Ποιος ευθύνεται για την αστυνομική αυθαιρεσία;

Οι κύριοι υπεύθυνοι για τον αναίτιο ξυλοδαρμό πολιτών στην πλατεία Νέας Σμύρνης είναι οι φυσικοί αυτουργοί του. Είναι οι αστυνομικοί με κράνη και ρόπαλα που, αντί να προστατεύουν τους πολίτες, τους χτύπησαν χωρίς λόγο. Ελπίζω να βρεθούν και να τιμωρηθούν όπως τους αξίζει.

Κάποιοι πολιτικοί δήλωσαν ότι οι πολίτες που χτυπήθηκαν ήταν ύποπτοι διάπραξης εγκλημάτων και μέλη αναρχικών οργανώσεων και άρα το επεισόδιο ήταν δικαιολογημένο. Οι δηλώσεις αυτές κάνουν τη θέση των αστυνομικών χειρότερη. Παρουσιάζουν τους αστυνομικούς να έχουν δόλο και κίνητρο για τον ξυλοδαρμό και συνειδητά να παραβιάζουν το καθήκον τους. Η δουλειά του αστυνομικού είναι να επιβάλει τον νόμο χωρίς φόβο και πάθος, συλλαμβάνοντας τους υπόπτους και συλλέγοντας αποδείξεις που θα είναι χρήσιμες σε μια δίκη. Η δουλειά του δεν είναι η εκδίκηση. Σε μια δημοκρατία οι ένοχοι εγκλημάτων τιμωρούνται από τα δικαστήρια, όχι με ξύλο και λυντσάρισμα στις πλατείες.

Οι ασυνείδητοι αστυνομικοί δεν είναι όμως οι μόνοι υπεύθυνοι. Κάποιοι τους διόρισαν ή προήγαγαν σε αυτές τις θέσεις. Η αστυνομική αυθαιρεσία έχει θεσμικές ρίζες. Οφείλεται στην έλλειψη εκπαίδευσης των αστυνομικών, την έλλειψη αξιολόγησης και λογοδοσίας, την εντύπωση ή υπόσχεση ατιμωρησίας καθώς και μια κουλτούρα μίσους (ενίοτε ρατσιστικού, ή θρησκευτικού ή εθνικού) που συχνά επικρατεί ως ψυχικός δεσμός και στήριγμα για όσους κάνουν αυτήν την πολύ δύσκολη δουλειά. Αυτά είναι γνωστά και στην χώρα μας.

Αν και δεν θα το διαβάσετε στα μέσα ενημέρωσης, εδώ και δεκαετίες η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στη βαναυσότητα και την απάνθρωπη συμπεριφορά από όργανα του κράτους. Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα του Συμβουλίου της Ευρώπης, την περίοδο 1959-2020 η χώρα μας είχε 121 καταδικαστικές αποφάσεις για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ που αφορούσαν ακραία βάναυση, απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση από το κράτος. Είμαστε η πέμπτη χειρότερη στην Ευρώπη στο θέμα αυτό. Οι μόνες χώρες με χειρότερη επίδοση από εμάς είναι η Ρωσία (916), η Τουρκία (341), η Ρουμανία (302) και η Ουκρανία (253). Χώρες αντίστοιχου μεγέθους με εμάς όπως π.χ. το Βέλγιο, είχε 27, ενώ η Ολλανδία 10, δηλαδή πολλές φορές λιγότερες καταδίκες. Τα στατιστικά είναι ελάχιστα καλύτερα για μας για το 2020, όπου με 25 καταδίκες ερχόμαστε όγδοοι.  Παραμένουμε πρωταθλητές στην κρατική απανθρωπιά και ατιμωρησία.

Δυστυχώς, το νομικό κατεστημένο της χώρας μας αποσιωπά το πρόβλημα. Δικαστές, πολιτικοί και οι δικηγορικοί σύλλογοι προτιμούν να μην το αντιμετωπίζουν κατάματα ή να μην του δίνουν προτεραιότητα. Λίγοι θαρραλέοι ακτιβιστές και οι ενώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν το πολιτικό σύστημα, αλλά το έργο αυτό είναι πολύ δύσκολο.  Έχω παρακολουθήσει νομικές εκδηλώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αθήνα, όπου άκουσα κρατικούς αξιωματούχους να συγχαίρουν τον κρατικό μηχανισμό και τα δικαστήρια για τις καλές μας επιδόσεις. Έχοντας παρακολουθήσει εδώ και δεκαετίες τις πολυπληθείς ταπεινωτικές αναφορές για την ελληνική έννομη τάξη από εθνικά και υπερεθνικά δικαστήρια, ομολογώ ότι δεν πίστευα στα αυτιά μου. Ίσως οι Έλληνες αξιωματούχοι θεωρούν ότι, εφόσον δεν είμαστε Ρωσία και Τουρκία, δεν πάμε και τόσο άσχημα. Τα κριτήριά μας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει όμως να είναι πολύ πιο απαιτητικά από αυτά που επιδεικνύει ο κρατικός μηχανισμός.

Παρά τον εφησυχασμό του νομικού κόσμου, προς τιμήν του ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, ζήτησε τον Νοέμβριο 2019 από τον ομότιμο καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Νίκο Αλιβιζάτο να τεθεί επικεφαλής μια άτυπης επιτροπής ειδικών που θα ερευνήσει το πρόβλημα της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα. Η αφορμή ήταν τα σοβαρά επεισόδια άσκησης βίας από την αστυνομία την περίοδο εκείνη. Μια ανεξάρτητη επιτροπή έρευνας ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόταν στην αρχή της θητείας της νέας κυβέρνησης, ώστε να μπουν οι βάσεις για σωστές αποφάσεις.

Η Επιτροπή, την οποία αποτελούσαν πεπειραμένοι νομικοί αλλά και αξιωματικοί της αστυνομίας, παρέδωσε το πόρισμά της μέσα σε έξι μήνες, τον Μάιο του 2020. Το πόρισμα ήταν μόλις έξι σελίδες, αλλά το περιεχόμενό της ήταν πεντακάθαρο. Διαπίστωνε «απροθυμία των ανακριτικών οργάνων της ΕΛΑΣ να συνεργασθούν με τον Συνήγορο του Πολίτη, καθώς και διαρκή μεροληψία υπέρ των κατηγορουμένων αστυνομικών από τους ερευνητές αστυνομικούς». Έβρισκε ότι η ΕΛΑΣ καθυστερούσε συστηματικά να στείλει έγγραφα στον Συνήγορο του Πολίτη καθώς και μη συμμόρφωση στις αποφάσεις του Συνηγόρου. Τέλος, διαπίστωνε πλημμελή αιτιολογία των αποφάσεων των πειθαρχικών οργάνων της ΕΛΑΣ.

Η επιτροπή έκανε σημαντικές προτάσεις προς την κυβέρνηση. Οι προτάσεις ήταν σύντομες και σχετικά ασαφείς, αλλά άγγιζαν συστημικά προβλήματα της ελληνικής αστυνομίας. Πρότειναν για παράδειγμα να διδάσκεται το δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου στις αστυνομικές σχολές, να μελετηθεί ο σχεδιασμός των επιχειρήσεων σε σχέση με την «ελαχιστοποίηση» της βίας, να εγκατασταθούν κάμερες στα αστυνομικά τμήματα, να ενισχυθεί ο μηχανισμός του Συνηγόρου του Πολίτη με προσωπικό πλήρους απασχόλησης.

Η Επιτροπή θύμιζε ότι το πρόβλημα της ατιμωρησίας της αστυνομικής βίας είναι θέμα που έχει απασχολήσει διεθνείς οργανισμούς και έχει οδηγήσει σε επανειλημμένες καταδίκες της χώρας μας. Συνεπώς από τον Μάιο του 2020 το αργότερο ο Υπουργός είχε μια συνοπτική αλλά πλήρη εικόνα των σοβαρών και συστημικών προβλημάτων της Ελληνικής Αστυνομίας σε σχέση με την διαχείριση της βίας.

Τι έκανε γι’ αυτό; Τίποτα. Η έκθεση δεν έφτασε καν στην Βουλή. Κατατέθηκε στη Βουλή μόλις τον Νοέμβριο του 2020 μετά από ερώτηση βουλευτή του Σύριζα. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο κ. Αλιβιζάτος, η επιτροπή τού έχει πάψει να υπάρχει. Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι μέρος της ευθύνης για την σημερινή κατάσταση έχει πλέον και ο κ. Χρυσοχοΐδης, εφόσον ήξερε το πρόβλημα και δεν φαίνεται να έχει κάνει οτιδήποτε για να το λύσει. Η διστακτικότητά του είναι αδικαιολόγητη.

Δυστυχώς η κυβέρνηση φάνηκε για άλλη μια φορά ανέτοιμη για σοβαρές μεταρρυθμίσεις. Οι αδυναμίες του κράτους στο θέμα της αστυνομίας είναι αδυναμίες που υπάρχουν σε ολόκληρο τον δημόσιο τομέα. Έλλειψη αξιολόγησης, ανύπαρκτος σχεδιασμός, ελλιπής λογοδοσία, κομματική και συντεχνιακή ευνοιοκρατία, πελατειακές διευθετήσεις και αθέμιτη επιρροή. Παντού στον ελληνικό δημόσιο απουσιάζουν τα μακροπρόθεσμα σχέδια, η συστηματική προετοιμασία και συλλογή δεδομένων, ή ισχυρή επιτελική διοίκηση κάτω από το γραφείο του Υπουργού. Οριζόντιες μεταρρυθμίσεις, όπως αυτές που αφορούν την αξιοκρατία, είναι πολύ δύσκολο να γίνουν.

Ο χρόνος όμως περνά. Όσο η χώρα μας δεν μεταρρυθμίζει τον δημόσιο τομέα της συνολικά, τόσο τα φαινόμενα αυθαιρεσίας, στην αστυνομία, την πυροσβεστική, την χωροταξία, την υγεία, την εκπαίδευση, θα κάνουν τη χώρα μας ουραγό στις ευκαιρίες και την ανάπτυξη. Δεν είναι τυχαίο ότι παρά τις εναλλαγές των κυβερνήσεων, παραμένουμε πρωταθλητές στη βαναυσότητα.