Συλλογικά και ατομικά τραύματα

Καθώς εισερχόμαστε πλέον στο «τρίτο κύμα» της πανδημίας, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πώς η κρίση που βιώνουμε εδώ και έναν χρόνο έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία των ελλήνων πολιτών.

Θα ήταν καλό, κατ’ αρχάς, να διοργανωθεί μία πανελλαδική έρευνα –με τη μέθοδο των τηλεφωνικών και διαδικτυακών συνεντεύξεων– που θα διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι φόβοι που συνδέονται με την επιδημία και ο μακροχρόνιος εγκλεισμός έχουν επηρεάσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις επιλογές, τις μελλοντικές επιδιώξεις, και την επικοινωνία των συμμετεχόντων με το περιβάλλον τους.

Παρόμοιες έρευνες έχουν διεξαχθεί ήδη, ή βρίσκονται σε εξέλιξη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με σκοπό την καταγραφή ευρημάτων που θα διευρύνουν τις γνώσεις των ειδικών και θα βοηθήσουν στην καλύτερη αντιμετώπιση των καταστάσεων που θα αναδυθούν στο άμεσο μέλλον.

Κατά τη γνώμη μου, θα είναι ερευνητικά γόνιμο οι συμμετέχοντες να χωριστούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: στο ιατρικό προσωπικό των νοσοκομειακών μονάδων που φιλοξενούν ασθενείς του covid-19 και τους επαγγελματίες υγείας γενικότερα, σε όσους έχουν ασθενήσει από covid-19, στους πολίτες που έχουν στο παρελθόν διαγνωστεί με κάποιο ψυχικό νόσημα και, τέλος, στους πολίτες που δεν έχουν εκδηλώσει στο παρελθόν κάποια ψυχική διαταραχή.

Σε ανάλογη έρευνα που διεξήχθη στη Βρετανία τα ποσοστά του άγχους, της κατάθλιψης, των εθισμών και άλλων ψυχιατρικών συμπτωμάτων που καταγράφηκαν θεωρήθηκαν τόσο υψηλά που οι αρμόδιοι στα θέματα της ψυχικής υγείας έκαναν λόγο για τσουνάμι ψυχονοητικών προβλημάτων που παρόμοιο έχει να δει η Βρετανία από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Θα είναι σίγουρα πολύ χρήσιμο να μελετηθεί εις βάθος το συλλογικό τραύμα της πανδημίας και στη χώρα μας. Να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με πολυπληθείς έρευνες που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες, τα συλλογικά τραύματα, όπως αυτά που προκαλούνται από μια φυσική καταστροφή, μπορούν να αντιμετωπιστούν πιο εύκολα από τα ατομικά τραύματα όπου το θύμα νιώθει ότι είναι εντελώς μόνο και βιώνει αβοήθητο μια απίστευτη αδικία. Στα συλλογικά τραύματα, ο φόβος, η κατάθλιψη, το άγχος, η αγωνία, ακόμα και η ευθύνη για την εξέλιξη της κατάστασης, μοιράζονται με αποτέλεσμα, από τη στιγμή που τα θύματα αρχίσουν να επιστρέφουν στην κανονικότητα, να ξεπερνούν το οδυνηρό γεγονός πιο γρήγορα.

Στην περίπτωση, αντιθέτως, ενός βιασμού ή της συστηματικής σεξουαλικής κακοποίησης ενός ανήλικου, μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο φόβος, η μοναξιά και η εγκατάλειψη, η ντροπή, ακόμα και οι ενοχές που βίωσε το θύμα, είναι πιο δύσκολο να ξεπεραστούν από ό,τι το τραύμα μιας φυσικής καταστροφής η οποία επίσης μπορεί να προκαλέσει ιδιαίτερα επώδυνα βιώματα, για τα οποία όμως τα θύματα δεν ενοχοποιούνται από το περιβάλλον τους και παροτρύνονται να μιλήσουν ελεύθερα για αυτά ως μέρος της διαδικασίας ίασης.

Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές οι πληγές σταδιακά επουλώνονται από την στιγμή που τα θύματα της σεξουαλικής βίας αποφασίζουν να μιλήσουν στις οικογένειές τους, τους φίλους τους ή ακόμα και σε ένα ευρύτερο κοινό για την εμπειρία τους, όπως συμβαίνει στη χώρα μας το τελευταίο διάστημα με τις γνωστές περιπτώσεις από τον χώρο του αθλητισμού και του θεάτρου.

Το προσωπικό τραύμα που μεταφέρεται στη δημόσια σφαίρα μετατρέπεται σε συλλογικό τραύμα, ένας βάρος που οφείλουμε όλοι να μοιραστούμε αφού έως σήμερα υπήρξαμε μια κοινωνία με μεγάλη ανοχή στη σεξουαλική βία, μια κοινωνία που βιαζόταν να αθωώσει τους θύτες και να ενοχοποιήσει τα θύματα, μια κοινωνία που θαύμαζε τον νταή και απαξίωνε όσους δέχονταν τις επιθέσεις του ως «αδύναμους».

Ακόμα και μια κοινωνία, όμως, που παραδοσιακά προτιμά τη σιωπή και τα κάθε λογής ροζ παραμύθια από την απλή μα οδυνηρή αλήθεια, έρχεται η στιγμή που αναγκάζεται να ενηλικιωθεί.

Πιστεύω πως δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αυτή η διαδικασία ωρίμανσης συμβαίνει τώρα, που η πίεση και η απομόνωση που ζούμε έχει ωθήσει πολλούς από εμάς σε μια παρατεταμένη περισυλλογή για το προσωπικό και κοινό παρελθόν μας: τις όμορφες και τις δύσκολες στιγμές, τις χαρές, τις επιτυχίες μας αλλά και τα λάθη, τις αδικίες, τις προσβολές, τις βαθιές πληγές - τα καταχωνιασμένα τραύματα που ήρθε ο καιρός επιτέλους να βγουν στο φως.