλονικίες, υπονομεύσεις του αγώνα κ.λπ, συνθέτουν τον ψυχικό καμβά με βάση τον οποίο «πορεύεται» κάθε άνθρωπος: το καλό και το κακό μαζί σ’ ένα ενιαίο όλον. Όλα τα άλλα, τα δήθεν, περί «κακομοιριάς της φυλής» κ.λπ, είναι για «κατανάλωση».   

Το πώς το νόημα ψυχική/πολιτισμική ταυτότητα συνδέεται με το νόημα έθνος και το πώς και από πότε προσδιορίζεται αυτό το δεύτερο νόημα, αυτό είναι μια άλλη συζήτηση με πολιτικά κυρίως χαρακτηριστικά τα οποία πιθανώς και να μην ταυτίζονται με το πρώτο. Ακόμα περισσότερο πολύπλοκο είναι να ταυτισθεί το νόημα ψυχική/πολιτισμική ταυτότητα με το νόημα κράτος/έθνος/πολίτης.