Ταξιδεύοντας στο μέλλον

Πολλές οι απώλειες λόγω πανδημίας. Άλλοι έχασαν τη ζωή τους ή κοντινά πρόσωπα, πολλοί βρέθηκαν άνεργοι, επιχειρηματίες καταστράφηκαν, η εκπαιδευτική διαδικασία υποβαθμίστηκε. Για ορισμένους σχετικά προνομιούχους, στους οποίους συγκαταλέγομαι, βασική απώλεια ήταν το ταξίδι. (Λαμβάνω συνεχώς ηλεκτρονικά μηνύματα από αεροπορικές εταιρείες που μάταια προσπαθούν να με δελεάσουν με προσφορές - εις μάτην).

Από τον στωικό φιλόσοφο Σενέκα στην αρχαία Ρώμη μέχρι τον αμερικάνο συγγραφέα Μαρκ Τουέιν, πολλοί ύμνησαν τις ευεργετικές ψυχολογικές και επιμορφωτικές συνέπειες του ταξιδιού. Προ ετών κυκλοφόρησε κιόλας το εξαιρετικό βιβλίο του Αλαίν ντε Μποτόν «Η Τέχνη του ταξιδιού».

Έτσι, παρακάμπτοντας τα περί Βιρμανίας, Κίνας, Covid, Biden, Brexit κ.ά., επέπεσα στο πρόσφατο αφιέρωμα του Economist για το μέλλον των ταξιδιών. Με αφορά άλλωστε. Το κείμενο αρχίζει αναφέροντας ότι η βαλίτσα καθιερώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που οι εύποροι ταξίδευαν για πολλές εβδομάδες ανά τον κόσμο, ενώ η οικεία μας αποσκευή με ροδάκια είναι πολύ πρόσφατη – απάντηση στις ανάγκες σύντομων μετακινήσεων και αχανών αεροδρομίων. Το μεγαλύτερο μέρος του αφιερώματος περιστρέφεται γύρω από τα αεροπλάνα: ο λόγος είναι ότι, απλούστατα, τις τελευταίες δεκαετίες απέσπασαν τη μερίδα του λέοντος της ταξιδιωτικής βιομηχανίας.

Σε αυτό συνέβαλε η απορρύθμιση-απελευθέρωση του κλάδου, που οδήγησε στη δυναμική είσοδο εταιρειών χαμηλού κόστους – όπως η Easyjet και αργότερα η Ryanair. Προσιτά ταξίδια: μαζικοποίηση και κάποιο είδος «οικονομικού εκδημοκρατισμού».

Το 2020-21, με την πανδημία, η μείωση των αεροπορικών ταξιδιών υπήρξε δραματική: εξετάζοντας το σχετικό διάγραμμα, οι επιπτώσεις της ενδεκάτης Σεπτεμβρίου 2001 και της οικονομικής κρίσης του 2008-2010 υπήρξαν αμελητέες σε σύγκριση με το τι συνέβη τον τελευταίο χρόνο (και συμβαίνει). Η επί δεκαετίες ανοδική καμπύλη εσόδων και επιβατών βρέθηκε σε ελεύθερη πτώση! Οι πολύωρες πτήσεις σε μακρινούς προορισμούς χτυπήθηκαν δυσανάλογα, σε σύγκριση με τις συντομότερες – περιφερειακές ή εσωτερικές.

Τα επαγγελματικά ταξίδια μειώθηκαν δραστικά στη διάρκεια της πανδημίας και εν πολλοίς υποκαταστάθηκαν από εξ αποστάσεως συνεδριάσεις μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες. Αυτό οδήγησε σε ιδιαίτερα μεγάλη κάμψη στα αεροπορικά ταξίδια σε διακεκριμένη θέση (Business class) – που αποτελούν βασική πηγή εσόδων και κερδών για τις εταιρείες.

Οι αεροπορικές εταιρείες που μάλλον θα αντισταθούν επιτυχέστερα στην κρίση αυτή είναι, κατά τα φαινόμενα, οι χαμηλού κόστους που διακρίνονται από ευελιξία και οι μεγάλες παραδοσιακές εταιρείες που στηρίζονται πλουσιοπάροχα από ορισμένα κράτη (λ.χ. γερμανική Lufthansa). Παράλληλα, τα έσοδα του μέχρι πρότινος ανθηρού τουριστικού κλάδου υπέστησαν διεθνώς αντίστοιχη κάμψη – το γνωρίζουμε καλά εδώ στην Ελλάδα.

Το κατά πόσο τα επαγγελματικά ταξίδια θα ανακάμψουν, δεδομένων των νέων συνηθειών τηλεδιασκέψεων, παραμένει ερώτημα ανοικτό.

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Οι προβλέψεις ποικίλλουν. Στην εξίσωση της επανάκαμψης αλλά και, κατά πολλούς, της «επανεφεύρεσης» του κλάδου των αεροπορικών μετακινήσεων υπεισέρχεται και η περιβαλλοντική διάσταση: οι εκπομπές από τα αεροπλάνα συμβάλλουν όλο και περισσότερο στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι δύο μεγάλοι παίκτες στην παγκόσμια αεροναυπηγική αγορά (Airbus και Boeing) προσανατολίζονται στην παραγωγή πιο «πράσινων» αεροσκαφών, που να καίνε λιγότερο ή και καθόλου κηροζίνη: στις δύο ερχόμενες δεκαετίες προβλέπεται να κάνουν την εμφάνισή τους αεροσκάφη χαμηλών ή και μηδενικών ρύπων (ενδεχομένως και ηλεκτρικά).

Ειδικότερα ως προς την covid, προγραμματίζονται μέθοδοι που να καθησυχάζουν χώρες και επιβάτες, διευκολύνοντας συγχρόνως τα ταξίδια, μέσω ενός συνδυασμού γρήγορων αξιόπιστων τεστ και ηλεκτρονικών πιστοποιητικών εμβολιασμού.

Το κατά πόσο τα επαγγελματικά ταξίδια θα ανακάμψουν, δεδομένων των νέων συνηθειών τηλεδιασκέψεων, παραμένει ερώτημα ανοικτό. Ως προς τον τουρισμό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά του αφιερώματος στο υγειονομικό σκέλος και στην ανάγκη προφυλάξεων, που παραπέμπει σε παλαιάς κοπής ανησυχίες που διαβάζουμε σε μεσοπολεμικούς γερμανικούς τουριστικούς οδηγούς (λ.χ. Baedeker): η ασφάλεια επανεμφανίζεται ως σημαντικό κριτήριο επιλογής προορισμού.

Βέβαια, ανεξαρτήτως πανδημίας, οι μετακινούμενες τεκτονικές πλάκες της διεθνούς οικονομίας έχουν και θα έχουν ως συνέπεια τη μεγάλη αύξηση της τουριστικής ζήτησης από τα διογκούμενα νέα μεσαία στρώματα της Ασίας (λ.χ. Κίνας, Μαλαισίας, Ινδονησίας κ.α.). Οι τάσεις αυτές απασχολούν χώρες με ιδιαίτερη εξάρτηση από τον τουρισμό (λ.χ. 40-50% του ΑΕΠ σε Μαλδίβες και Σεϋχέλλες, 20% στη γειτονική μας Κροατία).

Αφορούν βέβαια και την Ελλάδα: στο μέλλον ίσως να έχουμε συνολικά λιγότερο μαζικό αλλά ποιοτικότερο τουρισμό, με υψηλότερη δαπάνη ανά επισκέπτη. Το πώς αυτές οι αναδιατάξεις θα αντιμετωπιστούν και απορροφηθούν από έναν κλάδο όπου δεσπόζουν οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις (ενοικιαζόμενα δωμάτια) απαιτεί σχεδιασμό. Από τώρα.