Έχει ανάγκη η Ευρώπη το κίνημα «Woke»; H Γαλλία απαντά πως όχι

Σε πρόσφατο άρθρο τους οι New York Times αναφέρουν πως ο Emmanuel Macron τόνισε σε ομιλία του πως τόσο ο ίδιος όσο και οι Υπουργοί του τάσσονται ενάντια στην αποδοχή και υιοθέτηση ακαδημαϊκών κοινωνικών θεωριών εξ ολοκλήρου ανεπτυγμένων στην Αμερική, που καταφθάνουν και ενσωματώνονται στη θεωρητική σκέψη της Ευρώπης με μία ορμή ιδεολογικής μόδας και το μόνο που καταφέρνουν επί της ουσίας είναι να εντείνουν τις «αποσχιστικές» τάσεις συγκεκριμένων ομάδων εντός των κοινωνιών. Οι θεωρίες αυτές, τόνισε ο Γάλλος Πρόεδρος, όχι μόνο ενδέχεται να υποθάλψουν περαιτέρω τον εξτρεμιστικό Ισλαμισμό υποδαυλίζοντας την εθνική ενότητα, αλλά αποτελούν απειλή εναντίον της πνευματικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Γαλλίας συνολικά.

Οι κοινωνικές θεωρίες για τις οποίες έκανε αναφορά ο Macron μπορούν να συμπτυχθούν γύρω από το αμερικάνικο, αριστερών καταβολών κίνημα «Woke». To κίνημα αυτό, αν και ξεκίνησε από κινητοποιήσεις Αφροαμερικανών άμεσα σχετιζόμενες με αιτήματα για τη φυλετική ισότητα, σήμερα έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Ενσωματώνει στην ατζέντα του την ισότητα των φύλων, τα τραύματα και τις συνέπειες της αποικιοκρατίας που –κατά τους υποστηρικτές του κινήματος– συνεχίζουν έως σήμερα να επικαθορίζουν τη θέση συγκεκριμένων μειονοτήτων στην κοινωνική ιεραρχία των Η.Π.Α, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ και οποιοδήποτε ζήτημα οι υπέρμαχοι της κοινωνικής δικαιοσύνης (οι «social justice warriors») θεωρούν πως αδικεί ή απειλεί ομάδες συγκεκριμένων ταυτοτήτων.

Θα μπορούσε να δει κανείς τις συγκεκριμένες δηλώσεις ως κομμάτι και φυσική συνέχεια της ευρύτερης «δεξιάς» στροφής που επιχειρεί να κάνει τον τελευταίο καιρό ο Macron: το γαλλικό νομοσχέδιο περί ασφάλειας το οποίο προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις με μέτρα υπέρ της προστασίας των αστυνομικών και αυστηρές ποινές, η σκληρή ρητορική απέναντι στο Ισλάμ μετά τον αποκεφαλισμό του Samuel Paty, είναι μάλλον στοιχεία ενδεικτικά για το πώς σκοπεύει να εισέλθει ο Γάλλος Πρόεδρος στην εκλογική αρένα του 2022, όπου το να βρεθεί αντιμέτωπος στον 2ο γύρο των Προεδρικών Εκλογών με τη Marine Le Pen είναι το πιθανότερο σενάριο.

Ακόμη όμως και αν οι δηλώσεις του Macron ερμηνευθούν ως μία καθαρά εργαλειοποιημένη ιδεολογική και θεωρητική τοποθέτηση σε μία πολιτικά ηλεκτρισμένη χρονική περίοδο, εγείρουν έναν σημαντικό προβληματισμό από μία φωνή στην καρδιά της Ευρώπης: έχει νόημα και –κυριότερα– αξία να απορροφηθούν αβίαστα στην ευρωπαϊκή ιδεολογική σκηνή η ρητορική και οι πρακτικές της συγκεκριμένης τάσης;

Τα «identity politics», οι ταυτοτικές πολιτικές βάσει των οποίων επιμέρους κοινωνικές ομάδες ανάγουν σε ύψιστη αξία ένα κοινωνικό ή φυλετικό τους χαρακτηριστικό, συσπειρώνονται γύρω από αυτό, οργανώνουν και ορίζουν όχι μόνο την πολιτική τους ατζέντα, αλλά και το πώς βλέπουν τον εαυτό τους και τους γύρω τους μέσα σε μία κοινωνία, είναι μία πολιτική προσέγγιση που λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Αποτελεί ένα κυρίαρχο για πολλούς πρίσμα, υπό το οποίο προσλαμβάνονται όλα τα πολιτικά και κοινωνικά ερεθίσματα. Το παράδοξο που παρατηρείται στην περίπτωση των identity politics είναι ότι, ενώ αρχικά φαινομενικός τους στόχος ήταν να προάγουν την ισότητα και άρα την ενότητα της κοινωνίας μέσω του δικαιωματισμού, φαίνεται πως εν τέλει συμβάλλουν ολοένα και περισσότερο στον κατακερματισμό αυτής.

Με βάση τον τρόπο σκέψης του κινήματος, οι επιμέρους κοινωνικές, φυλετικές ή άλλες ταυτότητες που ένα άτομο φέρει είτε πρέπει να διαποτίζουν αυτομάτως και συνολικώς την προσωπικότητά του με επιπρόσθετη αξία, είτε πρέπει να προκαλούν αισθήματα καχυποψίας, περιφρόνησης και γενικευμένης συγκατάβασης στους γύρω του. Το σκεπτικό «δεν έχει σημασία τι λέει κάποιος, αλλά ποιος είναι αυτός που το λέει» γίνεται κυρίαρχος μοχλός στην ανάδειξη ή στον παραμερισμό προσωπικοτήτων με την ιδέα πως συγκεκριμένες ομάδες φέρουν εγγενή θετικά ή αρνητικά χαρακτηριστικά: όλοι οι λευκοί κουβαλούν πάνω τους τις αμαρτίες και τα βάναυσα εγκλήματα που διέπραξαν οι πρόγονοί τους στην αποικιοκρατία και οφείλουν να εξιλεωθούν, παραμένοντας συνεχώς σε θέση απολογίας, όλοι οι στρέιτ άντρες δεσμεύονται, όντας έρμαια της «τοξικής» τους αρρενωπότητας, να λειτουργούν αποκλειστικά με τρόπο σεξιστικό στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο.

Το ορθό και προπάντων αντικειμενικό κριτήριο που μπορεί να διαχωρίσει τις επιμέρους περιπτώσεις, ξεδιαλέγοντας εκείνες τις απόψεις, σκέψεις ή πολιτικές με αξία, χάνεται και καταρρέει υπό το βάρος ταμπελών απονομιμοποιητικού χαρακτήρα στο πεδίο του δημόσιου διαλόγου, όπως έχει διαμορφωθεί στα social media: όποιος δεν (υπο)τάσσεται υπέρ των κυρίαρχων ιδεολογικών αντιλήψεων, εκφράζοντας θέσεις αντίθετες ή απλώς πιο μετριοπαθείς, λαμβάνει αυτομάτως τον χαρακτηρισμό του «φασίστα», του «σεξιστή» κ.λπ. και έρχεται αντιμέτωπος με τη λαϊκή απαίτηση απομόνωσης και οριστικού του αποκλεισμού από τον δημόσιο διάλογο.

Το επίσης γιγαντωμένο κίνημα του «cancel culture» αποτελεί απόληξη των identity politics και με αμέριστη ευκολία «ακυρώνει» προσωπικότητες ή καλλιτεχνικά προϊόντα, κρίνοντας λ.χ. αν μία ταινία είναι «υπερβολικά λευκή» παρά τα όποια αισθητικά της επιτεύγματα ή αν ένας καλλιτέχνης δεν έχει εκφράσει με τρόπο αρκετά ένθερμο την υποστήριξή του σε επιμέρους ομάδες. H τραγουδίστρια Lana Del Rey πρόσφατα δέχθηκε οργανωμένες επιθέσεις μέσω twitter με την κατηγορία ότι παρουσιάζει τις γυναίκες ως υπερβολικά ευάλωτες μέσα από τα τραγούδια της και «φυσικό» επακόλουθο αυτού ήταν να την κατηγορήσουν πως ωραιοποιεί την κακοποίηση.

Αυτό το συνεχώς συγκρουσιακό κλίμα που προκύπτει και ο άτυπος «διαγωνισμός» για την λιγότερο ευνοούμενη ταυτότητα δεν συμβάλλουν στην ενότητα ή την οικοδόμηση ενός υγιούς πλουραλισμού και φιλελεύθερων βάσεων εντός των κοινωνιών. Το πλέον ύψιστο κατόρθωμα σε μία αληθινά σύγχρονη, απαλλαγμένη από τους δαίμονες προηγούμενων εποχών κοινωνία, θα είναι καμία σημασία να μην έχουν οι επιμέρους μικροταυτότητες, αλλά όλοι να απολαμβάνουν ίση μεταχείριση και δικαιώματα. Όποιος ξεχωρίζει να είναι μονάχα διότι απεδείχθη ο πιο ικανός, ο πιο ταλαντούχος, ο «άριστος».

Η Ευρώπη σίγουρα έχει πολύ δρόμο να διανύσει σε όλα τα πεδία του δημόσιου βίου προκειμένου να το επιτύχει αυτό, λαμβάνοντας όμως υπόψη το πλούσιο πολιτικό, φιλοσοφικό και ιστορικό παρελθόν της στην προαγωγή ιδεών γνήσιου πολιτικού και κοινωνικού φιλελευθερισμού, πρέπει και οφείλει να αναζητήσει άλλες οδούς και απαντήσεις προκειμένου να κατακτήσει την αληθινή Ισότητα, όχι να δανείζεται τα απόνερα ιδεολογικών εγχύσεων αριστερού «προοδευτισμού» εξ Αμερικής. Για την ώρα, ο αντίλογος που εκφράζεται μέσω του Προέδρου Macron είναι μάλλον παρηγορητικός και μένει να φανεί εάν το τρίπτυχο Liberté, Égalité Fraternité θα ευοδωθεί πραγματικά κάποια στιγμή στο μέλλον, τόσο στη Γαλλία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Η Σοφία Καλαμαντή είναι Πολιτική Επιστήμων.