Ο Λευκός Τίγρης και η απόδραση από το κοτέτσι

Ο λευκός τίγρης είναι κάτι τόσο σπάνιο, που, αν σταθείς τυχερός, θα συναντήσεις μόνο μια φορά στη ζωή σου. Στην ομώνυμη ταινία του Ramin Bahrani που προβάλλεται από το Netflix, ο πρωταγωνιστής αναπαριστά τη σχέση πλούσιων – φτωχών στην Ινδία με το κοτέτσι. Οι φτωχοί που κατοικούν μες στο κοτέτσι βλέπουν κάθε φορά τον αφέντη να βγάζει έναν κόκορα από το κλουβί, να τον σφάζει, να τον τεμαχίζει και να τον τρώει μπροστά τους. Δεν διαμαρτύρονται, ούτε εξεγείρονται με το θέαμα. Μοιρολατρικά, περιμένουν στη σειρά, ώσπου το χέρι του αφέντη να τους τραβήξει έξω από το κλουβί.

Απόδραση από το κοτέτσι επιχείρησε τις περασμένες εβδομάδες στο αμερικανικό χρηματιστήριο το «κίνημα των r/wall street bets». Με ορμητήριο την κοινότητα του «Reddit» και τις πλατφόρμες μηδενικής προμήθειας, όπως η «Robinhood», έκαναν συντονισμένες αγορές σε συγκεκριμένες μετοχές, εκτοξεύοντας την τιμή τους στα ύψη. Το κίνητρό τους - όπως προβλήθηκε - ήταν να συντρίψουν τους «κακούς» της Wall Street και να επιφέρουν δικαιοσύνη και δημοκρατία στον ναό του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Και τι δεν διαβάσαμε από τότε που ξεκίνησε όλη αυτή η αναταραχή. Οι περισσότερες αναλύσεις διανθίστηκαν με ιστορίες, εστιάζοντας στην κοινωνική διάσταση του γεγονότος. Διαβάσαμε για τη νέα γενιά που επαναστατεί απέναντι στους μεγαλύτερους, που τους έκλεψαν το μέλλον. Για άλλους ήταν μια εκδίκηση, επειδή καταστράφηκε η οικογένειά τους από την κρίση του 2008. Ακούσαμε ακόμα ότι τιμωρούν τα hedgefunds που σορτάρουν τις μετοχές και κερδίζουν από την καταστροφή. Κα τι δεν ακούσαμε…

Αυτό που δεν ακούσαμε ήταν πως η φιλόδοξη αυτή προσπάθεια δεν ήταν παρά μια αμιγώς κερδοσκοπική κίνηση που τροφοδοτήθηκε από την απληστία των μελών της. Χρησιμοποιώντας πρακτικές που θα ζήλευε και ο Gordon Gekko, αποπειράθηκαν να κάνουν την τέλεια ληστεία.

Πίσω από τις γραμμές των κειμένων και των απειλών που δημοσιεύτηκαν δεν διακρίναμε καμιά πρόθεση να εκδημοκρατίσουν τις αγορές ή να στείλουν κάποιο μήνυμα. Στο φαντασιακό τους, οι πλούσιοι πολλαπλασιάζουν την περιουσία τους κλέβοντας και αποφεύγοντας τους κανόνες. Με τη δράση τους δεν απαίτησαν τίποτα λιγότερο από το δικαίωμα να μπορούν να κλέψουν και αυτοί με τους ίδιους όρους.

Σε μία κοινότητα που κυριαρχεί το μότο ότι μπορείς να παρανομήσεις αρκεί να μη σε πιάσουν, ένα ετερόκλητο πλήθος μετατράπηκε σε αυτόκλητο τιμωρό. Οι ορδές των κερδοσκόπων που συνωστίστηκαν για να εκτοξεύσουν μερικές μετοχές έπαιξαν το παιχνίδι που υποτίθεται ότι στηλίτευαν. Φυσικά ο καθένας μπορεί να ωθείται από τα ταπεινά ένστικτά του και να βρει ένα πειστικό άλλοθι για να αιτιολογήσει την πράξη του αργότερα.
 
Δεν τους βοήθησε σε τίποτα η δημοσίευση των επαναστατικών μανιφέστων που διακήρυξαν. Ούτε η υποστήριξη και η αρωγή από διάφορους επωνύμους. Στις χρηματαγορές επικρατούν πια τα άγρια ένστικτα και ο κανόνας της φυσικής επιλογής. Έτσι και αλλιώς, στην προκειμένη περίπτωση λειτούργησαν ως χρήσιμοι ηλίθιοι και κάποιοι άλλοι έβγαλαν λεφτά στην πλάτη τους. Φυσικά, δεν έλειψαν διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, όμως η βασική αιτία ήταν ο νόμος της βαρύτητας και το παράλογο του εγχειρήματος. 
 
Δεν ξέρω πόσο αντιπροσωπευτικό κομμάτι της γενιάς μου, των Millennials ή της iGenΖ αποτελεί αυτός ο συρφετός, όμως η στάση του είναι προβληματική και εύλογα δημιουργεί ανησυχία. Έχουν ταυτόχρονα μια μηδενιστική ολιστική αντίληψη για τα πάντα και την αίσθηση της υπεροχής ότι τίποτα δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στις επιδιώξεις τους. Δεν είναι οι πρώτοι που αμφισβητούν, ούτε οι τελευταίοι που διεκδικούν δίκαιη μεταχείριση.

Σε αυτό που πρωτοτυπούν είναι η απαίτηση να έχουν πρόσβαση σε όλα, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν κάποιο τίμημα. Λες και όλοι οι υπόλοιποι τους οφείλουν κάποιο μέρισμα. Ένα προπατορικό αμάρτημα που δεν έχει ακόμα ξεπλυθεί.

Η συμπεριφορά αυτή φαίνεται να τροφοδοτείται από τους ακόλουθους λόγους, μεμονωμένα ή συνδυαστικά: διαχείριση προσδοκιών και ένταξη στον κοινωνικό ιστό· εκπαιδευτικό σύστημα και διάψευση του ονείρου· παρασιτικό και αντιπαραγωγικό μοντέλο σε συνάρτηση με τα σύγχρονα πρότυπα.

Το πανεπιστήμιο κάποτε ήταν το διαβατήριο για μία καλύτερη ζωή. Σήμερα ένας τελειόφοιτος Πανεπιστημίου δεν έχει καμία εγγύηση ότι θα εισέλθει στην αγορά εργασίας με πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Πρώτον, γιατί οι απόφοιτοι δεν είναι πλέον δυσεύρετοι και υπάρχει ανταγωνισμός σε όλα σχεδόν τα προγράμματα σπουδών. Δεύτερον, γιατί οι καλά πληρωμένες θέσεις εργασίας απαιτούν υψηλό βαθμό εξειδίκευσης. Κατά συνέπεια χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια, ώσπου να φτάσει κάποιος σε κορυφαίο επίπεδο.
 
Αξίζει να υπογραμμίσουμε τα λεγόμενα «soft skills» που καθορίζουν το σημερινό εργασιακό περιβάλλον και επηρεάζουν την εξέλιξη των εργαζομένων. Επιπροσθέτως, η τεχνολογική εξέλιξη επιβάλλει συνεχή εμπλουτισμό γνώσεων. Ο νέος εργαζόμενος – και όχι μόνο - καλείται να επενδύσει ταυτόχρονα στις γνώσεις του, τις δεξιότητές του και στην ικανότητά του να απορροφήσει νέα πράγματα, που θα καθορίσουν την εξέλιξή του.
 
Εδώ κολλάει πάλι η διαχείριση προσδοκιών. Η αποφοίτηση δεν αρκεί από μόνη της να εξασφαλίσει μια καριέρα. Είναι συνάμα και η διάψευση του ονείρου. Τέσσερα ανέμελα χρόνια στο κολέγιο δεν επαρκούν για ισόβια εργασιακή ασφάλεια. Ούτε είναι δυνατόν όλοι να επινοήσουν μια εφαρμογή που θα πουλήσουν στην Apple και την Alphabet και θα συνταξιοδοτηθούν πριν τα τριάντα.
 
Όταν μιλάμε για παιδεία, αναφερόμαστε σε μάθηση, καλλιέργεια, γνώση, μόρφωση, διδασκαλία, αγωγή, πολιτισμό και εκπαίδευση. Δυστυχώς, επενδύσαμε ετεροβαρώς στο τελευταίο, αγνοώντας τα υπόλοιπα. Ειδικά στη χώρα μας, εξάγουμε από τα λύκεια και μετά τα πανεπιστήμια, λειτουργικά αναλφάβητους πολίτες
 
Είκοσι χρόνια πριν ήταν η ρήση του Κοέλιο που συνόδευε τα όνειρα των νεόπλουτων Ελλήνων επενδυτών στο Ελντοράντο του χρηματιστηρίου. «Όταν θέλεις πάρα πολύ κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να τα καταφέρεις». Τελικά, όχι μόνο το σύμπαν δεν συνωμότησε, αλλά αντιθέτως απαξιώθηκε τόσο που καταστράφηκε μια ολόκληρη γενιά επενδυτών και δεν άγγιξε ποτέ ξανά μετοχές. Ο ίδιος κίνδυνος ελλοχεύει και σήμερα με ανεκπαίδευτους και άσχετους επενδυτές να ακουμπάνε τις οικονομίες τους σε προϊόντα που δεν καταλαβαίνουν και ανεβοκατεβαίνουν σαν ρουκέτες.
 
Το να διαβάζεις ότι πιτσιρίκια επενδύουν το χαρτζιλίκι τους και δίχως να διαθέτουν καμία γνώση αποκομίζουν σημαντικά κέρδη, τότε κάτι πάει στραβά και σίγουρα δεν είναι ο γιαλός. Κάποιοι από αυτό τον όχλο με αγελαία συμπεριφορά έχουν επενδύσει το φοιτητικό τους δάνειο, τα λεφτά των σπουδών τους, τις οικονομίες τους, με ορατό κίνδυνο να γίνει χαρτοπόλεμος υπό τη μεθυστική έξη της απληστίας τους.
 
Μηδέν άγαν. Το σύνδρομο του εύκολου πλουτισμού δεν είναι καινούργιο. Ωστόσο, παίρνει διαστάσεις στην εποχή μας, όπου καθημερινά παρελαύνουν μπροστά από τις οθόνες μας ασήμαντοι άνθρωποι, κάνοντας ασήμαντα πράγματα και καταγράφουν εκατομμύρια προβολές. Κάποιοι άλλοι, κάνοντας πρακτικά τίποτα, εισπράττουν εκατομμύρια, όπου στη συνέχεια με αναίδεια επιδεικνύουν σους εκστασιασμένους ακόλουθούς τους.
 
Και δεν είναι μόνο θέμα προτύπων. Όσον αφορά την οικονομία, το μεγαλύτερο μέρος της ρευστότητας από τους συνεχείς γύρους ποσοτικής χαλάρωσης διοχετεύεται στις χρηματαγορές, δημιουργώντας μια ανεπανάληπτη φούσκα που ταιριάζει στο απόλυτο μοτίβο του «boom burst and burn». Το φθηνό χρήμα έχει μετατρέψει την επιχειρηματικότητα σε μια εντελώς αντιπαραγωγική διαδικασία. Το μόνο που μετράει είναι το κυνήγι των αποδόσεων τη στιγμή που ο ανταγωνισμός εξαφανίζεται.
 
Το 1971, ο κεϋνσιανός οικονομολόγος Nicholas Kaldor είπε ότι η ηγεμονία του δολαρίου θα μετέτρεπε ένα έθνος δημιουργικών παραγωγών σε μια κοινότητα ραντιέρηδων που ζουν όλο και περισσότερο εις βάρος των άλλων, ζητώντας ικανοποίηση σε ολοένα και πιο άχρηστη κατανάλωση, με όλα τα εξουθενωτικά αποτελέσματα του άρτου και θεάματος της αυτοκρατορικής Ρώμης
 
Αν δεν έχουμε τηλε-μεταφερθεί σε ένα σύμπαν που δεν ισχύουν οι κανόνες του φυσικού κόσμου. Αν οι κυβερνήσεις δεν ανακάλυψαν τον τρόπο να μοιράζουν επιδόματα που θα μετατρέπονται σε τζόγο, ενώ οι κάτοχοί τους θα περνούν ευχάριστα την ώρα τους παίζοντας playstation. Αν οι κόκορες δεν το έσκασαν από το κοτέτσι. Τότε η επόμενη εφόρμηση για την κατάληψη της Βαστίλης θα έχει την ίδια τραγική μοίρα με την επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας. Μάλλον πλησιάζει η ώρα που ο λευκός τίγρης μεγαλοπρεπής ορθώνεται μπροστά μας…