Επετειακό: Το 1821 αλλιώς

Η μοίρα παίζει επικίνδυνα παιχνίδια στους εορτασμούς για τις εκατονταετηρίδες από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Την πρώτη φορά συνέπεσε με τα τραγικά γεγονότα της Μικρασιατικής Εκστρατείας και οι εορτασμοί αναβλήθηκαν για το 1930.

Η στόχευση ήταν μεγαλοϊδεατικού χαρακτήρα, ενώ διακρίνονται ορισμένα κομβικά χαρακτηριστικά του βενιζελισμού της εποχής εκείνης: συνδυασμός της παραδοσιακής εθνικιστικής στόχευσης με ένα πρόταγμα εκσυγχρονιστικό. Σήμερα οι αντίστοιχοι εορτασμοί, χωρίς φυσικά να αναβληθούν μιας και η τεχνολογία μάς βοηθά με καινούργια εργαλεία, σκιάζονται από την πανδημία και την προσπάθεια της χώρας να βγει από αυτήν. Η επέτειος όμως, και μάλιστα μια τέτοια, των 200 χρόνων, αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για αναστοχασμό, ένα ελληνικό reset στα πλαίσια συγκρότησης μιας νέας εθνικής αυτογνωσίας.

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά και επίμονα αποτελέσματα που προέκυψαν από τον πόλεμο της ανεξαρτησίας, ο οποίος γεννήθηκε στον απόηχο των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και απετέλεσε κορυφαίο εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό γεγονός; Ισχυρίζομαι μάλιστα ότι αυτά έχουν εγγραφεί στο εθνικό DNA με τρόπο ανεξίτηλο, αν και πολλές φορές θολό.

Πρώτον, η νεωτερικότητα του ελληνικού κράτους που, παρά τις υστερήσεις του, αποτελεί μια ολοκληρωμένη κοινοβουλευτική δημοκρατία, με προβλήματα παρόμοια με αυτά άλλων πολύ πιο ανεπτυγμένων χωρών όπως κατέδειξαν σε διαφορετικές ευκαιρίες το κύμα του λαϊκισμού στον κόσμο και η εξέλιξη της πανδημίας.

Δεύτερον, η σταθερή σχέση της Ελλάδας με τη Δύση. Η επανάσταση του 1821 επισφράγισε τη σταθερή σχέση την Ελλάδας με τη Δύση παρά τις ένθεν κακείθεν αντιλογίες για «κακομαθημένα παιδιά» ή για δήθεν «προστάτιδες δυνάμεις». Η σχέση αυτή κινδύνεψε για πρώτη φορά σοβαρά με το δημοψήφισμα του 2015, οπότε και υπερίσχυσε το «όχι» αλλά παρ’ όλα αυτά διεσώθη για λόγους που εκφεύγουν του παρόντος σημειώματος.

Τρίτον, ο πόλεμος της ανεξαρτησίας απέδειξε ότι η Ελλάδα δεν είναι ούτε έθνος ανάδελφο, ούτε η ψωροκώσταινα της εθνικής ματαίωσης. Η αξιοποίηση των ισορροπιών στην Ευρώπη που άλλαζε σύνορα μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων και η ενσωμάτωση του κινήματος του φιλελληνισμού στην εθνική στρατηγική απέδειξαν ότι δεν ήμασταν μόνοι. Μέχρι σήμερα εξακολουθούμε να αποτελούμε μέρος της ταυτότητας του δυτικού κόσμου, πράγμα που επιβεβαιώνεται κάθε φορά που υπάρχει εθνική ανάγκη. Η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μας κατατάσσει, ακόμη και μετά την περιπέτεια των μνημονίων και της πρωτοφανούς μείωσης του εθνικού εισοδήματος, στο κλαμπ των ισχυρών.

Τέταρτον, η εσωτερική σύγκρουση δύο αντίρροπων ρευμάτων. Εδώ και 200 χρόνια δύο ρεύματα συγκρούονται στο εσωτερικό της χώρας, όπως ακριβώς και στον εμφύλιο του 1823-1827. Αυτό της παράδοσης και του εκσυγχρονισμού. Έχουμε μάθει πια να ζούμε με αυτά. Συμφιλιωθήκαμε κερδίζοντας μικρές νίκες ή ήττες. «Το σύγχρονο ρεύμα, πιο δυναμικό και επίμονο ακόμη και στις ήττες του, καθιστούσε το παραδοσιακό πιο διαπερατό και προσαρμόσιμο στον εκσυγχρονισμό».

Πέμπτον, η εκπαίδευση. Ένας από τους κύριους λόγους που οι Έλληνες προηγήθηκαν ως προς την Επανάσταση σε σχέση με τους υπόλοιπους λαούς των Βαλκανίων, αποτελεί η παιδεία. Το γεγονός ότι είχαν ένα εξαιρετικό ανεπτυγμένο δίκτυο ελληνικών σχολείων στη Βαλκανική. Η προσήλωση των ελληνικών οικογενειών στη μόρφωση και την εκπαίδευση των παιδιών τους, ως στοιχείο κοινωνικού κεφαλαίου, παρέμεινε σταθερή σε όλη τη διάρκεια των 200 ετών, ακόμη και την περίοδο των μνημονίων όπου οι δαπάνες για εκπαίδευση διατηρούνται σταθερές αντίθετα με τις υπόλοιπες οικογενειακές περικοπές. Εδώ έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να κάνουμε, ίσως τον πιο ανηφορικό. Κι αν υπήρχε ένα μήνυμα από την Επανάσταση για το σήμερα, θα ήταν η προσπάθεια για έναν νέο ελληνικό διαφωτισμό.

200 χρόνια μετά δεν είμαστε μόνοι, όπως δεν είμαστε και περιούσιοι. Η αλήθεια, επώδυνη πάντα και μπολιασμένη μερικές φορές με την «απαραίτητη» εθνική μυθολογία, μας επιτρέπει πια να κοιτάμε με αυτοπεποίθηση προς το μέλλον.