Οι απαθείς θεατές του εκφοβισμού

Το τελευταίο διάστημα έχουν γραφτεί δεκάδες κείμενα για τον σχολικό εκφοβισμό στοχεύοντας στην ευαισθητοποίηση του κοινού, με αφορμή την 6η Μαρτίου που έχει καθιερωθεί ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας.

Αυτό που δεν αναφέρεται όσο συχνά θα έπρεπε είναι ο ρόλος των παρατηρητών που αμέτοχοι παρακολουθούν ένα περιστατικό βίας.

Είναι ασφαλώς πολύ σημαντικό να εντοπιστούν οι αιτίες που μετατρέπουν κάποιους ανθρώπους από μικρή ηλικία σε αδίστακτους νταήδες, καθώς και να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση των θυμάτων ώστε να μην διστάζουν να μιλούν ανοιχτά για αυτό που τους συμβαίνει και να καταγγέλλουν άμεσα τους θύτες τους.

Εξίσου σημαντικό όμως είναι να κατανοήσουμε ότι τα περιστατικά εκφοβισμού που δεν εκτυλίσσονται βέβαια μόνο στην αυλή του σχολείου, αλλά και στην οικογένεια, τον στρατό, τον εργασιακό χώρο, δεν αφορούν αποκλειστικά αυτόν που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται αλλά και τους μάρτυρες που παρακολουθούν το περιστατικό.

Ο δάσκαλος που δεν επεμβαίνει όταν ένα παιδί δέχεται την σωματική επίθεση ή των ειρωνεία των συμμαθητών του επειδή κατά τη γνώμη τους η συμπεριφορά, η καταγωγή, ή η εμφάνισή του θύματος ξεφεύγουν από τους αποδεκτούς κανόνες για την ηλικία, την κοινωνική του τάξη ή το φύλο του, φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για τις μελλοντικές αντιδράσεις του θύτη αλλά και του θύματος.

Το ίδιο ισχύει και για την μητέρα που δεν επεμβαίνει όταν ο σύντροφός της ή ένα από τα παιδιά προσβάλλει ή τρομοκρατεί κάποιο από τα μέλη της οικογένειας, και για τον εργαζόμενο που δεν αντιδρά όταν κάποιος συνάδελφός του κακοποιείται μπροστά του ψυχολογικά από τον προϊστάμενο ή άλλους συναδέλφους.

Η αλήθεια είναι ότι οι κάθε είδους νταήδες έχουν ανάγκη από κοινό που να επικροτεί ή απλώς να ανέχεται τις πράξεις τους καθώς οι αντιδράσεις των άλλων έχουν καίρια σημασία για την εικόνα που ο bully σχηματίζει για τον εαυτό του. Ακόμα και τη σιωπή των θεατών ο νταής την εκλαμβάνει ως επιβράβευση της βιαιότητάς του, το χαμόγελό τους ως απόδειξη ότι έχει δίκιο να δυσανασχετεί με τις «προκλητικές κινήσεις» ή την «προκλητική εμφάνιση» του θύματος και ως επιβεβαίωση ότι αν κάποιος επιδεικνύει προβληματική ή ασυνήθιστη συμπεριφορά αυτός δεν είναι ο ίδιος αλλά ο εκάστοτε αποδέκτης της επιθετικότητάς του.

Οι λόγοι που συχνά οι θεατές δεν αντιδρούν υπέρ του θύματος σε περιστατικά εκφοβισμού είναι ποικίλοι: ο εγωκεντρισμός και η αδιαφορία, ο φόβος για αντίποινα, ο θαυμασμός για τον νταή, η γενικότερη απουσία ευαισθητοποίησης για το θέμα του bullying, οι προσωπικές τραυματικές εμπειρίες εκφοβισμού που προσπαθούν να ξεχάσουν παραμένοντας αμέτοχοι, ή -ακόμα χειρότερα- η πιθανότητα να έχουν υποστεί συστηματική φυσική η ψυχολογική κακοποίηση σε βαθμό που να θεωρούν ότι η φυσιολογική αντίδραση στις προσβολές και τις βιαιοπραγίες είναι απλώς η υπομονή.

Πιθανόν επίσης οι αμέτοχοι θεατές να μην συνειδητοποιούν ότι ο εκφοβισμός σε κάθε πλαίσιο είναι πράξη παραβατική που πρέπει να αποτρέπεται και να τιμωρείται ανάλογα με την σοβαρότητά της.

Ίσως τελικά να μην καταλαβαίνουν πως για κάθε περιστατικό βίας η ηθική ευθύνη δεν βαρύνει μόνο τον θύτη αλλά και τους απαθείς θεατές που αποφασίζουν να μην αντιδράσουν γυρνώντας την πλάτη τους στο ανίσχυρο θύμα.