Η διχόνοια και το ελληνικό DNA

Από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, ή ενδεχομένως ακόμα νωρίτερα, από το σπίτι μας, μαθαίνουμε ότι το διαχρονικό χαρακτηριστικό των Ελλήνων είναι η διχόνοια. Αυτή δεν μας αφήνει να μεγαλουργήσουμε και σε αυτή οφείλονται οι μεγάλες εθνικές μας ήττες. Πρόκειται για την εύκολη εξήγηση στην οποία συνήθως καταφεύγουμε, επειδή δεν θέλουμε να δεχθούμε την πραγματικότητα, να δώσουμε δηλαδή ερμηνείες που συγκρούονται με το εθνικό μας αφήγημα.

Μια διαφορετική προσέγγιση σε αυτό το φαινόμενο κάνει ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος στο βιβλίο του «Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια». Είναι η συμβολή του στα 200 χρόνια από την επανάσταση. Μπορεί να μην τα έχουμε γιορτάσει ακόμα, έχουμε ωστόσο ήδη μια εξαιρετική παραγωγή βιβλίων και μελετών που πλουτίζουν την ιστορική μας γνώση. Ιδίως όσοι εξ ημών παραμένουμε προσκολλημένοι στην επίσημη ιστορία των σχολικών εγχειριδίων.

Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, ο Μαυρογορδάτος εξηγεί τη διχόνοια με τις αναπόφευκτες, όπως τις χαρακτηρίζει, συγκρούσεις που εμφανίζονται σε όλα τα έθνη-κράτη τα οποία βρίσκονται στη διαδικασία εθνικής ολοκλήρωσης. Δεν είναι «κάποια προαιώνια τάχα χαρακτηριστικά ειδικά των Ελλήνων» η αιτία, αλλά οι ανταγωνισμοί για το «με ποια μορφή και με ποια στρατηγική, δηλαδή σε τελευταία ανάλυση από ποιον ιστορικό φορέα, εντός του συγκεκριμένου έθνους, θα αναληφθεί και θα ελεγχθεί η πορεία αυτή- σε όφελος των δικών του ιδιαίτερων συμφερόντων».

Οι ανταγωνισμοί αυτοί εκδηλώθηκαν από τα πρώτα χρόνια και συνεχίστηκαν μέχρι τον Εμφύλιο, τη Δικτατορία αλλά και την εισβολή στην Κύπρο. Στην Επανάσταση είχαμε Κοτζαμπάσηδες εναντίον Αρματολών, Μοραΐτες κατά Ρουμελιωτών και αργότερα Αυτόχθονες εναντίον Ετερόχθονων. Συνεχίστηκαν δε με διάφορες μορφές, όπως των παραδοσιακών πολιτικών κατά των οπαδών του εξευρωπαϊσμού. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των πρώτων ο Κωλέττης κι αργότερα ο Δηλιγιάννης, εκπρόσωπος των δεύτερων ο Μαυροκορδάτος και αργότερα ο Τρικούπης. Αυτά έως ότου φτάσουμε στον Εθνικό Διχασμό με τον Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο. Μια σύγκρουση που αφορά κατ’ εξοχήν την εθνική ολοκλήρωση, καθώς είχαμε δύο ριζικά διαφορετικές στρατηγικές για την πορεία της χώρας, τις συμμαχίες, τη σχέση με τους αλύτρωτους Έλληνες και τις κοινωνικές δυνάμεις στις οποίες στηρίζονταν.

Μετά την καταστροφή του ‘22, η «εθνική ιδέα» ενταφιάστηκε, οι συγκρούσεις ωστόσο συνεχίστηκαν με κυρίως επίδικο την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό των προσφύγων και των νέων χωρών. Με την Κατοχή οι διαιρέσεις αυτές ξεπεράστηκαν, εμφανίστηκαν ωστόσο νέες που κι αυτές σχετίστηκαν με ζητήματα ολοκλήρωσης, όπως ο Εμφύλιος με το Μακεδονικό και η Χούντα με το Κυπριακό.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το πώς σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής ιστορίας οι εσωτερικές συγκρούσεις συνδέονταν με τις πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων. Από την εποχή του Αγγλικού, του Γαλλικού και του Ρωσικού κόμματος, αργότερα με την Αντάντ του πρώτου Πολέμου και ως πρόσφατα με τη σύγκρουση των «υπερδυνάμεων» ΗΠΑ-Ρωσίας, οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις συνέπλεαν με εκείνη την ξένη δύναμη που πίστευαν ότι η πολιτική της θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα τους. Όπως έχει γράψει ο Γιάννης Βούλγαρης στο «Ελλάδα: μια χώρα παραδόξως νεωτερική», υπήρξαμε πάντοτε ένα κράτος «γεωπολιτικό». Κατά αγαθή τύχη, σε κρίσιμες στιγμές κάναμε τις σωστές επιλογές.

Ένα επίσης ενδιαφέρον συμπέρασμα από το βιβλίο του Μαυρογορδάτου είναι η επισήμανση ότι επειδή είμαστε σχετικά νέο κράτος και η διαδικασία ολοκλήρωσης συνεχίστηκε ως πρόσφατα ή ενδεχομένως ακόμα συνεχίζεται, δυσκολευόμαστε να επιτύχουμε συνθήκες συναίνεσης. Ο Μαυρογορδάτος αναφέρει χαρακτηριστικά μια συνέντευξη του Παύλου Τσίμα ο οποίος ρωτά Πορτογάλο καθηγητή γιατί η χώρα του ξεπέρασε την κρίση χρέους πολύ ταχύτερα από την Ελλάδα. «Επειδή είμαστε κράτος έξι αιώνες αρχαιότερο» ήταν η απάντησή του! Απάντηση η οποία μας θέτει βέβαια το ερώτημα ποιες είναι σήμερα οι διαιρετικές τομές στην ελληνική κοινωνία, αυτές που έχουν οδηγήσει σε ένα τόσο πολωμένο πολιτικό κλίμα. Ιδίως αν πάρουμε υπόψη ότι με την κατάρρευση του «υπαρκτού», δεν υπάρχει πλέον κάποια διεθνής σύγκρουση που μας υποχρεώνει να πάρουμε τη θέση της μιας ή της άλλης πλευράς. Η Δύση, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη αποτελούν μονόδρομο για όλα τα κόμματα που δεν ανήκουν στο περιθώριο. Ακόμα περισσότερο, με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη, δεν υπάρχουν ούτε ριζικά διαφορετικές αναπτυξιακές στρατηγικές που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ένα ισχυρό απόθεμα θυμού το οποίο μάλιστα προηγήθηκε της οικονομικής κρίσης. Ποιος μπορεί να ξεχάσει το κάψιμο της Αθήνας το 2008;

Προσωπικά δεν έχω απάντηση. Ο πειρασμός να μιλήσουμε για σύγκρουση λαϊκισμού - ορθολογισμού είναι μεγάλος. Ξέρουμε ωστόσο ότι η σύγκρουση διαπερνά όλα τα κόμματα ή, αν προτιμάτε, και τις δύο μεγάλες παρατάξεις. Ανάλογα με τη συγκυρία και το θέμα, οι ρόλοι μπορεί να εναλλάσσονται. Προφανώς υπάρχουν και οι πιο παραδοσιακές «ταξικές» αντιπαραθέσεις οι οποίες περιπλέκονται από τις εξελίξεις στην τεχνολογία σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση. Και πάλι όμως καμία πολιτική δύναμη δεν έχει αναδείξει μια εναλλακτική προοπτική για τη χώρα. Και βέβαια υπάρχουν τα πρόσωπα. Σε άλλο του βιβλίο ο Μαυρογορδάτος έχει επισημάνει πόσο καθοριστικό ρόλο έπαιξαν στον εθνικό διχασμό οι «χαρισματικές» προσωπικότητες Βενιζέλου και Κωνσταντίνου. Πιθανώς όμως να ισχύει και το αντίθετο. Η απουσία ισχυρών προσωπικοτήτων να παροξύνει αντιθέσεις οι οποίες σε άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να ξεπεραστούν εύκολα. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια δεν μας μένει παρά να ακολουθήσουμε τον ποιητή: «αυτός είναι ο θίασος μας, με αυτόν θα παίξουμε».